زاڭ تالاپتارىنا قانشاما وزگەرىستەر ەنگىزىلىپ, وسى تاقىرىپتا سان رەت ايتىلىپ, سان رەت جازىلىپ جاتسا دا, كولىك جۇرگىزۋشىلەرى مەن جول پوليتسياسى قىزمەتكەرلەرى اراسىنداعى كيكىلجىڭ ازايار ەمەس. ءبىر عانا مىسال: جۇرگىزۋشىلەر 2017 جىلى جول پوليتسياسىنىڭ ۇستىنەن وزىندىك قاۋىپسىزدىك باسقارماسىنا 57 ارىز-شاعىم تۇسىرسە, 2018 جىلى مۇنداي ارىز-شاعىمنىڭ سانى 87-گە جەتكەن. ەلىمىزدە جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسى ۋاقىت تالابىنا ساي وڭتايلاندىرىلىپ, ەرەجە بۇزعان كولىك يەلەرىنە ايىپپۇل تولەۋدە دە, ۋاقىت ۇنەمدەۋدە دە ءبىرشاما جەڭىلدىكتەر جاسالىپ وتىر. الايدا جۇرگىزۋشىلەردىڭ كوبىنىڭ جول ساقشىلارىنا دەگەن وكپەسى قارا قازانداي. نەگە؟
جوقتان ىلىك ىزدەۋ
جاقىندا الەۋمەتتىك جەلىدە الماتى قالاسىندا ءۇش بىردەي جول پوليتسياسى قىزمەتكەرىنىڭ (ەكەۋى – اعا لەيتەنانت, بىرەۋى – كاپيتان) ءبىر جۇرگىزۋشىنى ۇلكەن تاسجولدىڭ بويىندا سوڭىنان قۋىپ جەتىپ توقتاتىپ, «ءبىزدىڭ كوز الدىمىزدا كوپە-كورىنەۋ جول ەرەجەسىن بۇزدىڭ» دەگەن جەلەۋمەن ايىپپۇل سالۋ قاۋلىسىن تولتىرۋعا ارەكەتتەنگەن بەينەروليگى تارادى.
الايدا وسى كولىكتە جولاۋشى رەتىندە كەلە جاتقان قوعام بەلسەندىسى «ر» دەگەن ازاماتتىڭ تالاپ ەتۋىمەن جول قىزمەتكەرى ماشيناسىنداعى بەينەكامەرانى قايتا قاراعان كەزدە ەرەجە بۇزعان باسقا كولىك بولىپ شىقتى. ەندى مىنا قىزىقتى قاراڭىز, پوگون تاققان مىرزالار قاتەلىكتەرى ءۇشىن جۇرگىزۋشىدەن كەشىرىم سۇراپ, ونى جونىنە جىبەرۋدىڭ ورنىنا, وعان «ءسىز تەحنيكالىق تەكسەرۋدەن وتپەپسىز, ورتالىق مالىمەتتەر قورىندا كولىگىڭىز تۋرالى ماعلۇمات جوق» دەپ تاعى تيىسەدى.
جۇرگىزۋشى: «تەحنيكالىق تەكسەرۋ قۇجاتى ءبىر جىلعا جارامدى ەمەس پە؟ وتكەن جىلى مامىر ايىندا وتكەنمىن» دەپ شىر-پىر بولادى. الايدا ولار ونىڭ ءسوزىن قۇلاعىنا دا ىلمەستەن ەلەكتروندى ايىپپۇل قاۋلىسىن تولتىرادى. جۇرگىزۋشى وعان قول قويۋدان باس تارتادى. سول كەزدە اعا لەيتەنانتتىڭ ءبىرى «كولىكتىڭ جۇك سالعىشىن اشىڭىز» دەپ بۇيىرادى.
جۇرگىزۋشى: «اشامىن, تەك كۋاگەردىڭ قاتىسۋىمەن» دەيدى. ساقشىلار جول بويى كەلە جاتقان ءار ماشينانى توقتاتىپ, «كۋاگەر بول» دەپ سۇرايدى. بىراق ءمان-جايعا قانىققان ادامداردىڭ بارلىعى دا كىناسىز جۇرگىزۋشىگە كۋاگەر بولۋدان باس تارتادى. اقىر سوڭىندا ءۇش بىردەي پوليتسيا وفيتسەرى جۇرگىزۋشىنىڭ ەرەجە بۇزعانىن دالەلدەي الماي, سالدارى سۋعا كەتىپ, ماشينالارىنا وتىرىپ, جوندەرىنە كەتەدى. مىنە, وسى كورىنىستىڭ ءوزى-اق ءبىزدىڭ پوليتسيادا قانداي ادامداردىڭ قىزمەت ىستەپ جۇرگەنىنەن ايقىن حابار بەرگەندەي.
«بۇل ماسەلەگە كەيىنگى كەزدە ىشكى ىستەر مينيسترلىگى دەندەپ نازار اۋدارا باستادى. جول قوزعالىسىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى نۇسقاۋلىققا دا وسى تۇرعىدا ناقتى جازىلىپ, ونى ءار ينسپەكتوردىڭ كۇندەلىكتى جۇمىس بارىسىندا قولدانۋىنا مۇمكىندىكتەر جاسالىپ وتىر. دەگەنمەن جول كۇزەتى ساقشىلارى تاراپىنان كەمشىلىكتەر ورىن الاتىنىن مويىنداماسقا بولمايدى» دەيدى ىشكى ىستەر ورگانىنىڭ ارداگەرى, زاپاستاعى پولكوۆنيك ەسداۋلەت بەكمۇراتوۆ. – نەگە دەسەڭىز, كەيىنگى كەزدە جول پوليتسياسى قىزمەتىنە شالا ساۋاتتى, ءوز مىندەتتەرىنە ءجۇردىم-باردىم قارايتىن كەزدەيسوق ادامداردىڭ دا قابىلدانىپ جۇرگەنى جاسىرىن ەمەس.
سونداي-اق, جۇرگىزۋشىلەردىڭ دە ءبارى بىردەي ءوز قۇقىن جاقسى بىلە بەرمەيدى. بىلمەك تۇگىل, كوبى توقتاتقان ينسپەكتوردىڭ اتى-ءجونىن, قىزمەتتىك كۋالىگىن سۇراماستان ونىڭ قولىنا كولىگىنىڭ بارلىق قۇجاتتارىن ۇستاتا سالادى. ەڭ الدىمەن جۇرگىزۋشى ءوزىن نە ءۇشىن توقتاتقانىن ءبىلۋى كەرەك. نەگىزى, جول ينسپەكتورى كولىك جۇرگىزۋشىنى تەك ءۇش جاعدايدا توقتاتۋعا قۇقىلى. ءبىرىنشىسى – جول ءجۇرۋ ەرەجەسىن بۇزسا, ەكىنشىسى – ارنايى رەيد كەزىندە كۇدىك كەلتىرىلسە, ءۇشىنشىسى – جۇك تاسىمالداپ كەلە جاتسا. بۇدان باسقا ۋاقىتتا ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ جول قوزعالىسىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندەگى نۇسقاۋلىعىندا اتاپ كورسەتىلگەنىندەي, پوليتسيا قىزمەتكەرىنە اۆتوكولىكتەردى توقتاتۋعا, كەدەرگى كەلتىرۋگە تىيىم سالىنادى».
ماقسات – جازالاۋ ما؟
قوعامدىق ورتادا جول پوليتسياسىن ازاماتتاردىڭ قۇقى مەن ەركىن قورعاۋشى, جول بويىنداعى كومەكشىڭ دەگەن ۇعىمنان گورى «جازالاۋشى», «اقشا بوپسالاۋشى» دەپ تۇسىنەتىندەردىڭ قاتارى كوبىرەك ەكەنىن ايتپاسقا بولمايدى. «جەل تۇرماسا ءشوپتىڭ باسى قيمىلداماس» دەمەكشى, وسىنداي سوزدەرگە نەگىز تۋعىزاتىن دا سول كەيبىر پوگون تاققانداردىڭ وزدەرى.
سەيسەنحان اقساقال – جەتپىستى القىمداپ قالعان كىسى. ەسكىلەۋ جەڭىل اۆتوكولىگى بار. مىنە, سول ادام ەكى ايدان بەرى ءبىر پوليتسيا ينسپەكتورىمەن داۋلاسىپ ءجۇر. «وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسان ايىندا شارۋام بولىپ قالالىق اكىمدىككە كەلگەنمىن, كولىك قوياتىن ورىن تابا المادىم. بىرەۋ-مىرەۋ ورىن بوساتار دەپ كۇتىپ تۇرعانمىن, سول ماڭدا جۇرگەن لەيتەنانت شەنىندەگى ءبىر جاس جىگىت «اعا, مىنا جەرگە قويىڭىز كولىگىڭىزدى» دەپ ءوزى ورىن نۇسقادى. اسىعىستاۋ ەدىم, ينسپەكتور ايتقان سوڭ كورسەتكەن جەرگە كولىگىمدى قويا سالدىم. شارۋامدى ءبىتىرىپ, جارتى ساعاتتان كەيىن شىقسام, ماشينامنىڭ ارتقى مەملەكەتتىك ءنومىرىن ەكىنشى ءبىر جول پوليتسياسى ينسپەكتورى شەشىپ الىپتى دا, الدىڭعى اينەككە «ءنومىرىڭىزدى مامانداندىرىلعان حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنان الاسىز» دەگەن تىلدەي قاعاز قالدىرىپتى. سويتسەم, مەنىڭ كولىگىمدى قويدىرعان جەر مۇگەدەكتەرگە ارنالعان ورىن ەكەن. الدىڭعى جاقتا جيىرما مەتر جەردە تىيىم سالۋ بەلگىسى تۇر. ونى مەن قايدان بىلەيىن؟ جالما-جان جاڭاعى ينسپەكتوردى ىزدەدىم. ول دا ءىزىم-قايىم. ىزدەپ ءجۇرىپ كەلەسى كۇنى ارەڭ تاپتىم. مەن وعان «مۇگەدەكتەردىڭ كولىك قوياتىن ورنىن نۇسقاعان سەن, ماعان ءنومىرىمدى الىپ بەر» دەيمىن. ول «جۇرگىزۋشى – ءسىز, بەلگىنى ءوزىڭىز كورۋىڭىز كەرەك ەدى» دەيدى. ءسويتىپ, داۋ-داماي ەكى ايعا سوزىلۋدا» دەيدى قاريا.
«شۇبار» شاعىن اۋدانىندا قالا تۇرعىنى ەلەمەس وتەپوۆ جول-كولىك وقيعاسىنا ۇرىندى. ول كولىگىمەن كەلە جاتقان جول قيىلىسىندا «جول بەرۋ» ەسكەرتۋ بەلگىسى قويىلماعان بولىپ شىقتى. وقيعانى تىركەگەن جول ينسپەكتورى بەلگى قويماعان جولشىلاردى ەمەس, جۇرگىزۋشىنى جازالادى. كەلتىرەتىن ءۋاجى «ءسىز ەكىنشى دارەجەلى جولدا كەلە جاتقانىڭىزدى ءبىلۋىڭىز كەرەك ەدى» بولدى.
«اۋ, كوكەم-اۋ, جول بەلگىسى قويىلماسا, مەن قايدان بىلەمىن قانداي دارەجەلى جولدا كەلە جاتقانىمدى» دەگەن كولىك يەسىنىڭ جانايقايىن سوت تا ەلەمەدى. «جول ينسپەكتورىنا سەنبەۋگە نەگىز جوق» دەگەن شەشىم شىعاردى.
تاعى ءبىر كولىك جۇرگىزۋشىنى ءدارىگەرگە بارىپ ءتىسىن جۇلدىرىپ, ۇيىنە قايتىپ كەلە جاتقاندا جول ينسپەكتورى توقتاتادى. قۇجاتىن تەكسەرۋ كەزىندە ودان ءتىس دارىگەرى قولدانعان الكوگول تەكتەس سۇيىقتىقتىڭ ءيىسى سەزىلىپ, «ماساڭ كۇيدە كولىك جۇرگىزدى» دەپ قاۋلى تولتىرىلادى. ال ودان كەيىنگى ول جۇرگىزۋشىنىڭ سەندەلىسىن ەشكىمنىڭ باسىنا بەرە كورمەسىن…
ايتا بەرسە, مۇنداي ادىلدىكتى بەلىنەن باسىپ, جازىقسىز ءجۇرگىزۋشىلەردى ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا اۋرە-سارساڭعا سالىپ قوياتىن بىلىكسىز جول ينسپەكتورلارىنىڭ ءىس-ارەكەتتەرى ءبىر تۇيەگە جۇك بولارداي. راسىندا, شىن سوزگە ەمەس, رەسمي قاعازعا سەنەتىن مىنا زاماندا جول ينسپەكتورلارى راسىمدەگەن قاۋلىنىڭ كۇشىن جويعىزۋ قيىننىڭ قيىنى بولىپ جاتادى.
«سوندىقتان جۇرگىزۋشىلەر جولدا ءجۇرۋ ەرەجەسىمەن قوسا, ءوز قۇقىقتارىن دا بەس ساۋساعىنداي بىلەتىن ساۋاتتى بولۋى قاجەت. جول ينسپەكتورىنا قۇجات سۇراعاندا, اسىرەسە, جەكە باس كۋالىگىن بەرۋدەن وتە ساق بولعان ءجون. شىندىعىندا, ولاردىڭ جەكە باس كۋالىگىن سۇراۋعا حاقى جوق. بىراق كەيبىر «جەمساۋى بۇلكىلدەگەن» ينسپەكتورلار كولىك يەسىنىڭ اڭعالدىعىن بايقاسا, ونى دا تالاپ ەتەدى. ال ستن ءنومىرىن بىلگەن وعان سەنىڭ كىم ەكەنىڭ ايناداعىداي اپ-ايقىن كورىنىپ تۇرادى» دەيدى زاڭگەر, قوعام بەلسەندىسى رۋسلان ابەنوۆ. – ەگەر ءسىز جول ساقشىسىنىڭ تاعىپ وتىرعان ايىبىمەن ءۇزىلدى-كەسىلدى كەلىسپەيتىن بولساڭىز, ەشبىر قاعازعا قول قويماي ادۆوكات تالاپ ەتىڭىز. بۇل ءسىزدىڭ قازاقستاننىڭ ازاماتى رەتىندەگى قۇقىڭىز. مىنە, وسىنداي تاباندىلىققا بارساڭىز عانا ولاردىڭ بەتى بەرى قاراي باستايدى».
ءوز-وزدەرىن سىيلاماي…
كۇنى كەشە عانا الەۋمەتتىك جەلىدە استانا قالاسىندا بەس پوليتسيا قىزمەتكەرىنىڭ ءبىر-بىرىمەن جۇدىرىقتاسىپ توبەلەسكەن بەينەروليگى تارادى. وندا اپ-ايقىن كورىنىپ تۇرعانىنداي, ولاردىڭ ەكەۋى جەكپە-جەككە شىعىپ, ءبىرىن-ءبىرى باس-كوزگە قاراماي اياۋسىز ۇرعىلاپ جاتقاندا, قالعان ۇشەۋى قاستارىندا قىزىقتاپ قاراپ تۇردى. ال شىندىعىندا, ءبىرى ەكىنشىسىن جازىم قىلۋى دا ابدەن مۇمكىن ەدى. ويتكەنى كوبىرەك تاياق جەگەن ەكىنشىسى مۇرنى بۇزىلىپ, ورنىنان تالتىرەكتەپ ارەڭ تۇردى. كەيىن بەلگىلى بولعانىنداي, بۇلاردىڭ ەكەۋى جول پوليتسياسىنىڭ قىزمەتكەرى دە, ۇشەۋى ۋچاسكەلىك پوليتسيا ەكەن. ارينە, ولاردىڭ بەسەۋى دە وسى ءبىر جات قىلىقتارى ءۇشىن ورگاننان قۋىلىپ, باسشىلارى دا تارتىپتىك جازاعا تارتىلدى. دەگەنمەن وسى ءبىر كورىنىس بىزدەگى قوعامدىق ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ شىنايى بەتپەردەلەرىن تاعى ءبىر ايقىن اشىپ كورسەتىپ تاستاعانداي. بويلارىندا زارەدەي دە اياۋشىلىق سەزىمى جوق, ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن قوعامىن, اينالاسىنداعى ادامداردى, ەڭ بولماعاندا ءوز-ءوزدەرىن سىيلامايتىن قىزمەتكەرلەردەن قانداي قايىر كۇتۋگە بولادى؟! «ءبىر قارىن مايدى ءبىر قۇمالاق شىرىتەدى» دەمەكشى, وسىندايلاردىڭ كەسىرىنەن حالىقتىڭ جالپى پوليتسياعا دەگەن سەنىمى جوعالاتىنى ءسوزسىز. جوعالاتىنى ەمەس, جوعالىپ بولعانداي.
كۇيشى دينا كوشەسى مەن تاۋەلسىزدىك داڭعىلىنىڭ قيىلىسىندا تۇسكى ءۇزىلىستىڭ كەزىندە جول-كولىك وقيعاسىنا تاپ بولدىق. كىنالى ەكىنشى كولىك يەسى ءوزارا كەلىسىمنەن باس تارتتى. جول پوليتسياسىن شاقىردىق. ءارى وسى جەردە جول جوندەۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتىر ەكەن. الاپات كەپتەلىس پايدا بولدى. كۇتكەنىمىزگە جارتى ساعاتتان استى, جول ينسپەكتورى كورىنبەيدى. «102»-گە تاعى قوڭىراۋ شالدىق. «كۇتىڭىزدەر, تاپسىرىس قابىلداندى» دەدى.
وسى كەزدە جانىمىزدان ءوتىپ بارا جاتقان «628» ءنومىرلى پاترۋلدىك ماشينانى توقتاتىپ, ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ ەدىك: «جوق, ءبىز باسقا جۇمىسپەن بارا جاتىرمىز» دەپ كەتىپ قالدى. ەكىنشى «467»-ءنشى ماشيناعا دا جاعدايىمىزدى ايتقانمەن, قايىرىلمادى. ءسويتىپ ءبىر ساعات ون مينۋتتان كەيىن استانا قالاسى پوليتسيا دەپارتامەنتى جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتىنە تەلەفون شالدىق. ارادا ون مينۋت وتكەن جوق, ەرلان وسپانوۆ ەسىمدى اعا لەيتەنانت جەتىپ كەلدى. «نەگە كەشىكتىڭىز؟» دەگەن ساۋالىمىزعا «ماعان وپەراتور تەك بەس مينۋت بۇرىن عانا ايتتى» دەگەن جاۋاپ ەستىدىك. سوندا ءبىز ءبىر ساعات بويى وسىنشاما كولىك تاسقىنىن قاڭتارىپ قويىپ قانداي وپەراتورعا حابارلاسقان بولىپ تۇرمىز؟ ساۋال كوپ, جاۋاپ جوق…
P.S قازىرگى ىشكى ىستەر ورگاندارى قىزمەتكەرلەرىنىڭ الدىنا جاپپاي جاڭاشىلدىققا ۇمتىلۋ, حالىققا بۇرىنعىدان دا جاقىنداي ءتۇسۋ مىندەتى وتكىر قويىلىپ وتىرعان كەزەڭدە قوعامدىق ءتارتىپ ساقشىلارىنىڭ دا كۇندەلىكتى جۇمىس تاسىلدەرىن تۇبەگەيلى وزگەرتۋى ماڭىزدى. «ايتتىم – ءبىتتى, كەستىم – ءۇزىلدى» دەگەن جات قىلىقتان بويلارىن اۋلاق سالىپ, قاي ۋاقىتتا دا ادامدارمەن ەتەنە قارىم-قاتىناستا جۇمىس ىستەۋ, ولاردىڭ جان-دۇنيەلەرىن تۇسىنە ءبىلۋ پوگون تاققان قىزمەتكەردىڭ باستى ۇستانىمىنا اينالسا دەيمىز.
