جىل سايىن ەلىمىزدەگى مەكتەپتەردى 100 مىڭنان استام (مىسالى, سوڭعى ءۇش جىلدا 394197 تۇلەك بىتىرگەن) وقۋشى بىتىرسە, سونىڭ 20-30 پايىزى شەتەلدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىنا تۇسەدى. سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ رەسمي دەرەگى بويىنشا بۇگىنگى تاڭدا 91 مىڭنان استام قازاقستان ازاماتى شەتەلدەردە وقىپ ءجۇر. سونىڭ ىشىندە قازاقستاننىڭ سولتۇستىك وڭىرىندەگى وبلىستاردىڭ مەكتەپ تۇلەكتەرىنىڭ ءاربىر بەسىنشىسى رەسەي ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ ستۋدەنتى اتاناتىنى راس. ءبىر الاڭداتارلىعى, سول قىز-جىگىتتەردىڭ دەنى ەلىمىزگە ورالمايدى. تىپتەن بۇل ماسەلەگە قاتىستى شىنايى ستاتيستيكا دا جوق. ءبىلىم قۋعان جاستاردىڭ ەلىمىزدەن كوپتەپ كەتىپ جاتقانىنا مىناداي دەرەك دالەل بولادى: ماسەلەن, 2018 جىلى 4158 قازاقستاندىق تۇلەك شەتەلگە اتتانسا, 2019 جىلدىڭ 9 ايىندا 7658 تۇلەك وزگە ەلدەردىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىن تاڭداعان.
زەردەلى جاستار شەتەلدە قالىپ قويادى
سوڭعى جىلدارى شەتەلدىك ۋنيۆەرسيتەتتەر (ىشىندە بەدەلدىسى دە, تانىمال ەمەسى دە بار) قازاقستاندىق تۇلەكتەردى تالاسا-تارماسا وقۋعا شاقىرىپ, تەگىن گرانت بەرەتىن ءۇردىس قالىپتاستى. مىسالى, ورالداعى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ تۇلەگى الينا مولداعاليەۆا الەمدەگى 11 جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ءبىلىم بەرۋ گرانتىن يەلەندى. سونىڭ ىشىندە 9 گرانتتى اقش-تىڭ, 2-ەۋىن گونكونگتىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرى بەرگەن. بيىل تەستىلەۋدەن 1600 سۇراقتىڭ 1580-ىنە دۇرىس جاۋاپ بەرگەن شىمكەنتتىك سىمبات كوشەروۆاعا (ول دا نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەبىنىڭ تۇلەگى) 20 ۋنيۆەرسيتەت (شۆەيتساريا, كورەيا, فرانتسيا, اقش جانە ت. ب. ەلدەردىڭ وقۋ ورىندارى) شاقىرۋ جىبەرگەن. ءبىلىم دەڭگەيى جوعارى جاستارىمىزدىڭ الەمدەگى بەدەلدى وقۋ وردالارىندا وقىعانى جاقسى-اق شىعار. الايدا تۇلەكتەرىمىزدىڭ جاپپاي سىرتقا كەتۋىنەن ەلىمىزدەگى جاستاردىڭ سانى كۇرت ازايۋدا. ەكىنشىدەن, باتىستىڭ سالتىن, مادەنيەتىن ءون بويىنا سىڭىرگەن جاستار سول وقىعان جەرلەرىندە قالىپ قويۋدا. بۇل – بۇگىنگى كۇننىڭ ەڭ وزەكتى, تۇيتكىلدى ماسەلەسىنىڭ ءبىرى. ءبىز قازاق جاستارىنىڭ قاي ەلدەرگە, نە سەبەپتەن كەتىپ جاتقانىنا تالداۋ جاسادىق.
تۇلەكتەرىمىزدىڭ دەنى رەسەيگە كەتىپ جاتىر
شىندىعىن ايتساق, ءبىزدىڭ تۇلەكتەرىمىزدى ماگنيتشە تارتاتىن ءبىرىنشى ەل – رەسەي. قازىر شەتەلدە وقىپ جۇرگەن 91 مىڭنان استام قازاقستاندىق ستۋدەنتتىڭ 70 مىڭى سولتۇستىكتەگى كورشىمىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە ءبىلىم الۋدا. جاقىندا ومبىدا وتكەن ەكى ەلدىڭ وڭىرارالىق ىنتىماقتاستىق فورۋمىندا رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين 70 مىڭنان استام قازاقستاندىق ستۋدەنتتىڭ رەسەيدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقيتىنىن ءمالىم ەتتى. تۇلەكتەرىمىز كوبىنەسە ءسىبىر, جايىق جانە ەدىل بويىنداعى ۋنيۆەرسيتەتتەردى تاڭدايدى ەكەن. ايتپاقشى, ماڭگىلىك دوستىققا سەرتتەسكەن كورشىمىز 2024 جىلى شەتەلدىك ستۋدەنتتەرگە بولىنەتىن كۆوتانىڭ كولەمىن ەكى ەسەگە ۇلعايتۋدى كوزدەپ وتىر. ال قازاقستانداعى جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ سانى سوڭعى 10 جىلدا 167-دەن 132-گە (كەيبىر دەرەكتە 122 دەلىنەدى) دەيىن قىسقاردى. ياعني الداعى ۋاقىتتا تۇلەكتەردىڭ رەسەيگە اعىلۋىن توقتاتا المايتىنىمىز انىق.
ەندى تۇلەكتەردىڭ سانىنا كەلەيىك. ءماجىلىس دەپۋتاتى ناتاليا جۇمادىلداەۆا جىل باسىنان بەرى قازاقستاننان رەسەيگە 59,3 مىڭ ادام وقۋعا بارعانىن مالىمدەدى. «فەدەرالدىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ شەكارالىق ءبولىمىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا بيىل جىل باسىنان بەرى رەسەيگە وقۋعا 181,5 مىڭ ادام بارعان. سونىڭ ىشىندە تورتتەن ءبىرى – قازاقستاننان (59,3 مىڭ), سالىستىراتىن بولساق, قىتايدان – 21,2 مىڭ, وزبەكستاننان – 14 مىڭ, ۋكراينادان 13,2 مىڭ ستۋدەنت بار» دەدى دەپۋتات بيىل 18 قىركۇيەكتە ۇكىمەت باسشىسى اسقار ءماميننىڭ اتىنا جولداعان ساۋالىندا. ءسال كەيىنىرەك, ۇكىمەت باسشىسى دەپۋتاتتىڭ ساۋالىنا جاۋاپ بەرىپ, مىناداي مالىمەتتەردى كەلتىردى: «سوڭعى ءۇش جىلدا رەسپۋبليكا بويىنشا مەكتەپ بىتىرگەن تۇلەكتەردىڭ سانى 394197 ادامدى قۇرادى, سونىڭ ىشىندە 298113 ادام قازاقستانداعى جوعارى وقۋ ورىندارى مەن كوللەدجدەرگە وقۋعا ءتۇستى, شەتەلدەرگە وقۋعا كەتكەن تۇلەكتەردىڭ سانى – 13081». سوندا قاي مالىمەتكە سەنەمىز؟
ال «رەسەيلىك ءبىلىم بەرۋ قىزمەتتەرىنىڭ ەكسپورتى» اتتى ستاتيستيكالىق جيناقتا كەلتىرىلگەن دەرەكتەر مۇلدەم باسقا. ماسەلەن, 2016/2017 وقۋ جىلىندا رەسەيدە قازاقستاننان بارعان 71,8 مىڭ ستۋدەنت, سونىڭ ىشىندە 39,7 مىڭى – كۇندىزگى بولىمدە, 32 مىڭى سىرتتاي بولىمدە وقىعان. وسى كەزەڭدە 6,2 مىڭ قازاقستاندىق بوزبالا-بويجەتكەن ورتا كاسىبي ءبىلىم العان. ەندى سالىستىرىپ كورسەك: 2010/2011 وقۋ جىلىندا رەسەيدە 30 مىڭ ستۋدەنت وقىسا, 7 جىلدا ولاردىڭ سانى 2 ەسەگە ارتقان. مۇنىڭ سەبەبە نەدە؟ رەسەي وقۋ ورىندارىنىڭ تارتىمدى بولاتىنى, بىرىنشىدەن, تەگىن وقيدى, قوماقتى شاكىرتاقى الادى, ۋنيۆەرسيتەت ەسەبىنەن جاتاقحانادا تۇرادى, بىتىرگەن سوڭ جۇمىسقا ورنالاسادى. وسىنداي جەڭىلدىكتەر بەرىلەتىن رەسەيلىك ماماندار ءار جىلدىڭ باسىنان باستاپ قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندەگى وڭىرلەردى ارالاپ, مەكتەپ بىتىرۋشىلەرگە ۇگىت-ناسيحات جۇمىستارىن دۇرىس جۇرگىزەدى. ەكىنشىدەن, وقۋدىڭ اقىسى ارزان ءارى ساپالى. ەكى ەلدىڭ وقۋ ورنىنداعى اقىلى بولىمدەردىڭ قۇنىن سالىستىرايىق. مىسالى, ءنوۆوسىبىر مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىندە زاڭگەر ماماندىعى بويىنشا وقيتىن ستۋدەنت جىلىنا 1,9 مىڭ اقش دوللارىن تولەيدى. ال ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە وسى ماماندىققا ءبىر جىلدا 3,2 مىڭ اقش دوللارىن تولەيدى. اقپاراتتىق تەحنولوگيالار ماماندىعىنا وقۋ ءۇشىن رەسەيلىك ۋنيۆەرسيتەتتە – 2 مىڭ اقش دوللارىن, قازاقستاندىق ۋنيۆەرسيتەتتە 2,7 مىڭ اقش دوللارىن تولەيسىڭ. بۇل از دەسەك, قازاقستاندا رەسەي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ فيليالى اشىلادى. بۇل تۋرالى ومبىداعى كەزدەسۋدە ۆ.ءپۋتيننىڭ ءوزى اشىق ايتتى.
وقۋ ارقىلى كوشۋدى كوزدەيدى
جاسىراتىنى جوق, قازىر ەلىمىزدەگى ەڭ ۇزدىك, ەڭ ءبىلىمدى جاستار شەتەلدەرگە كەتىپ جاتىر. بۇل «اعىننىڭ» سەبەپتەرى كوپ. ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ دەرەكتەرى بويىنشا بيىل رەسەيلىك ۋنيۆەرسيتەتتەرگە وقۋعا تۇسۋگە 3 مىڭنان استام قازاقستاندىق ءوتىنىش بەرگەن. رەسەي ۇكىمەتى قازاقستاندىق ابيتۋريەنتەرگە 455 ءبىلىم بەرۋ گرانتىن ءبولدى. بۇدان بولەك, قىتايدىڭ, وڭتۇستىك كورەيانىڭ, اقش-تىڭ, گەرمانيانىڭ, چەحيانىڭ, پولشانىڭ, كانادانىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرى دە ءبىزدىڭ ءتۇلەكتەرىمىزدى قىزىقتىراتىنى ءسوزسىز. بۇل ەلدەردىڭ كوپشىلىگىندە ءتىل ۇيرەنۋ كۋرستارى, جاتاقحانا اقىلى, ال وقۋ مۇلدەم تەگىن.
قازاقستاندىق ستۋدەنتتەر كوبىنەسە ۇلىبريتانيا, شۆەيتساريا, اقش-تاعى رەيتينگى جوعارى وقۋ ورىندارىن تاڭدايتىنى ءمالىم. «لوگوس» ءبىلىم بەرۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى التىنبەك بەگاليەۆتىڭ ايتۋىنشا, ستۋدەنتتەر كوبىنەسە اعىلشىن تىلىندە وقۋدى قالايدى. «بۇل ەلدەردەگى ورتاشا وقۋ قۇنى – جىلىنا 20-30 مىڭ اقش دوللارى. سونداي-اق ءبىر جىل ءومىر سۇرۋگە تاعى 10 مىڭ اقش دوللارى قاجەت. الايدا بۇدان ارزانىراق ەلدەر دە بار. مىسالى, پولشا, ۆەنگريا, چەحيا, كيپر, تۇركيادا جىلىنا 2-5 مىڭ ەۋرو تولەپ وقۋعا مۇمكىندىك بار. ازىق-تۇلىك پەن جاتىن ورنىنا 4-5 مىڭ ەۋرو جۇمسالادى» دەيدى ول.
تۋراسىن ايتساق, كوپتەگەن ستۋدەنتتەر شەتەلدەرگە وقۋعا ءتۇسىپ, سول جاققا كوشىپ كەتۋدى ارماندايدى. مۇنداي ەلدەردىڭ قاتارىنا اۆستراليا, كانادا, جاڭا زەلانديانى جاتقىزۋعا بولادى. التىنبەك بەگاليەۆ: «بۇل ەلدەردە وقۋ تەك اقىلى. ورتاشا قۇنى 10-20 مىڭ اقش دوللارىن قۇرايدى, ءبىر جىل ءومىر سۇرۋگە 8-10 مىڭ اقش دوللارى قاجەت» دەپ ءتۇسىندىردى. ايتپاقشى, فرانتسيانىڭ, چەحيانىڭ, اۆستريانىڭ, گەرمانيانىڭ, قىتايدىڭ جانە وڭتۇستىك كورەيانىڭ ۋنيۆەرسيتەتتەرىندە تەگىن ءبىلىم الۋعا بولادى. قازىر فرانتسيادا قازاقستاننان 500-گە جۋىق ستۋدەنت وقيدى.
2004 جىلى اقش-قا بارعانىمدا ۆاشينگتوندا وقىپ جۇرگەن قازاقستاندىق ستۋدەنتتەرمەن كەزدەستىك. سوندا ءۇش ۋنيۆەرسيتەتتە ءبىلىم الاتىن 10 جەرلەسىمىزدىڭ 8-ءى ەلگە ورالعىسى كەلمەيتىنىن, وقۋىن بىتىرگەن سوڭ اقش-تا قالاتىنىن اشىق ايتقان ەدى. «بۇل جاقتا العان كەرەمەت بىلىمىمىزبەن قازاقستاندا قالاي جۇمىس ىستەيمىز؟ ءويتكەنى ەلىمىزدە الاتىن جالاقى وتە ماردىمسىز» دەگەن ايبەك ەسىمدى قازاق جىگىتىنىڭ جاۋابىن ەستىپ نە دەرىمدى بىلمەي قالعانمىن. جاستارىمىزدىڭ شەتەلگە وقۋعا بارىپ, سول ەلدىڭ ازاماتتىعىن الىپ, قالىپ قوياتىنى ۇيرەنشىكتى جايتقا اينالىپ بارادى. وسى جازدا تۇركيانىڭ الانيا قالاسىندا دەمالدىق. سوندا شاي ساتاتىن دۇكەندە جۇمىس ىستەيتىن ءۇش قازاقستاندىقتى كەزدەستىردىم. شىمكەنتتىك ايشا دەگەن قىز تۇركياداعى وقۋىن ءتامامداپ, ءوز كاسىبىن اشىپ الىپتى. «دونەر ازىرلەۋدىڭ قىر-سىرىن تۇرىكتەردەن ۇيرەندىم. بۇل – ءوزى بولەك ونەر. ەكى جىل وقىپ, ۇيرەنىپ, سودان كەيىن ءوز كاسىبىمدى اشتىم. ءبىر قۋانارلىعى, بۇل جاقتا ۇلتىڭا, دىنىڭە, جىنىسىڭا قاراپ ەشكىم الالامايدى. تاپقان تابىسىم دا جامان ەمەس. بۇيىرتسا, الانيادان وزىمە باسپانا ساتىپ الۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن» دەپ اعىنان جارىلدى ايشا. استانالىق مارينا قازاق-تۇرىك ليتسەيىندە وقىپ, تۇركيادا ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن. ول دا ەلگە ورالعىسى كەلمەيتىنىن ايتتى. ويتكەنى ول ءبىر اپتادا قازاقستانداعى ەكى ايدا الاتىن جالاقىسىن تابادى ەكەن.
قر تۇڭعىش پرەزيدەنتى قورى جانىنداعى الەمدىك ەكونوميكا جانە ساياسات ينستيتۋتىنىڭ قىزمەتكەرى كاميلا كوۆياكينا قازاق جاستارىنىڭ شەتەلگە وقۋعا كەتۋىنىڭ كوپتەگەن سەبەپتەرىن ايتادى. «بىرىنشىدەن, حالىقارالىق ءبىلىم بەرۋ جەدەلدىگى دەگەن ۇعىم پايدا بولدى. يۋنەسكو-نىڭ مالىمەتتەرىنە سۇيەنسەك, كەز كەلگەن ەلدەن جاستاردىڭ وزگە ەلدەرگە كەتەتىنىن كورەمىز. قازىر شەكارا اشىق, وقۋعا مۇمكىندىك زور. سونداي-اق ءبىر ەلدىڭ ديپلومىن ەكىنشىسى مويىندايدى. ەكىنشىدەن, شەتەلدە ءبىلىم الۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى بار. ويتكەنى قازاقستاندا دا, شەتەلدە دە جۇمىسقا ورنالاسا الادى. باسەكەلەستىك ارتىقشىلىق دەگەن تەك بىزگە عانا ءتان نارسە ەمەس. HSBC جۇرگىزگەن ساۋالناما كورسەتكەندەي, 15 مەملەكەتتەگى اتا-انالاردىڭ 41 پايىزى ءوز بالالارىنىڭ شەتەلدە ءبىلىم العانىن قالايتىنىن جاسىرماي ايتقان. بۇل, اسىرەسە, تاياۋ شىعىس پەن ازيا ەلدەرىنە ءتان قۇبىلىس» دەيدى ساراپشى.
كاميلا كوۆياكينا ءبىلىم قۋعان جاستاردىڭ شەتەلدەرگە كەتۋىنەن زور قاۋىپ كورەتىنىن اشىق ايتادى. «ماسەلەن, رەسەيدە ادام رەسۋرستارى جەتكىلىكسىز. بۇعان قوسا, سولتۇستىكتەگى كورشىمىز اسا ءىرى حالىقارالىق كوشى-قون ءدالىزى بولىپ تابىلادى. وسى ەلدەن ەڭ بىلىكتى ماماندار دامىعان ەلدەرگە اتتانادى. الايدا رەسەيدى وڭتۇستىك كورەيا جانە قىتايمەن سالىستىرۋعا كەلمەيدى. ويتكەنى سوڭعى ەكى ەلدە وتە سيرەك كەزدەسەتىن ماماندىقتىڭ كاسىبي تۇرعىدان شەبەرى بولسا عانا جۇمىس تابادى. بۇل ەلدەر الەمدەگى ەڭ مىقتى دەگەن مامانداردى عانا شاقىرادى» دەيدى ك.كوۆياكينا.
