جاندوس جەتىباەۆ,استانا قالاسى الماتى اۋداندىق سوتىنىڭ سۋدياسى: بانكتەر ازاماتتاردىڭ جايىنا تۇسىنىستىك تانىتسا دەيمىن

– قازىر كەز كەلگەن ساۋدا ورنىنا بارساڭىز, قارىزعا تاۋار الۋعا مۇمكىندىك قاراستىرىلعان. بانك بولىمشەسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى ءاپ-ساتتە نەسيەگە راسىمدەپ بەرە قويادى. العان نەسيەسىن وتەي الماي, بانك تاراپىنان سوتقا دەيىن جەتكەن وقيعالار قانشالىقتى كوبەيدى؟

– ءدال وسى ماسەلەگە بايلانىستى استانا قالاسى الماتى اۋداندىق سوتىنا كوپتەگەن تالاپ ارىزدار ءتۇسىپ جاتادى. ارينە, بانكتەر حالىق ۋاقىتىلى تولەي الماعاننان كە­يىن, ءماجبۇرلى تۇردە ءوندىرىپ الۋ ءۇشىن سوتقا جۇگىنەدى.

ماسەلەن, 2016 جىلى 2500 تالاپ ارىز ءتۇستى. ونىڭ بارلىعى سوت وتىرىسىندا جانە جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن قارالىپ, سوت اكتىسى شىعارىلدى. 5 تالاپ ارىز قاراۋدان باس تارتىلدى, 6 ءىس مەدياتسيا جانە بىتىمگەرشىلىك بويىنشا شەشىمىن تاپتى. ەكەۋىنىڭ ماقساتى ءبىر بولعانىمەن, مەدياتسيادا تالاپتىڭ مانىنەن شىعۋعا بولادى. سونىمەن قاتار, 19 ءىس قىسقارتىلدى, ياعني وندا تالاپ ارىز تۇسكەننەن كەيىن جاۋاپكەر بۇكىل قارىزىن تولەپ تاستاعان بولاتىن.

ال 36 ازاماتتىق ءىس قاراۋسىز قالدىرىلدى. بۇل دەگەنىمىز, تاراپتار اراسىندا ءوزارا كەلىسىم ورناپ, ءبىر شەشىمگە كەلسە نەمەسە جاۋاپكەر بەرەشەگىن تولىعىمەن ءوندىرىپ جاتسا, قاراۋسىز قالىپ جاتادى. سول سياقتى 16 تالاپ ارىز قايتارىلدى. سوتقا دەيىن­گى تارتىپتە ازامات ەسكەرتۋ العاننان كەيىن ءوز جاۋاپكەرشىلىگىن موينىنا الىپ, بەرەشەگىن تولەپ تاستاعان جاعدايدا, تالاپ ارىز قايتارىلادى. ناقتى ايتقاندا, 2473 ازاماتتىق ءىس قارالدى. ولاردىڭ كەيبىرى تولىق, كەيبىرى جارتىلاي قاناعاتتاندىرىلدى.

– قازىر بانكتەر ءوسىمپۇل مولشەرىن اسپانداتىپ قويا­تىنى ءسوزسىز. ەگەر تۇتىنۋشى, شىن مانىندە, تولەي الماي جاتسا, سوت وتىرىسىندا ءوسىمپۇل مولشەرىنە قانشالىقتى نازار اۋدارىلادى؟

– دۇرىس ايتاسىز, كەيبىر بانكتەر كوتەرىڭكى ءوسىمپۇل مولشەرىن قويىپ تاستايدى. ازاماتتىق ىستەردى قاراۋ بارىسىندا جاۋاپكەردىڭ ءوسىمپۇل مولشەرىن قىسقارتۋ تۋرالى ارىزى بولعان جاعدايدا قىسقارتامىز.

سونىمەن قاتار, كەيبىر بانكتەر شارتتا كورسەتىلگەن سىياقى مولشەرىندە ەكى ەسەگە قويعان كەزدەرى دە كەزدەسەدى. ماسەلەن, كورسەتىلگەن گرافيك بويىنشا 1 ملن تەڭگەگە 300 مىڭ قويادى. ال ۋاقىتىلى تولەنبەگەن جاعدايدا, ولار گرافيكتەن اسىپ, 600 مىڭعا دەيىن شىعىپ كەتەدى. ول جاعدايدا ءبىز سوت تاراپىنان سوت وتىرىسىنا ارنايى مامانداردى تارتۋ ارقىلى نەمەسە ءىس بويىنشا ساراپتاما تاعايىنداۋ ارقىلى شارتتان تىس ەسەپتەگەن سىياقى مولشەرىن ءتۇسىرىپ جاتامىز. ويتكەنى بۇل گرافيكتە كورسەتىلگەن مولشەردەن ۇستەمە قويۋدا.

– كوبىنە قاي بانكتەردەن تالاپ ارىز تۇسەدى؟
– الماتى اۋداندىق سوتىنا «حوۋمبانك», «ەۋرازيالىق بانك», «كاسپي بانك» جانە دەبيتورلىق كومپانيالاردان كوپ تالاپ ارىز تۇسەدى.
– نەسيەسىن تولەي الماعان جاعدايدا بانكتىڭ ازاماتتاردىڭ جالاقى كارتوچكاسىن بۇعاتتاۋعا قۇقى بار ما؟
– نەگىزىنەن, بۇل ماسەلە كەلىسىمشارتتا كەڭىنەن قاراستىرىلادى. ەگەر تۇتىنۋشى ۋاقىتىلى تولەمەگەن جاعدايدا جالاقىدان ۇستاۋ تۋرالى كەلىسىمشارتتا كورسەتىلەدى, ول جاعدايدا بانك جۇمىسكەردىڭ جالاقى بەرىپ وتىرعان بانكىنە (پلاتەجنوە ترەبوۆانيە) جولدايدى, وندا جۇمىسكەردىڭ 50 پا­يىز جالاقىسىنان اسپايتىن مولشەردە ۇستالىنادى. سونىمەن قاتار, سوتتىڭ شەشىمىن سوت ورىنداۋشىسى ارقىلى ءماجبۇرلى تۇردە ورىنداۋ بارىسىندا دا جالاقىنىڭ 50 پايىزعا دەيىن ۇستالىنادى. ەڭبەك كودەكسىندە كورسەتىلگەندەي, جالاقىدان 50 پايىزدان ارتىق ۇستاۋعا بولمايدى. ويتكەنى ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن باسقا دا قاجەتتىلىكتەرى بولاتىنى بەلگىلى. نەسيەسى ءۇشىن ازاماتتاردىڭ ايلىعىن تۇگەل ۇستاپ قالۋ زاڭعا قايشى ارەكەت بولىپ تابىلادى.

– ءوزىڭىزدىڭ تاجىريبەڭىزدە ازاماتتاردىڭ جالاقىسىنان 50 پايىزدان اسا مولشەردە ۇستاعان جايت كەزدەستى مە؟
– ارينە, كەزدەسەدى. ونداي جاعدايدا سوتقا جۇگىنۋگە بولادى. زاڭدى تۇلعالاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرىندە زاڭسىز ءمان-جايلار انىقتالعان كەزدە, زاڭمەن قورعالاتىن ازاماتتىڭ قۇقىقتىق مۇددەلەرىن قالپىنا كەلتىرىپ جاتقان كەزدەرى دە از ەمەس.

– بانك تاراپىنان قانداي كەمشىلىكتەر تىركەلەدى؟
– اڭگىمە بارىسىندا ايتقانىمداي, كەيبىر بانكتەر سىياقى مولشەرىن ەكى ەسەگە ءوسىرىپ, ءوسىمپۇل مولشەرىن قويىپ جاتادى. ماسەلەن, ازاماتتار نەگىزگى بورىشتى ەكى كۇن ىشىندە تولەي الماسا, ولار بىردەن سىياقى ۇستىنە سىياقى قوسادى, ونىمەن قوسا,اي سايىنعى كرەديتتى تولەي الماي وتىرعان ازاماتقا ءوسىمپۇلدى ەسەپتەپ بەرەدى.

وزدەرىنشە كەلىسىمشارتتا كورسەتكەندەي بولادى. بىراق ادامي تۇرعىدان دا قاراۋ كەرەك. مەنىڭ ويىمشا, مۇمكىندىگى بولماعاننان كەيىن تولەي الماي قالادى. ول بەلگىلى ءبىر جاعدايعا دۋشار بولۋى مۇمكىن. وسى رەتتە بانكتەر تاراپىنان تۇسىنىستىك بولسا ەكەن دەپ ويلايمىن. وندىرىستىك تاجىريبەمدە ازاماتتىڭ نەسيەگە العان 300 مىڭ تەڭگەسىنە 500-600 مىڭ قوسىلعانىن دا كوردىك. حالىق سول ۇستەمەسىمەن قايتارىپ جاتىر. ادامنىڭ ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىنە, ماتەريالدىق جاعدايىنا بانك تاراپىنان كەيدە ءمان بەرىلمەي جاتادى.

گۇلميرا ايماعانبەت