ءار ادامنىڭ ومىرىندە ۇستازى بولعان قانداي جاقسى! ۇستاز – تەك ءبىلىم بەرۋشى ەمەس, ادامدى ومىرگە بەيىمدەيتىن, ءومىردىڭ زاڭدىلىقتارىن ۇيرەتەتىن ادام. ءبىلىمدى, ونەگەلى, ءومىر تاجىريبەسى باي ادام عانا بىرەۋگە ۇستاز بولا الادى. مەنى تاعدىر جۇزىنەن مەيىرىم توگىلگەن ۇستازبەن عىلىم جولىندا تابىستىردى. فاۋزيا شامسيقىزى ورازباەۆا – عىلىمداعى ۇشقىر ويلارىمەن, تىڭ ءارى جاڭاشىل يدەياسىمەن, ادامي اسىل قاسيەتتەرىمەن, اقىل-پاراساتىمەن, ءوزىنىڭ ماعىنالى ءومىر جولىمەن, ىشكى رۋحاني بايلىعىمەن ۇستاز بولىپ جۇرگەن تۇلعا.
ول – قازاق ءتىلىن ەڭ العاش كوممۋنيكاتيۆتىك تۇرعىدان وقىتۋ يدەياسىن ۇسىنىپ, ەلەۋلى جاڭالىق اشقان عالىم, قازاق ءتىلى تەورياسى مەن وقىتۋ ادىستەمەسى عىلىمىندا وزىندىك قولتاڭباسى, قالىپتاستىرعان ءىلىمى بار ۇستاز-عالىم. قازاق ءتىل بىلىمىندە ءتىلدىڭ قاتىسىمدىق قىزمەتىن زەرتتەپ, العاش رەت عىلىمي نەگىزدەرىن انىقتاعان – فاۋزيا شامسيقىزى.
فاۋزيا اپايدىڭ بۇل سالاداعى ەڭبەگى – تىلدىك قاتىناستىڭ تەوريالىق پروبلەمالارىن زەرتتەۋگە ارنالعان العاشقى ىزدەنىستەردىڭ ءبىرى. سوندىقتان تىلدىك قاتىناس تۋرالى تەوريانى قازاق عىلىمىنا تۇڭعىش رەت ەنگىزىپ, وسى سالانىڭ ىرگەتاسىن قالاۋشىسى ف.ورازباەۆا. عالىم-ۇستاز ەڭبەگىندە سويلەسىم ارەكەتىن بەس تۇرگە ءبولىپ قاراستىرادى. ولار: وقىلىم, جازىلىم, تىڭدالىم, ايتىلىم, تىلدەسىم. بۇلاردىڭ بارلىعى – ادىستەمەلىك ىزدەنىس جولىنداعى جاڭاشا تەرميندەر. بۇل تەرميندەردى عالىم-ۇستاز عىلىمي اينالىمعا قوسىپ قالىپتاستىرادى. قازىرگى تاڭدا بۇل ۇعىمدار قازاق ءتىلىن وقىتۋ ادىستەمەسىندە وتە وزەكتى ەكەندىگى كۇن سايىن دالەلدەنۋدە. «بىلىمگە اينالماعان عىلىم – پايداسىز عىلىم» دەپ جازادى قۇدايبەرگەن جۇبانوۆ. دەمەك, قازاق ءتىلى تەورياسى مەن ادىستەمەسى عىلىمىندا پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور, قر ۇعا كوررەسپوندەنت-مۇشەسى, قر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ قۇرمەتتى قىزمەتكەرى ف.ورازباەۆانىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى, ءوز الدىنا قالىپتاستىرعان تاعىلىمى «پايدالى عىلىم» بولعانى.
فاۋزيا ورازباەۆا ءوز
ەڭبەگىندە اتاپ كورسەتكەندەي, ءتىل ۇيرەتۋ كەزىندە گرامماتيكالىق ماتەريالدار جەكە-دارا بولىنبەي, ءسوزدىڭ فورماسىمەن, ماعىناسىمەن, قولدانىسىمەن قاتار وقىتىلعاندا عانا پايدالى بولادى. اپايدىڭ وسى ايتىلعان ويى وزگە ءتىلدى اۋديتورياعا قازاق ءتىلىن وقىتۋ ادىستەمەسىنە بەتبۇرىس جاسادى. بۇل دا عالىمنىڭ عىلىمداعى ۇشقىر ويلىلىعىن كورسەتەدى.
فاۋزيا اپاي مەنى العاش تانىسقان كۇنى-اق ءوزىنىڭ بىلىمدىلىگىمەن, جىلى شىرايىمەن, شىنايى سوزىمەن باۋراپ الدى. ول كىسىنىڭ عالىمدىعى عانا ەمەس, ادامي كەلبەتى دە وزگەشە كورىندى ماعان. فاۋزيا اپايدى ءبىر كورگەننەن-اق جۇزىنەن ءبىر شۋاق شاشىپ تۇرعانى بايقالادى. جىلى ءجۇزى, سىپايى مىنەزى, سويلەۋ مانەرىندەگى سۇيكىمدىلىگى ادامدى ەرەكشە سەزىمگە بولەيدى. ۇستازدىق بولمىسىن دارالاي تۇسەر جىلىلىق پەن ءىلتيپاتى – ءوز الدىنا. اپايمەن ءار اڭگىمەلەسكەن سايىن رۋحاني تازارىپ, جان دۇنيەم كەڭەيىپ قالعانداي بولادى, ءبىراۋىز ءسوزى كوڭىلىمە قاشان دا قانات بىتىرەدى. اپايدىڭ مەيىربان ءجۇزى, پاراسات-اقىلى, سىرباز مىنەزى تەك مەنى ەمەس, ءبارىن دە بىردەن باۋراپ الا الادى.
«جاقسى مىنەز – ادامنىڭ ساۋىتى» دەگەندە حالقىمىز كوركەم مىنەزدىڭ ادام ومىرىندە جاقسىلىققا باستايتىنىن ايتادى. مەن ۇستازىمنىڭ بويىنان قازاق قىزدارىنا ءتان بيازىلىقتى, سابىرلىلىقتى, كىشىپەيىلدىكتى, ۇلكەندى اعا, كىشىنى ءىنى دەپ تۇراتىن ىزەتتىلىكتى كوردىم. «وقۋ – ينەمەن قۇدىق قازعانداي» دەگەندەي, عىلىم-ءبىلىمنىڭ اسا ەرەن ەڭبەكپەن, ماڭداي-تەرمەن, كوز مايىن تاۋسار ىزدەنىسپەن كەلەرى بەلگىلى. سونداي ساتتەردەگى اپايدىڭ اسا سابىرلىلىعى, توزىمدىلىگى, ادامدارمەن قارىم-قاتىناستا سىپايىلىعى سۇلۋ مىنەزىنىڭ كورسەتكىشى دەپ بىلەمىن.
ۇستازىمىز ۇزاق جىلدار بويى اباي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ «قازىرگى قازاق ءتىلى تەورياسى جانە ادىستەمەسى» كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىن اتقاردى. كافەدرادا ءىرى ىستەردى اتقارۋشى ءتۇرلى مىنەزدى ارىپتەستەرىمەن دە وڭاي ءتىل تابىسىپ, ءبىر ادامداي ىسكە جۇمىلدىرۋى اسا شەبەرلىكپەن قاتار, جىبەكتەي مىنەزىنىڭ ارقاسى دەپ بىلەمىن.
جاراتۋشىنىڭ بەرگەن ۇلى سىيىن باعالاي بىلەتىن فاۋزيا اپاي كافەدرانى ۇيىمشىلدىقپەن باسقارا ءبىلدى. ءبىزدىڭ جۇمىستا جارقىن ءارى جايدارى ءجۇرۋىمىزدى قالىپتاستاستىردى. كەيدە كىسىنىڭ ومىرىندە كورىنىس تاباتىن كۇردەلى كەزەڭدە دە كەرەمەت كۇش بەرەتىن قاسيەتتى سوزدەرىمەن ساناڭا سابىر بەرەدى. جاقسى ءسوز سويلەۋدى پارىز دەپ سانايدى. جۇمىسقا قۋانىپ بارىپ, قۋانىپ قايتاتىنبىز. ءبىز-بىرىمىزبەن شۇيىركەلەسىپ, تاتۋ وتباسىنداي بولدىق.
جان جاك رۋسسو: «ۇستاز بولۋ – ءوز ۋاقىتىن اياماۋ, وزگەنىڭ باقىتىن ايالاۋ» دەپ ۇستازدىق ەتۋدىڭ ماشاقاتىن وسىلايشا تۇسىندىرەدى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ, دەكاناتتىڭ, كافەدرانىڭ قىرۋار شارۋاسى بولسا دا, ءتۇرلى جينالىستار كۇتىپ تۇرسا دا, اپاي شاكىرتتەرىنە (اسپيرانتتارىنا) ۋاقىت تاباتىن. ءار اپتانىڭ دۇيسەنبى كۇنىن اسپيرانتتارىنا ارناپ, ولاردىڭ جۇمىسىن تەكسەرىپ, عىلىمي باعىت بەرىپ وتىراتىن. ءار اسپيرانتىنىڭ جازعان جۇمىسىن مۇقيات تەكسەرەدى, دۇرىسىن دا, بۇرىسىن دا انىقتاپ كورسەتەدى. زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ تاقىرىبى مەن مازمۇنىنىڭ ۇشتاسۋىنا, تاقىرىپتىڭ اشىلۋىنا باسا نازار اۋداراتىن. اسپيرانتتار مەن ىزدەنۋشىلەر جازعان تاقىرىبىنان الشاقتاپ كەتسە, ونى تولىقتىرۋ, وڭدەۋ جولىن ناقتى كورسەتەدى, ءالى دە ىزدەندىرە تۇسەدى.
فاۋزيا اپايدىڭ كيگەن كيىمى, ءجۇرىس-تۇرىسى, ءوزىن-ءوزى ۇستاۋى, ۇنەمى ادەمى قالپىن ساقتاۋى, ءون بويىنا ەرەكشە تالعاممەن قاراۋى – مەن ءۇشىن ونەگە. ءيا, ونىڭ ايىبى جوق دەپ ويلايمىن, ءتىپتى, كيگەن كيىمى دە, تاققان اشەكەيلەرى دە مەنىڭ ومىرلىك ۇستانىمىما اينالعانداي.
فاۋزيا اپايدىڭ عالىمدىق, باسشىلىق, ۇستازدىق قىرىمەن قاتار ايەل, انا, جار رەتىندە بەرەر ءتالىمى بار ەكەندىگىن ول كىسىمەن ارالاسا ءجۇرىپ بايقادىم. ارقاسۇيەر ازاماتى بەلگىلى جازۋشى, اقىن, قوعامعا تانىمال تۇلعا ورازالين نۇرلان اعايمەن كوتەرگەن شاڭىراعى – ءتالىم-تاربيە وشاعى دەپ ايتۋعا بولادى. نۇرلان اعايدى قالاي سىيلايتىنى, بار جاعدايىن جاساپ قويىپ, ءوزى دە وعان ەركەلەيتىنى سونداي جاراسىمدى كورىنىپ, ونى وزىمە ۇلگى تۇتامىن. اپاي وتباسىلىق ومىردە دە باقىتتى. ۇيدە اياۋلى انا, اسىل جار, ادەمى اجە. اپاي جۇمىستا تىنباي ەڭبەكتەنىپ, قىزمەتتە كوشباسشى, شەبەر ۇيىمداستىرۋشى بولا بىلسە دە, ۇيدە ازاماتىنان ارقاشان ءبىر ساتى تومەن تۇراتىن اقىلدى ايەل دەپ تانيمىن. ول كىسى ءۇشىن وتباسىنىڭ اماندىعى, بەرەكەلى تىرشىلىگى – ەڭ ماڭىزدى ماسەلە. فاۋزيا اپايىم ءوزىنىڭ ۇرپاعىن سانالى ازامات رەتىندە تاربيەلەپ ءوسىرىپ, بالا تاربيەسىنىڭ, وتباسىن ۇستاۋ قاعيدالارىنىڭ, رۋحانيات الەمىنە قىزمەت ەتۋ سىندى قۇندىلىقتاردىڭ ۇلگىسىن كورسەتۋىمەن قازاق قوعامىندا ايەل ادامنىڭ وتباسىنىڭ ۇيىتقىسى ەكەنىن دالەلدەگەندەي.
ءبىز فاۋزيا شامسيقىزى ۇستازىمىزعا قاراپ بوي تۇزەپ, بىلىكتى مامان, شىنايى عالىم, قادىرلى ارىپتەس, اياۋلى جار, ارداقتى انا بولۋدى ارماندادىق. سول ارمانىمىزدى بۇگىندە ىسكە اسىرىپ كەلەمىز.
شاكىرتتەرىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنگەن, ولاردىڭ جانىنا نۇر قۇيىپ, ومىردە ءوزى دە باقىتتى بولىپ, وزگەلەردى دە باقىتقا جەتكىزسەم دەپ جۇرەتىن, شەتسىز-شەكسىز قۇرمەتكە لايىق ۇستازىما ۇزاق ءومىر تىلەيمىن.
نۇرگۇل شاديەۆا,
ەۋرازيا گۋمانيتارلىق
ينستيتۋتىنىڭ دوتسەنتى,
پەداگوگيكا عىلىمدارىنىڭ
كانديداتى
نۇر-سۇلتان قالاسى
