جەتى اسۋدىڭ ءتورت قىرى

قىتايدىڭ دانىشپان عالىمى كونفۋتسي: «جول ادامدى ۇلى ەتە المايدى, ادام ءوزى جۇرگەن جولىن ۇلى ەتەدى» دەگەن ەكەن. وسى ءسوزدىڭ استارىنا تەرەڭىرەك ۇڭىلەتىن بولساق, جۇرگەن-تۇرعان ورتاڭدا ءوزىڭنىڭ قولىڭنان كەلەتىن پايدالى ىسپەن اينالىس, سوندا عانا كورنەكىلىگىڭ, كىسىلىگىڭ ەل كوزىنە تۇسەدى, قادىرىڭ ارتىپ, باعاڭ وسەدى دەگەن پايىمدى تانىرىمىز ءسوزسىز. مەنىڭ وسى ماقالاما نەگىزگى تىرەك بولىپ وتىرعان ازامات بەيسەنبەك الكەنۇلىنىڭ ءومىر جولىنىڭ, بىلىگى مەن تۇسىنىگىنىڭ تۇپكى قازىقتىڭ بايلاۋى وسىعان كەلەدى. سونىمەن…

سارىارقانىڭ بەل تورىندەگى اتى – ەڭسەگەيلى تاۋ اتالعانىمەن, بيىگى جاتاعانداۋ كوپ قىرقالارىنىڭ ءبىرى. اكەسى الكەن سونىڭ باۋرايىنداعى ەن جازىقتا قوي فەرماسىنىڭ ءبىر وتارىن الدىنا سالىپ اقتىلى تۇلىكپەن ءورىستى جاپقان اعا شوپان, شەشەسى زەينەپ – ءتورت ۇل, جەتى قىزدى ومىرگە اكەلگەن التىن قۇرساقتى انا. وسى كوپبالالى وتباسىندا 1951 قويان جىلىنىڭ قىركۇيەك ايى ءوتىپ, قازاننىڭ 1-ءشى جۇلدىزىندا الداعى قىستىڭ العاشقى حابارشىسىنداي قار ءبىر جاۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشقان بەيسەنبەك وسى امانتاۋدىڭ ىعىندا وتىرعان شوپان قىستاۋىندا كىندىگىن كەسكەن.
1967 جىلى اۋدان ورتالىعى نۇراداعى ورتا مەكتەپتى جاقسى بىتىرگەن بەيسەنبەك 1968 جىلى شارۋاشىلىق باسشىسىنىڭ قولداۋىمەن ۆولگوگراد اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىنا جولداما الادى. سول جىلى وسى اۋىلدان رەسەيدىڭ جوعارى وقۋ ورنىنا اتتانعان ۇشەۋدىڭ ءبىرى بولىپ بەيسەنبەك اگرونوميا فاكۋلتەتىنە ءتۇسىپ, ونى بىتىرىسىمەن 1973 جىلى نۇرا اۋدانىنداعى «چەرنيگوۆ» كەڭشارىنىڭ ءوندىرىس اۋىلىنا بولىمشە اگرونومى بولىپ تىڭنان ەڭبەك جولىن باستادى. تۇرمىس تۇزەلىپ, ەلدىڭ بەتى وڭالا باستاعان 1974 جىلى تاعدىردىڭ جولى كەلىنشەگى رايحانمەن جولىقتىرىپ, شاڭىراق كوتەردى. ادامعا باق قونايىن دەسە قيىن با, باس ەكەۋ بولعاسىن دۇنيە ءوز ورالىن تاۋىپ, سول جىلى تەلمان اۋدانىنىڭ امانكەلدى اتىنداعى كەڭشارىنا باس اگرونومدىق قىزمەتكە جىبەرىلىپ, دارەجەسى ءوستى. كەلىنشەگى باس ەكونوميست بولىپ شارۋاشىلىق ەكونوميكاسىنىڭ تىزگىنىن ۇستادى.
ءيا, بۇل شارۋاشىلىقتىڭ ەڭسەسىن تىكتەۋگە نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ ىقىلاسى ەرەكشە تۇسكەن دەسە ءجونى كەلەدى. قارمەتكومبيناتتىڭ سالىپ بەرگەن مال ءوسىرۋ كەشەندەرى, 1100 توننا ءدان ساقتاۋعا ارنالعان استىق قويماسى, بيە ساۋىپ, قىمىز وندىرەتىن تسەح, ودان وزگە جۇمىس كۇشىمەن, قۇرىلىس ماتەريالدارىمەن, تەحنيكامەن, قوسالقى بولشەكتەرمەن كومەكتەسۋى شارۋاشىلىقتىڭ ەڭىستەگى تاسىن ورگە دومالاتتى.
– كومبيناتتىڭ كومەگى دەگەننەن شىعادى, ول كەزدە ءبىزدىڭ قولىمىزدا قولدان سىزعان جوبادان باسقا ەشتەڭە جوق ەدى. ءبىزدىڭ جاعدايىمىزدى تۇسىنگەن نۇرەكەڭ جوبانىڭ شىعىندار سمەتاسىن ءوزى جاساتتى, تەحنيكالىق قۇرال-جابدىق, 18 مەترلىك تەمىر-بەتون جاپقىشتار, اۋىر كراندار بەرگىزىپ, قۇرىلىستى سوزباي ىسكە قوسىپ بەردى. مىنە, ادامنىڭ العىرلىعى مەن ىسكەرلىك بىلىگى وسىنداي بولسا كەرەك, – دەيدى بەيسەنبەك الكەنوۆ ايتار ويىن ءارى ساباقتاعان قالپى.
نۇرسۇلتان ءابىشۇلى قاراعاندى وبلىسىنا ەكىنشى حاتشى بولىپ ۇلكەن قىزمەتكە كىرىسكەندە دە وسى امانكەلدى اتىنداعى شارۋاشىلىققا بىرنەشە مارتە ات ءىزىن سالعان. قىزمەتى ءوسىپ, الماتىعا اۋىسىپ كەتكەنىنشە التى جىل بۇرىن تاقىر جەردە قۇرىلعان امانكەلدى شارۋاشىلىعىندا 120 ەكى پاتەرلى ءۇي, مونشا, دارىگەرلىك قوسىن, ورتا مەكتەپ, شارۋاشىلىق يگىلىگىنە – 6 مال قورا, قىمىز تسەحى, مەحانيكالاندىرىلعان قىرمان سالىندى, كوپتەگەن تەحنيكا مەن قۇرال-جابدىقتار ساتىپ الىندى. شارۋاشىلىقتىڭ وسىنشالىقتى تولاعاي جەتىستىكتەرىندە قازاق ەلىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى-­ەلباسى ­نۇرسۇلتان ­نازارباەۆتىڭ دا قولتاڭباسى قالدى. بۇعان قوسىلماسقا امال نە, ونى كوزى كورگەن, تىكەلەي كۋاگەرى بولعان بەيسەنبەكتىڭ ءوزى ايتىپ وتىر. ۇلكەن تۇلعانىڭ تالىمىنەن ونىڭ ۇيرەنگەنى نە دەگەن سۇراق كوكەيگە وسىندايدا ۇيالايدى.
ول دا ءومىر ساباعى. ەلباسىنىڭ ىلكىمدى ىستەرىنە كوزى قانىعىپ, قىز­مەتىندە پىسىپ, شيراعان بەيسەنبەكتىڭ ەڭبەك بەلەستەرىندە ءتالىمى جاقسى ازاماتتار از بولعان جوق. سولاردىڭ بەلدىسى دە بىرەگەيى اقمولا وبلىسىنىڭ تسەلينوگراد اۋدانىن باسقارعان, سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى ەۆگەني ميحايلوۆيچ زولوتارەۆ دەسەك بولادى. ونىڭ كەزىندە الدى كەڭ, قاراماعىنداعى قىزمەتكەرلەرىن ۇلتىنا, شىققان تەگىنە ەمەس, ىسكەرلىك قابىلەتىنە قاراپ باعالايتىن تۇلعا بولعانى ءمالىم. بەيسەنبەكتى بىلىك-بىلىگىنە قاراي سىرتتاي باعالاپ ءجۇرىپ اۋرپارتكومنىڭ ناسيحات بولىمىنە نۇسقاۋشى, كەيىن مەڭگەرۋشىسى ەتتى. 1987 جىلى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ تاڭداۋىمەن اۋىل شارۋاشىلىق بولىمىنە قىزمەتكە اۋىستى.
1991 جىلى «كۇنسىزدەرگە كۇن بولعان» لەنين قۇرعان كومپارتيا تاراعانعا دەيىن اۋداندىق, وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ بۇرقىراعان كوپ قاعازدارىن جازۋدا مۇرنىنان شانشىلىپ جۇرەتىندەردىڭ ءبىرى وسى بەيسەنبەك بولاتىن. حالىقتىڭ «اسىراۋشىسى» ءھام «ءجون سىلتەۋشىسى» پارتيانىڭ تابانىنىڭ ءبۇرى تايعان سوڭ, وسى اپپاراتتاعىلاردىڭ كوبىندەي بۇل دا سان سوقتىرعان سارساڭعا تاپ بولدى. ءۇش اي جۇمىسسىز ءجۇردى. وسىنداي تىعىرىققا تىرەلگەن تۇستا ەلگە دۇرىس باعداردى ەلباسى كورسەتتى. ەندىگى جەردە ەكونوميكانىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى شاعىن جانە ورتا بيزنەس ەكەنىن, ول ءۇشىن جەكە كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ قاجەتتىگىن العا تارتتى. قوعامىمىزعا نارىق زاڭدىلىقتارى ەنە باستادى. سونىڭ نەگىزگى تەتىگىن, ەرەكشەلىگىن, سالىق تولەۋ جۇيەسىن ۇيرەنۋ نيەتىمەن وبلىستىق سالىق كوميتەتىنە اعا ينسپەكتور بولىپ قىزمەتكە كىرىستى. وبلىستىق دەڭگەيدەگى لاۋازىمدى تۇلعا سماعۇل جۇمابەكوۆ, تىكەلەي باستىعى تەمىربولاتوۆ سياقتى قارجى سالاسىنىڭ مايتالمان بىلگىرلەرىنىڭ ءتالىمدى مەكتەبىنەن ءوتتى. سول تۇستا تەكسەرۋلەرى كوپ بولعانىمەن, ءادىس­تەمەلەرى ءالى تولىق قالىپتاسپاعان سالانىڭ ميدى شارشاتاتىن تىرلىگى باس كوتەرتپەيتىن. ونىڭ ۇستىنە بىرەۋ­لەردىڭ كەمشىلىگىن ىزدەۋ, قاتەسىن كورسەتۋ بەيسەنبەكتىڭ قولايىنا جاعا دا قويمادى. بىراق وسى سالادا جۇمىس ىستەۋى الداعى ۋاقىتتا تىڭنان ءوز تىزگىنى وزىندە دەگەندەي جەكە كاسىپ اشسام دەگەن باتىل قادام جاساۋىنا ىقپال ەتتى. ونىڭ نارتاۋەكەلدىك قادامىنا اق جول تىلەگەن سول كەزدەگى تسەلينوگراد اۋدانىنىڭ باسشىسى سايات قامزەباەۆ بولدى.
بەيسەنبەك الكەنوۆ وسىلايشا 1992 جىلدىڭ قاراشاسىندا كاسىپكەرلىكتىڭ ايدىنىنا قايىعىن سالدى. ايتارى جوق, ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى جىلدارى كىمگە دە بولسىن اۋىر سوقتى, باستاعان ءىستى دوڭگەلەتىپ اكەتۋ وڭايعا سوقپادى. رەسەيدىڭ التاي, كەمەروۆو, تاعى باسقا وڭىرلەرىنەن ەگىنشىلىككە قاجەتتى اۋىلشارۋاشىلىق تەحنيكالارىن, قۇرال-سايماندارىن الدىرۋمەن اينالىسقانىمەن, ونى ساتىپ الاتىنداردىڭ قولدارىندا قارجى, ونىمگە تاپسىرىس جاسايتىن سۇرانىس بولمادى. سوندىقتان اۋىل تىرلىگىنە سەپتەسىن بولماق جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىكتىڭ باسىنا تالاي رەت جابىلىپ قالۋ قاۋپى تۋدى. بىراق بەيسەنبەك الكەنوۆ ءوزىنىڭ جىگەرلى, نامىسشىل, العان بەتىنەن قايتپايتىن تىندىرىمدى جان ەكەندىگىن تانىتىپ قانا قويماي, قالىپتاسۋدىڭ, نارىققا بەيىمدەلۋدىڭ سان توسپالى بوگەسىندەرىنە توقىراپ قالماي, ءىسىن ىلگەرى باستىرىپ اكەتتى.
وسىنداي العىر دا ىسكەر ازاماتتى توقسانىنشى جىلداردىڭ سوڭىنا قاراي كەيىندەرى ەل پارلامەنتىندە ءماجىلىس دەپۋتاتى بولعان, وعان دەيىن وبلىس اۋماعىندا بىرنەشە اۋدانداردى باسقارعان, جوعارى ساتىلى قىزمەتتەردىڭ تۇتقاسىندا بولعان جەكسەنباي دۇيسەباەۆ وبلىستىق اگروونەركاسىپتى باسقارىپ تۇرعانىندا وزىنە ورىنباسارلىققا شاقىردى. بۇل ءبىر جاعىنان ءوزىنىڭ اتقارىپ كەلگەن جەكە كاسىپكەرلىگىمەن ۇيلەسىمدى بولعاندىقتان, بەيسەنبەك كەلىسىمىن بەرىپ, جاڭا لاۋازىمنىڭ ورىنتاعىنا جايعاستى. مۇندا دا ابىرويسىز بولعان جوق. «استانا» مەدالىمەن ماراپاتتالدى. الايدا ەلورداسى اقمولاعا جايعاسىپ, وبلىس ورتالىعى كوگىلدىر كوكشەتاۋعا ىرگە كوتەرگەندە وتباسى جاعدايىنا بايلانىستى ءوزى ءاۋ باستا تۇساۋىن كەسكەن «سوگلاسيە – كەلىسىم» جشس-نە قايتا ورالىپ, شىلبىر باسىن ءوز قولىنا الدى. قازىر وسى كاسىپورىن اۋماعىنداعى بىرنەشە شاعىن كاسىپكەرلىكتەردە 150-گە تارتا ادام ەڭبەكپەن اينالىسىپ, ءوز ناپاقالارىن تاۋىپ ءجۇر. ناۋبايحانا, كۋليناريا سياقتى ءوزىنىڭ دە جەكەمەنشىك كاسىپشىلىگى كوپشىلىك سۇرانىسىنا قىزمەت ەتۋدە.
«سوگلاسيە – كەلىسىم» فيرماسىنىڭ يەسى بەيسەنبەكتىڭ كاسىپكەرلىكپەن اينالىسىپ كەلە جاتقانىنا بۇگىندە 29 جىلعا اياق باسقان. وسى جىلداردا ونىڭ كوكەيگە تۇيگەنى دە, ورتاعا سالار وي-تۇجىرىمدارى دا جەتەرلىك.
ەسىمىزدە بولسا 1998-1999 جىلدارى ەلورداسىنىڭ اقمولاعا, بۇگىنگى نۇر-سۇلتانعا تاعانى تىرەلگەن, قازىعى قاعىلعان كەزەڭدەر. سول تۇستا تاۋەلسىزدىكتىڭ باياندىلىعىنا تارتۋ بولسىن دەپ بەيسەنبەك الكەنوۆ ات جارىستارى وتكىزىلەتىن يپپودرومدى سالۋعا ۇلەسىن قوستى. 1998 جىلعى استانانىڭ تۇساۋكەسەرىندە بۇل الاڭدا 500 سايگۇلىك قۇيرىق تىستەسكەن ءدۇبىرلى جارىستى الىس پەن جاقىننان كەلگەن مارتەبەلى مەيماندار تاماشالاعانىن دا ءالى ۇمىتا قويعان جوقپىز. بۇل ىزگىلىكتى شارۋانىڭ قوماقتى ءبىر باستاماسى بولسا, 1997-2007 جىلدارى تابىسى ورگە باسقان «سوگلاسيە – كەلىسىم» ۇجىمىنىڭ ديرەكتورى بەيسەنبەك ەلىمىز وركەنيەت پەن دامۋ جولىنا تۇسكەندە, يماندىلىقتى دا ۇمىتپايىق دەگەن نيەتپەن ءدىني قايراتكەر, كورنەكتى عالىم ءابساتتار دەربىسالى, مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ورالباي ابدىكارىموۆتەر قوزعاۋ سالۋىمەن 2005 جىلى كيەۆكا اۋىلىندا كوزكورىم تاماشا مەشىت قۇرىلىسىنا قارجىلىق دەمەۋشىلىك جاساۋدا قولى اشىق مىرزالىعىن تانىتقانى, ونىڭ قۇرىلىسى 2007 جىلى تولىق اياقتالىپ, ەل يگىلىگىنە بەرىلگەنى تاعى بار. مۇنىڭ سىرتىندا وزگە دە جان جىلىتار قايىرىمدىلىق جانە دەمەۋشىلىك كومەكتەرى – ءوز الدىنا ءبىر توبە. ونىڭ ءبارىن ءبىر ماقالا اۋقىمىنا سىيعىزۋ دا مۇمكىن ەمەس. ەڭ باستىسى, زاڭ سالاسىنىڭ بىلگىر مامانى ايبەك ەسىمدى ۇلى مەن ءسابينا كەلىنىنەن ارۋجان, ءادىلجان جانە ايسۇلۋ ەسىمدى نەمەرەلەر قۋانىشىنا بولەنىپ وتىرعان سۇيىكتى جارى رايحانىمەن بۇگىندە اتا-اجە اتانىپ جۇرگەندەرى.
ونەگەلى ىسىمەن كاسىپكەرلىكتى دوڭگەلەتىپ, وزگەلەردىڭ دە, ءوز وتباسىنىڭ دا شىرايىن كەلىستىرگەن ابزال ازاماتتىڭ 70 جاس اتاۋلى جەتى بەلەسىنىڭ ءتورت قىرىنا توقتالدىق. جاراتقان يە كوپسىنبەسە, الداعى جاسار جاسىنىڭ ءار جىلىن تولاعاي تابىس پەن يگىلىگى مول جاقسىلىقتارمەن ۇشتاستىرا بەرگەي! باق پەن تىلەكتىڭ قوس ءورىمى شاڭىراعىڭا قۇت سىيلاسىن, بەيسەكە! – دەيمىز.

امانكەلدى جۇمابەك,
جۋرناليست,
نۇر-سۇلتان قالاسى
ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ
مۇشەسى