زار زاماننىڭ ابىزى

 قازاق ادەبيەتى تاريحىنداعى تانىمال تۇلعا, زار زامان اعىمىنىڭ كور­نەكتى وكىلى, اقىن-جىراۋ شورتانباي قانايۇلىنىڭ 200 جىلدىق مەرەيتو­يىنا وراي الداعى 15 مامىردا قاراعاندى قالاسىندا «شورتانباي جىراۋ تۇلعاسى: ءداۋىر شىندىعى جانە ۇلتتىق دۇنيەتانىم» تاقىرىبىندا رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا وتەدى. سوعان بايلانىستى تومەندە جىراۋدىڭ ءبىر قىرىن اشاتىن ماقالانى وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

ەلىمىز ەگەمەندىگىن العان تۇستا سونگەندى جانداندىرىپ, ۇلتتىق بولمىسىمىزدى تانىپ, وتكەنىمىزدەن ساباق الىپ, ءوز زامانىمىزعا قاراي بەيىمدەلۋ كەزى ەندى. ەلباسىمىزدىڭ ەلىمىز مىقتى ءارى جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى ءبىرتۇتاس ۇلت بولۋ ءۇشىن بولاشاققا قالاي قادام باساتىنىمىز جانە بۇقارالىق سانانى قالاي وزگەرتەتىنىمىز تۋرالى كوزقاراستارىن ورتاعا سالۋى دا وسى ايتىلعانداردى العا تارتادى. ونىڭ باستى ۇستانىمى – ۇلتتىق سانانى زامانعا ساي قالىپتاستىرۋ. سوناۋ تاريحى تەرەڭىنەن باستاۋ الاتىن رۋحاني كودىن تانىپ, ساقتاپ قالۋ. «ەگەر جاڭعىرۋ ەلدىڭ ۇلتتىق-رۋحاني تامىرىنان ءنار الا الماسا, ول اداسۋعا باستايدى. سونىمەن بىرگە, رۋحاني جاڭعىرۋ ۇلتتىق سانانىڭ ءتۇرلى پوليۋستەرىن قيىننان قيىستىرىپ, جاراستىرا الاتىن قۇدىرەتىمەن ماڭىزدى. بۇل – تارلان تاريحتىڭ, جاسامپاز بۇگىنگى كۇن مەن جارقىن بولاشاقتىڭ كوكجيەكتەرىن ۇيلەسىمدى ساباقتاستىراتىن ۇلت جادىنىڭ تۇعىرناماسى» دەپ دۇرىس كورسەتتى.

قازاق رۋحانياتىنىڭ تامىر­شى­لارى ادەبيەتشىلەر مەن تاريحشىلاردىڭ ىزدەنىستەرىنە سەرپىن بەرگەن وسى ساتتە وتكەن عاسىرلاردا شىعارماشىلىعىمەن قازاقتىڭ كودىن جىرىنا ار­قاۋ ەتىپ, ونى كەلەر زامان­عا اماناتتاعان اقىن-جىراۋ­لارى­مىزدى اينالىپ ءوتۋ اۋىر كۇنا بولار. بۇل تۋرالى دۋلات, مۇرات, شەرنياز, نۇرجان, ءابۋ باكiر, ماقىش سىندى اقىن-جىراۋلار شەگىنە جەتكىزىپ جىرلاپ بەرگەن.
بۇلار – ۇلتىمىزدىڭ تاري­حىنا, مەملەكەت دامۋىنا ءتۇ­بەگەيلى بەتبۇرىس الىپ كەلگەن ءحىح عاسىردىڭ جارشىلارى. بۇل عاسىردىڭ كۇردەلى كەزەڭدەرى پاتشا وتارلاۋىنىڭ بەلەڭ الۋىمەن شيەلەنىسە ءتۇستى. اق پاتشانىڭ وكتەمدىگىن جانە وتارشىلدىق ساياساتتىڭ شىنايى بەت-پەردەسىن اشقان جىراۋلار حالىقتىڭ اتىنان ارىز ايتىپ, سۋىرىلىپ العا شىقتى. ولار وتارشىلىق بۇعاۋىن موينىنا ىلگەن حالىقتىڭ اۋىر ءحالىن, كونەدەن جالعاسىپ كەلە جاتقان كوشپەندىلەر مادەنيەتىنىڭ قۇلدىراپ بارا جاتقانىن ءوز كوزدەرىمەن كورىپ, ونى سول زامان­نىڭ زوبالاڭى دەپ ءدال تاۋىپ جىرعا قوستى.
زار زاماننىڭ اياعى –
زامانىڭ كەتتى باياعى,
ىقىلاس-نيەت قالمادى,
ۇلكەنگە بيلىك سالمادى, – دەگەن اقىننىڭ دۋالى اۋزىنان شىققان جىر جولدارى قازاق ادەبيەتىندە «زار زامان» دەپ اتالاتىن تۇتاس ءداۋىردىڭ اتىن ايشىقتادى.
سول زار زاماننىڭ جىراۋلا­رىنىڭ باسىندا شورتانباي قانايۇلى تۇردى. بيىل رەسپۋبليكا كولەمىندە 200 جىلدىعى اتاپ وتىلەتىن شورتانباي قاناي­ۇلىنىڭ شىعارماشىلىعى بۇگىنگى كۇننىڭ زارىمەن دە ۇندەسىپ, قازاقتىڭ سوڭعى ابىزىنىڭ بولا­شاقتى كورە بىلگەنى تاڭعالدىرادى. سوندىقتان دا شورتانباي شىعارماشىلىعى – ءحىح عاسىرداعى قازاق ءومىرىنىڭ ايناسى, ساۋەگەيلىگى مەن بولاشاقتىڭ ءبۇدىرلى بەينەسىن ءدوپ باسقان دەپ ايتا الامىز.
شورتانباي جىراۋ ءوزى ءومىر سۇرگەن ءداۋىرىنىڭ تارىلعانىن, ازعاندىعىن, توزعاندىعىن ۇنگە قوستى. ۇمىتسىزدىككە بوي الدىرعان تۇستا تۇڭعيىق تەرەڭگە باتقان قازاقى بولمىستىڭ كەلمەسكە كەتكەنىن سەزىپ, قامىقتى. ودان الىپ شىعار جول ىزدەپ, سان جاققا شارپىدى. وسى كەزەڭدە قوعامدىق قاتىناستاردىڭ وزگەرۋىنەن پايدا بولىپ جاتقان دۇنيەقۇمارلىق, جاندايشاپتار مەن جەمقورلار وزبىرلىعى جانىنا باتتى. سونىڭ سالدارىنان اقىن جىرلارى كەلگىندىلەرگە كەتكەن ولجالاردى تولعاپ, قاقپانعا تۇسكەن اڭدى كورگەندەي قايمىعۋدان تۋادى. ونى ول بىلاي جىرلايدى:
ارقادان داۋرەن كەتكەن سوڭ,
قۋعىنداپ ورىس جەتكەن سوڭ,
ءتىپتى امال جوق, قازاقتار
ءتۇستى سونىڭ تورىنا.
شورتانبايدىڭ ءاۋ باستا كوزگە تۇسەتىن ەرەكشەلىگىنىڭ ءبىرى – وزگە اقىندار سياقتى ەمەس, نە ايتسا دا ءدىن ۇكىمدەرىن تىرەك ەتۋى. ويتكەنى اقىن ەشقاشان اللانى اۋزىنان تاستاعان ەمەس. ال ەكىنشىسى – ءتالىم-تاربيەنى ەسكى سالت-ءداستۇر تۇرعىسىندا دارىپتەۋى. مۇنىڭ باستى كورىنىسى – تاريحي ءداستۇر جالعاستىعى.
مىنە, قارابايىر حالىقتىڭ اۋىر ءحالىن سۋرەتتەگەن ءارى شىنجىر بالاق شۇبار توستەردى اشكەرەلەگەن اقىن موللا شورتانباي زامان بەينەسىن ءدال سۋرەتتەي بىلگەن سۋرەتكەر ءارى الەۋمەتتىك بولمىستى ناقتى ايتا بىلگەن اقىن رەتىندە تانىلعان. ءوزىنىڭ بىلىمدارلىعى مەن دىندارلىعى ونى كەلەشەكتى بولجاي بىلگەن ابىز رەتىندە سيپاتتاپ, شىعارمالارى مازمۇنى مەن ماڭىزى جاعىنان شەبەر ۇشتاستىراتىن جىراۋ بولعاندىعىن پاش ەتەدى.
راسىندا, ءحىح عاسىردىڭ ءون بو­يىندا ورىن العان قيىندىقتار يمپەريانىڭ ۇلى دالاعا ەنگىزگەن وزگەرىستەرى مەن زاڭدارىنان تۋىنداعان. مۇنداي قيىندىقتار ەل ىشىندەگى سالت-ءداستۇر مەن ادەت-عۇرىپتارعا تىيىم سالىپ, تىلىنەن, دىنىنەن الاستاتۋدى ماقسات ەتتى. شۇرايلى جەرلەرىنە قول سالدى, ەل بيلەۋدىڭ جاڭا جۇيەسىن ەنگىزدى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە ساياسي تۇرعىدان جالپىحالىقتىڭ بولمىسىنا سىزات ءتۇسىرىپ قانا قويماي, مۇلدەم جاڭا بەينەدەگى تەگىنەن اداسقان ۇلتتىڭ دۇنيەگە كەلۋىن ەلەستەتتى. وسىلاي تۇس-تۇستان اۋىر حالگە كەز بولعانىن دۇرىس اڭداعان اقىن شورتانباي قاۋىپ-قاتەردەن قۇتىلۋدىڭ جولىن ىزدەيدى. ونىڭ ءبىرى جوعارىعا دات ايتۋ بولسا, ەكىنشىسى ءبىر اللادان جاردەم تىلەۋ دەپ ۇعادى.
ماقساتتى وتارشى ەلدىڭ ساياساتى كۇننەن-كۇنگە كۇشەيىپ وزگەرىپ سالا بەردى. ۇستەمدىك جۇرگىزىپ, بيلىك پەن بايلىققا جەتۋدىڭ ءتۇرلى تاسىلدەرىن ويلاپ تاپتى. ونىڭ ەڭ باستىسى, حاندىق قۇرىلىمدى جويىپ, بولىستىقتارعا ءبولدى. ءار بولىسقا باسشى تاعايىنداۋ ءۇشىن سايلاۋلار وتكىزدى. ناتيجەسىندە ءار ولكەگە بولىنگەن ەلدىڭ اراسىنا رۋلىق سىزات ءتۇسىرىپ, ەلدىك, ۇلتتىق ۇعىمداردى ىعىستىرىپ, ولاردىڭ ارالارىنا الاۋىزدىقتار تۋدىرىپ, ارازدىقتاردى كۇشەيتتى.
ابىز اقىن شورتانباي قاناي­ۇلى وسىنداي ساياساتتى كور­گەن سوڭ, قولىنا قالام الىپ, وتار­شىلاردىڭ وزبىرلىعى مەن بيلىكتەگى ادىلەتسىزدىكتى ءسوز ەتتى. ونىڭ ولەڭدەرى حالىققا جاقىن, جاراسىنا ەم, جىرتىعىنا جاماۋ ىسپەتتى قابىلداندى. ونىڭ بۇل تۇرعىدا ايتقاندارى قوعامداعى ناعىز جوق-جىتىكتىڭ, ازىپ-توزعان ەلدىڭ جوعىن جوقتاۋشى بولعانىن كورسەتەدى.
دۇنيە شىركىن اقىن ويلاعانداي بولماعان سوڭ, قايىردى ءبىر اللادان سۇراۋدان باسقا امال تاپپايتىنداي سەزىلدى. ناتيجەسىندە زاماننىڭ زارلى ءۇنىن ءدىني سارىنمەن ناقىشىنا كەلتىرىپ بوياپ, سۋرەتتەۋگە كىرىستى. ونى اقىر زاماننىڭ بەلگىسى رەتىندە كورسەتتى.
اقىن ادامزاتتىڭ پەندەشىلىككە بوي الدىرىپ, سالتىنان, ءداستۇ­رىنەن, ادەت-عۇرىپتارىنان الاس­تاپ, كەلگىندىلەردىڭ ايتقانى مەن دەگەنىنىڭ ارقاسىندا بارلىعى وزگەرىپ بارا جاتقانىن بايقادى. سان عاسىر ۇستانىپ كەلەتىن دىنىنە نۇقسان كەلگەندە يماندىلىقتىڭ كەتكەنىن, مۇسىلمانشىلىقتىڭ الىستاي باستاعانىن جىر ەتتى:
كوتەرىلدى كەرەمەت
كالامداعى الىپتان,
تاۋبەسى قابىل ءبىر جان جوق
قازاق دەگەن حالىقتان.
سويلەگەن ءسوزى جالعان-دى,
شايناعان اسى ارام-دى,
كىم مۇسىلمان, كىم كاپىر,
ءبىر اللاعا ايان-دى.
وسى نەگىزدە شورتانباي شى­عارمالارى ءدىني تۇرعىدا ناسيحات رەتىندە جىرلاندى. ءتىپتى ولاردىڭ ارقايسىسى بەلگىلى ءبىر باعىتتا تىزبەكتەلدى. ايتالىق, ءورىستىڭ تارىلعانى, وسكەن ورتانىڭ وڭالماسى, تۋىستىقتىڭ بۇزىلۋى اقىنعا بۇرىنعى ءداۋىردىڭ قايتا كەلمەسكە كەتكەندەي سەزىلدى. مۇنىڭ بارلىعى ەلىنەن, جەرىنەن اجىراعان حالىقتىڭ زارلى ءۇنى ىسپەتتى ءتۇيىلدى:
ەدىلدى الدى, ەلدى الدى,
ەندى الماعان نەڭ قالدى؟
قارانى ساناپ – مالدى الدى,
قازاققا قامقور حاندى الدى.
كەتەيىن دەسەڭ جەرىڭ تار,
ساندالعاننىڭ بەلگىسى –
بەرەكەت كەتتى اسىڭنان,
ۇلدان قىزىق كورمەدىڭ,
قورلىقپەن ءوستىڭ جاسىڭنان.
ۇلىم, قىزىم دەپ كەتتىڭ,
ايىرىلدىڭ قۇدا, دوسىڭنان.
تىلەۋىڭدى بەرمەيدى,
كوزىڭنىڭ جاسىن يمەيدى.
ازاماتتار, جىگىتتەر,
ايعىر ايتىپ سويساڭ دا,
اۋەلگى زامان كەلمەيدى!
زاماناقىر كەزى ەندى!
شورتانباي زارى – زامان زارى. ول ازعان ەلدىڭ بىرلىگىنەن ايىرىلىپ, بەرەكەسى قاشقانىن, ال اعايىن مەن تۋعاننىڭ بىرىنە-ءبىرى قاس بولعانىن, مۇنىڭ بارلىعى زامان اقىر بولعاندا بىرگە تۋعان باۋىردىڭ تاتۋ دا بولىپ جۇرە الماسىن, جاقسىلاردىڭ اسقانىن كورە الماسىن, ياعني بىرگە تۋسا دا, بىرگە تۇرۋدىڭ جايى جوقتىڭ كەبى. مىنە, مۇنى دا جىرعا قوسقان اقىن:
جاس سىيلاماس اعاسىن,
الىپ, جىرتتى-اۋ جاعاسىن!
ءبىرى-بىرىنە كوپسىنىپ,
قۋات قىلار بالاسىن.
شىداي الماي ىزاعا,
«قوي» دەپ ايتسا, ءتىل الماس,
اقساقالدان ۇيالماس,
جۇگىرىسەر قالاعا.
قۇنىققان سوڭ جالاعا,
الىپ ءبىر شىعار دالاعا.
«دۇشپانىڭ كىم؟» دەپ سۇرالسا,
الىپ ءبىر كەلەر اۋىلىنا –
ءوزىنىڭ تۋعان باۋىرىنا.
كەلگەن سوڭ كىمدى اياسىن,
جىعىپ سالار دۇرەگە,
قىزىققان سوڭ پاراعا.
شورتانباي اقىن ءدىني ۇكىمدەر مەن شاريعات امالدارىن جەتە تۇسىنە بىلگەن ءارى يماندىلىقتى ءوز جىرلارىنا ارقاۋ ەتكەن. ول بابالاردان جەتكەن داستۇرلەردى قاز قالپىندا ساقتاپ قالۋدى ماقسات تۇتقان جان. سوندىقتان ءدىندى قارۋ ەتىپ ۇنگە قوسقان. ءتىپتى كەيدە يمانعا شاقىرىپ تاۋبەگە كەلۋدى, قۇلشىلىق جاساۋدى دا ءسوز ەتەدى:
ەي, مۋھمين,
قۇلشىلىق قىلساڭ نە ەتەدى؟
اجال بولدىرماي قۋىپ جەتەدى,
مىنەزگە باعىم تابىلماس,
عادەتىنە كەتەدى.
تاقۋا دا بولعان عالىمدار
بۇ جالعاندا نە ەتەدى؟
بايانى جوق شىركىندى
ءبىر كۇن تاستاپ كەتەدى.
ءسوز جوق, ءدىندى ارنايى ءسوز ەتۋى دە ونىڭ ءدىني ساۋاتىنىڭ كورىنىسى دەپ بىلەمىز. ول – ءحىح عاسىر اقىندارىنىڭ ىشىندە ءدىندى ناسيحاتتاپ, ءدىني تانىمدى جىرعا قوسقان جىرشى. ءومىردىڭ سانالى عۇمىرىندا مۇسىلمانشىلىقتى بەتكە تۇتىپ, سول ارقىلى ءوزىنىڭ يدەولوگيالىق كوزقاراسىن ۇسىنا بىلگەن. ونىڭ ساراڭ ادامعا انىقتاماسى «مالدان زەكەت بەرمەگەن, اۋزىنا قۇداي كiرمەگەن» دەپ كەلەدi, «جابباردىڭ ەكi بولمايدى, ءامiر قىلعان جارلىعى» دەگەن «اقيقاتتى» ەسكە سالا كەتەدi, «قۇداي دەگەن ءمۇھميننiڭ, اۋىزدان كەتپەس توباسى, يمانى باردىڭ بەلگiسi تiلiنەن تامار شىراسى», «سيراتتىڭ جەلi سوققاندا, رۋزا-ناماز پانا-دى» دەگەن سياقتى ءوزi تانىعان شىندىقتى مويىندايدى» دەيدى اكادەميك رابيعا سىزدىقوۆا.
شورتانباي شىعارمالارىنداعى اراب سوزدەرىنىڭ كەڭ قولدانىسىن اقىن ءومىر سۇرگەن ءحىح عاسىردىڭ ساياسي احۋالىمەن تىكەلەي بايلا­نىستىرۋعا بولادى. سەبەبى وسى عاسىردىڭ ەكىنشى جارتى­سىندا قاراپايىم حالىق مۇسىل­مان­دىقتان الاستاتىلا باستاعان ساتتە ولاردىڭ يسلام دىنىنەن شىعىپ قالۋىنان قاۋىپتەنىپ, كوركەم ءسوز شەبەرلەرى ءدىندى ۋاعىزداۋدى قايتا قولعا العان بولاتىن. مۇندا دا شورتانباي ونىڭ باستاۋشى رەتىندە كورىندى.
ءوزى مولدا ءارى ءسوز شەبەرلىگىن تانىتا بىلگەن اقىن شىعارمالارى يسلام ءدىنىن ۋاعىزداعانداي اڭعارىلدى. سول سەبەپتەن بولسا كەرەك, وعان وتارشىلاردىڭ, ەلدەگى جاندايشاپتاردىڭ ۇركە قاراعاندىعى. ويتكەنى ونىڭ شىعارمالارى ءدىندى ناسيحاتتاپ, ونى ۇگىتتەپ قانا قويعان جوق, سول ارقىلى قوعامدا بولىپ جاتقان وقيعانى ناقتى جەتكىزە بىلگەن. ءتىپتى ونىڭ تاقىرىپتارى دا سولاي بولىپ كەلەدى. ايتالىق, «اتامىز ادام پايعامبار», «ەي, ءمۇھمين, قۇلشىلىق قىلساڭ نە ەتەدi?», «بايدى قۇداي اتقانى», «قۇدايعا ماقۇل ءىسىڭ جوق», ت.ب.
ال مۇنداي تۋىندىلاردا وزگە اقىندار مەن جىراۋلاردا كەزدەسپەيتىن سوزدەر, ءسوز ورامدارى ورىن الادى. ولار: ابزال, ايات, اقىرەت, دارەت, جازا, جۇما, زينا, كالام, لاقات, سالدە, سيرات, تاقۋا, ت.ب. مۇنداي سوزدەردىڭ قولدانىسى دا اقىننىڭ اقيقاتتى دارىپتەگەنىن, سول ارقىلى ءار ويعا شاريعي ۇكىممەن بايلام جاساپ, ايتايىن دەگەن ويدى ءدال, ناقتى جەتكىزە بىلگەندىگىن كورسەتەدى:
ءدىن جولىنان اينىماس
شىراعى ەندى مۇسىلمان,
اللا دەگەن ايىرىلماس
ايتساڭ جولىڭنان,
ءتۇزۋ جولعا تۇسىرەر
اللا دەگەن توبىڭنان.
ءدىندار اقىن اقيقاتتىڭ قاشان­دا ورىندالۋىن, ول ءۇشىن قاسيەتتى قۇران كارىمنىڭ سيراتۋل مۋستاقيم جولىمەن, ياعني تۋرا جولمەن ءجۇرۋدى ناسيحات ەتەدى. قوندىگەرگە جازعان حاتتان اللانىڭ جازعان حاتىنىڭ ابزالدىعىن العا تارتادى:
كۇناھار بولما, جىگىتتەر,
اللانىڭ جازعان حاتى بار,
كالام-ءشارىپ قۇراندا
مىڭ ءبىر ەسىم اتى بار!
بۇل ءسوزىمدى ۇعادى
يمان نۇرلى زاتى بار.
شورتانباي قانايۇلى ءدىندى عانا ۋاعىزداپ, شاريعاتتى دارىپتەپ, قۇلشىلىقتان باس الماي, يماندىلىققا شاقىرۋدى مەڭزەگەن جوق. ول زامانىندا ورىن العان قاتىگەز ساياساتقا قارسى ءدىندى قارۋ ەتتى. ۇلىقتاردان كۇتكەن جاناشىرلىقتى كورە الماعان قارابايىر حالىق دىنمەن ءوزىن جۇباتسىن دەپ ۇقتى. ويتكەنى ول ءدىني سەنىم مەن ءدىني ۇستانىمدى بارلىعىنان جوعارى قويدى.
شىندىعىندا, كەز كەلگەن بيلىك ءوز وكتەمدىگىن جۇرگىزۋ بارىسىندا ول قانداي كەدەرگى بولماسىن جويۋ­دى كوزدەيدى. سوندىقتان شورتانباي زامانىندا دا, ودان كەيىنگى كەزەڭدە دە ءدىن اتاۋلى قاتاڭ اشكەرەلەندى. وندا ءدىننىڭ اتىمەنەن زاتىنا دا نازار اۋدارىلمادى. بارلىعىن تۇگەلىمەن قيراتىپ, جويىپ, ءدىني عيماراتتاردى بۇزىپ نەمەسە اتقوراعا اينالدىردى. ال بۇل ءوز كەزەگىندە سەنىمىن اياقاستى ەتتى, ار-وجدانىن تاپتادى. ول سولاي بولىپ تا شىقتى. بۇگىندە سونىڭ زاردابىن ءالى كۇنگە دەيىن ىشكە بۇگىپ ساقتاپ كەلەتىندەردىڭ دە تابىلاتىنى جاسىرىن ەمەس. كەشەگى كەڭەستىك جىلدارى جەتپىس جىلدان اسا ۋاقىتتا, تاريحي ولشەممەن ەكى ۇرپاقتىڭ الماسۋى ۇلتتىق بولمىستان, تىلدەن, ءسوز ەتكەن دىننەن الاستاتتى. ناتيجەسىندە ءتىلى شۇلدىرلەگەن, دىنىنەن اداسقان, ۇلتتىق بولمىسىن تاني المايتىن, تانىسا دا ونى زاماناۋي ولشەممەن شەكتەپ قوياتىن ۇرپاق قالىپتاسقانىن كورسەتتى. بۇگىنگى ءدىن, ءتىل ءۇشىن ورىن الاتىن ارپالىس سول كەشەگىدەن قالعان سارقىنشاقتاردىڭ قال­دىعىن ءبىر جۇيەگە سالۋ قاجەت­تىگىنەن تۋسا كەرەك-ءتى. بۇل – كەزىندە شورتانباي اقىننىڭ ناق ايتقانىنىڭ شىنايى كورىنىسى.
قاي اقىن نە جىرشى, مەيلى ول جازۋشى بولسىن, ءوز زامانىن سۋرەتتەۋگە تىرىسادى. الايدا كىم قالاي سۋرەتتەيدى؟ بۇل – ۇلكەن سۇراق. بۇل تۇرعىدا دا شورتانباي ءوز زامانىن بارىنشا اشىق سۋرەتتەيدى. سونىڭ نەگىزىندە ول دىنمەن سيپاتتاپ, شىندىعىن جاسىرماي جا­يىپ سالادى. ونىڭ ءبىز كەزىندە شورتانبايدىڭ «ايىبى» دەپ تانىلىپ, شىعارماشىلىعىنىڭ كەڭ تاراۋىنا قۇرساۋ بولعان ءبىر ۇستانىمىن عانا ءسوز ەتتىك. الايدا اقىننىڭ اشىلماعان سىرلارى قانشاما.
بەلگىلى عالىم تۇرسىنبەك كاكىشەۆ اقىنعا قويىلعان «ايىپ­تى» سارالاي كەلە: «شورتانباي – وسى ەكى ۇلكەن ايىپتىڭ ەكەۋىنە دە ءدال كەلەتىن ۇلى دارىن, زار زاماننىڭ زور دا ادۋىندى اقىنى, گوي-گويدى مەيلىنشە شەگىنە جەتكىزە, شىندىق دەڭگەيىندە ايتىپ, زارلاپ كەتكەن قوعام قايراتكەرى, ءىرى يدەولوگ. وندا دىندارلىق تا بار, وتارشىلدىققا, ءبىزدىڭ كەيىنگى تۇسىنىگىمىز بويىنشا ورىسشىلدىققا قارسىلىق تا بار. بۇل ەكەۋىن ەندى اشىق ايتىپ, يناباتپەن بايانداۋ شارت» دەيدى.
شورتانباي قانايۇلىنىڭ شىعارماشىلىعى قازاق ادە­بيەتىندەگى اقتاڭداقتار قاتارىندا بولعاندىعى ونى ءالى دە زەرتتەلمەي كەلەتىن تۇستارى بارىن اشىپ كورسەتسە, ءبىز نەگىز ەتكەن باعىتتار اقىننىڭ شىعارماشىلىق تولعاۋ­لارىنىڭ ءبىر قىرى عانا دەپ قابىل­داۋ قاجەت.