جىل سايىن ەلىمىزدە قازان ايىنىڭ العاشقى جەكسەنبىسىندە قاسيەتتى ماماندىقتاردىڭ بىرەگەيى, ەلىمىزدىڭ بولاشاعى – جاس ۇرپاققا ءبىلىم نەگىزى مەن تاربيە بەرەتىن, قانداي قوعام بولماسىن, ونىڭ دامىپ, ىلگەرىلەۋىنە زور ۇلەس قوساتىن, زيالى قاۋىم وكىلدەرىنىڭ قاتارىنا جاتاتىن مۇعالىمدەر مەرەكەسىن اتاپ ءوتۋ داستۇرىمىزگە اينالدى. مەرەكە جاقىنداعان سايىن قانشا جىل وتسە دە, العاشقى الىپپەنى ۇستاتقان جانە ورتا, جوعارى سىنىپتاردا ءدارىس بەرگەن ۇستازدارىمىزدى ساعىنىشپەن ەسكە الامىن. اسىرەسە, ءشايزادا نۇعىمانوۆا, ءماجيت ءمۇرسالىموۆ, قابي قىلىشباەۆ, سۇلتان ماكەنتاەۆ, ماعاۋيا نۇرتازين, ءالىمجان ءماجيتوۆ سياقتى اسىل دا ابزال ۇستازدارىمىزدىڭ بەينەسى وسى كۇنگە دەيىن كوز الدىمىزدا. ءبىلىم ۇياسىنا «تارىداي بولىپ كىرىپ, تاۋداي بولىپ شىققان» بىزدەر ءۇشىن ۇستازدىڭ ەڭبەگى تەلەگەي تەڭىز. ۇستازدارىنا ارناپ شاكىرتتەرى قانشاما ماقالا, تولعاۋ, ولەڭ-جىر, ارناۋ كىتاپ جازىپ, كينوفيلمدەر تۇسىرسە دە, ۇستاز ەڭبەگى – ولشەۋسىز, شاكىرت ءۇشىن وتەلمەس بورىش بولماق.
ءوزىم جارتى عاسىرعا جۋىق ءومىرىمدى قاسيەتتى ماماندىق – ۇستازدىققا ارناسام, ونىڭ 28 جىلىندا مەكتەپ باسقاردىم. مەنەن كەيىنگى ءىنى-قارىنداستارىم, جيەندەرىم مەنەن ۇلگى الىپ, ۇستازدىق جولدى تاڭدادى.
بۇگىندە قاراباتىر اتامنىڭ ۇرپاعىنان تاراعان 26 ۇستازدىڭ 478 جىل ەڭبەك ءوتىلى بار. ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ قاسيەتتى ماماندىقتى تاڭداپ الۋىنا جوعارىدا اتالعان ۇستازدارىمنىڭ قاجىرلى ەڭبەگى ۇلگى بولدى. 1961 جىلى قازاقشا جەتىجىلدىق مەكتەپتى بىتىرگەن سوڭ, پەتروپاۆل قالاسىنداعى پەدۋچيليششەنىڭ قازاق بولىمىنە تۇسكەن ەدىم. ول كەزەڭ كەڭەستىك ءداۋىردىڭ «ۇلى دەرجاۆالىق ساياساتىنىڭ» ۋشىعىپ تۇرعان ۋاقىتى ەدى. ەلىمىزدىڭ سولتۇستىگىندە ءبىز سياقتى ورىستىڭ قالىڭ قاراعايلى نۋ ورمانى اراسىندا وسكەن جالعىز بايتەرەكتەي قازاق جەتىجىلدىق مەكتەپتەرىن بىتىرگەن جاسوسپىرىمدەردىڭ باراتىن ورتا ارناۋلى وقۋ ورنى تەك وسى پەدۋچيليششەنىڭ قازاق ءبولىمى بولاتىن. پەتروپاۆل پەدۋچيليششەسى سولتۇستىك ءوڭىردىڭ بايىرعى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى ەدى, وندا بولاشاعىنان ءۇمىت كۇتتىرگەن تالاي قازاق بالاسى ءبىلىم نارىمەن سۋسىندادى. 1920 جىلى «قىزىل مۇعالىمدەر» كۋرسى بولىپ اشىلعان العاشقى وقۋ ورنى 1922 جىلى اقمولا گۋبەرنياسىنىڭ حالىق اعارتۋ ءبولىمىنىڭ شەشىمىمەن پەدتەحنيكۋم بولىپ قايتا قۇرىلدى. 1925 جىلى پەدتەحنيكۋمدى ءبىرىنشى بولىپ بىتىرگەن 40 وقۋشىنىڭ سەگىزى عانا قازاق جاستارى ەدى. قازاقتىڭ اقيىق اقىنى ماعجان جۇماباەۆ العاشقى ۇستازداردىڭ ءبىرى بولىپ, بولاشاق قازاق زيالىلارى مەن اقىن-جازۋشىلارىنىڭ ىرگەتاسىن قالادى. العاشقى وقۋ ورنىن قۇرۋداعى ەڭبەگى ەسكەرىلىپ, 1993 جىلى (بۇرىنعى پەدۋچيليششە) قازىرگى پەدكوللەدجگە ماعجان جۇماباەۆ ەسىمى بەرىلدى. قازاق كەڭەس ادەبيەتىنىڭ وكىلدەرى ءسابيت مۇقانوۆ, جۇماعالي ساين, ءابدىلدا تاجىباەۆ, شاياحمەت قۇسايىنوۆ, يۆان شۋحوۆ, كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ىسقاق ىبىراەۆ سياقتى كورنەكتى تۇلعالاردىڭ ەسىمى وقۋ ورنىنىڭ تاريحىندا التىن ارىپپەن جازىلعان.
ءبىز وقىعان 1961-1965 جىلدار ارالىعىندا يليا پاۆلوۆيچ زالمانوۆ پەدۋچيليششە ديرەكتورى بولىپ ىستەدى. وتە تالاپشىل, ءبىلىمدى, مادەنيەتتى ادام ەكەندىگىن جاس بولساق تا بايقايتىن ەدىك. اۋىلدان كەلگەن, جاسقانشاق سارىاۋىز بالاپان14-15 جاسار بىزدەردى قالا ومىرىنە بەيىمدەپ, بولاشاق ۇستاز بولۋعا دايارلاي باستاعان ەرمەك اقپانبەتوۆ, ايان ابدراحمانوۆ, ءمادىلحان ەسماعانبەتوۆ اعايلاردى جانە سارا اياپبەرگەنوۆا تاتەيىمىزدى قالايشا ۇمىتامىز؟! ەرمەك اعايىمىز كورنەكتى كلاسسيك جازۋشى ءسابيت مۇقانوۆتىڭ «ءمولدىر ماحاببات» رومانىنىڭ باستى كەيىپكەرى بولعان باتەس پەن بۇركىتتىڭ ءپروتوتيپى جاناحمەت اقپانبەتوۆتىڭ بالاسى ەدى, ال ايان اعامىز رەسپۋبليكامىزعا بەلگىلى قوعام قايراتكەرى, ءارى اقىن, جۋرناليست, 1937-38 جىلدارداعى قۋعىن-سۇرگىننىڭ قۇربانى بولعان ابدراحمان ءايساريننىڭ ۇلى ەدى. اكەسىنە تارتقان وتە كوركەم, سىمباتتى, قازاق ادەبيەتى ءپانىنىڭ بىلگىرى ايان اعامىزدى ەر بالالار ناعىز سال-سەرىنىڭ ءتىرى كەيىپكەرى رەتىندە كورەتىنبىز. ءمادىلحان ەسماعانبەتوۆ اعاي ماسكەۋدىڭ چايكوۆسكي اتىنداعى كونسەرۆاتورياسىندا وقىعان, اتاقتى اعايىندى ريشاد, ءمۇسىلىم ابدۋليندەرمەن بىرگە قىزمەتتەس بولعان. بەلگىسىز ءبىر سەبەپتەرمەن الماتىدان پەتروپاۆلعا كوشىپ كەلىپ, پەدۋچيليششەدە ساباق بەرىپ, قانشاما جەتكىنشەكتىڭ مۋزىكالىق ساۋاتىن اشىپ, ومىرگە جولداما بەردى. بىزبەن بىرگە وقىعان, رەسپۋبليكاعا تانىمال كومپوزيتور جولامان تۇرسىنباەۆتىڭ باعىن اشىپ, مۋزىكا الەمىنە ەنگىزگەن ءمادىلحان اعامىز بولاتىن.
اياۋلى ۇستازدارىمنىڭ ىشىندە سارا اياپبەرگەنوۆاعا ەرەكشە توقتالعىم كەلەدى. سەبەبى ءبىزدىڭ سىنىپ جەتەكشىمىز بولىپ, بويىمىزعا ادامي قاسيەتتەردى تاربيەلەۋگە جانىن اياماعان ۇستازىمىز ەدى. قىزىلجار ءوڭىرىنىڭ تۋماسى, پەتروپاۆل پەدۋچيليششەسىن بىتىرگەننەن كەيىن, سەمەي پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنىڭ حيميا-بيولوگيا فاكۋلتەتىن اياقتاپ, ۇستازدىق جولىن باستاعان ەكەن. 1948-1975 جىلدار ارالىعىندا سولتۇستىك ءوڭىردىڭ ورتا مەكتەپتەرى مەن تەحنيكۋمدارىندا ۇستازدىق جاسادى, تالاي جاس جەتكىنشەكتەرگە مەكتەپتەردەگى ەڭ قيىن ءپاندەردىڭ ءبىرى – حيميادان ءدارىس بەردى, سونىمەن قاتار بيولوگيا سياقتى قىزىقتى ءپاندى ومىرمەن ۇشتاستىرا ءبىلدى. تابيعاتتى ايالاۋ سەزىمىن بويىمىزعا سىڭىرگەن تاجىريبەلى ۇستاز ەدى. 1976-1983 جىلدارى قازىرگى استانا قالاسىنداعى 100 جىلدىق تاريحى بار جامبىل جاباەۆ اتىنداعى № 4 مەكتەپ-گيمنازياسىنىڭ ديرەكتورى بولىپ جەمىستى ەڭبەك ەتتى. كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ ەكونوميكاسى مەن ساياسي جۇيەسىنىڭ قاراما-قايشىلىقتى دامۋ كەزەڭىندە, رەسپۋبليكانىڭ تۇپكىلىكتى حالقىن ۇلتسىزداندىرىپ, ءبىرىڭعاي كەڭەس حالقىنا اينالدىرۋ ۋاقىتىندا وبلىس ورتالىعىنداعى جالعىز قازاق مەكتەبىن ساقتاپ قالۋعا بارىنشا كۇش سالعان سارا احمەتقىزىنا وڭاي بولعان جوق. حالقىمىزدىڭ ءتىلىن, ءداستۇرىن ساقتاۋعا بەلسەنە ارالاسقان سول كەزدەگى قازاق زيالىلارىنىڭ قاتارىندا بولدى. وتانسۇيگىش, ۇلتجاندىلىق قاسيەتتەردى, قازاقىلىقتى جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ءسىڭىرۋ دەڭگەيى مەكتەپ ۇجىمى مەن ونى باسقارىپ وتىرعان باسشىسىنا تىكەلەي بايلانىستى بولعانىن بىلەمىز.
1979 جىلى اقمولا وبلىسى اۋماعىندا نەمىس اۆتونومياسى قۇرىلادى دەگەن سىبىس شىققان ۋاقىتتا, تسەلينوگرادتا قازاق جاستارىنىڭ قارسىلىق ءبىلدىرىپ, كوشەگە شىققانىن تاريحتان بىلەمىز. كوممۋنيستىك پارتيا باسشىلىعى وزدەرىنىڭ جوسپارلاعان ويلارى ىسكە اسپاعان بۇل وقىس وقيعادان كەيىن, قازاق مەكتەپتەرى مەن ستۋدەنت جاستارىنىڭ جاعدايىنا الاڭداي باستاعان ەدى. جەتى جىلدان كەيىن جەلتوقسان كوتەرىلىسى وسى وقيعانىڭ جالعاسى ىسپەتتى شارىقتاۋ شىڭى بولىپ, كەڭەستىك جۇيەنىڭ كۇيرەۋىنە اكەلدى. مىنە, وسى ساياسي وقيعالاردان كەيىن سارا احمەتقىزىنا مەكتەپ باسقارۋ ىسىندە جولى كەسىلدى. سول ءبىر قيىن كەزدەردى ەسكە الا وتىرىپ, شاكىرتتەرىنىڭ بويىنا ۇلتجاندىلىقتى سىڭىرگەن ول ەڭبەگى زايا كەتپەگەنىن بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ الدىڭعى قاتارلى 50 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلعانىنا ماقتانىش سەزىممەن قۋانادى. سەكسەننىڭ سەڭگىرىنەن اسقان, «حالىق اعارتۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى», ءبىلىم مينيسترلىگىنىڭ قۇرمەت گراموتاسى جانە «ەڭبەك ارداگەرى» مەدالىمەن ماراپاتتالعان ۇستازداردىڭ ۇستازى سارا احمەتقىزى – نەمەرە, شوبەرە سۇيگەن باقىتتى اجە.
ونىڭ الدىن كورگەن شاكىرتتەرىنىڭ ءوزى بۇگىندەرى قيىن دا قىزىعى مول قاسيەتتى ماماندىقتىڭ شىڭىنا شىعىپ, زەينەتىن كورۋدە. بۇل كۇندەرى ەلىمىزدىڭ جۇرەگى – اسەم قالامىز استانادا تۇراتىن, ەلۋ جىلعا جۋىق جۇمىس ءوتىلى بار, ونىڭ وتىز جىلعا جۋىعىن مەكتەپ ديرەكتورى بولعان تويلىباي شاريشەۆ, ءساليما شاريشەۆا, ءلاززات يمانكۋلوۆا, قىزىلجار وڭىرىندە تۇرىپ جاتقان زەينەتكەر ۇستاز يگىباي تاشماعانبەتوۆ سياقتى شاكىرتتەرى سارا اپايىن جانە قاسيەتتى ماماندىقتىڭ تۋىن بەرىك ۇستاپ كەلە جاتقان استانا قالاسىنىڭ ۇستازدارىن الداعى كەلە جاتقان مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاي وتىرىپ, ەلباسىمىزدىڭ «ماڭگىلىك ەل» يدەياسىن ىسكە اسىرۋدا تابىسقا جەتۋىنە تىلەكتەس.
قاجىمۇرات ناسيەۆ,
قر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى
