ەرتەرەكتە ەڭبەك ادامى ەرەكشە دارىپتەلدى. ءسىز مالشىسىز با, ساۋىنشىسىز با, الدە زاۋىتتىڭ قاراپايىم جۇمىسشىسىسىز با, ماسەلە وندا ەمەس. ءوز ءىسىڭىزدىڭ شەبەرى بولساڭىز, ەل الدىندا مەرەيىڭىز ءوسىپ, ابىرويىڭىز اسقاقتادى. كەۋدەڭىزگە جارقىراتىپ وردەن تاعاسىز. ودان ءارى سامعاساڭىز, ەڭبەك شىڭىنا شىققان ازاماتقا بەرىلەتىن جوعارى اتاققا قول جەتكىزەسىز. ارينە, ونى ەكىنىڭ ءبىرى العان جوق. جۇزدەن وزعان ءجۇيرىكتەرگە عانا بۇيىردى. سونداي باعى جانعان اسىل جاننىڭ ءبىرى – باس قالانىڭ بايىرعى تۇرعىنى, اتاقتى ساۋىنشى, سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى ساعيلا ەسەنجولوۆا.
ەرتە ەسەيگەن قىز
ساعيلا اپامىز – سوعىس جىلى ومىرگە كەلگەن ۇرپاقتىڭ وكىلى. سول جىلدارداعى ەل تارتقان تاۋقىمەتتى بالا كۇنىنەن سەزىنىپ وسەدى. اناسى ءبيبىجان ون ەكى قۇرساق كوتەرىپتى. بىراق تاعدىردىڭ جازۋى ما, سودان بەس بالاسى عانا ءتىرى قالعان. اكەسى ءابدىراحمان سوعىس ۋاقىتىندا ەڭبەك ارمياسىنا الىنادى. جالپى, حالقىمىزدا «قىز بالا اناسىنا تارتىپ تۋادى» دەگەن ءتامسىل بار. ءبيبىجان شەشەمىز دە كۇنى-ءتۇنى كولحوزدا جۇمىس ىستەيدى. جاي ەمەس, وزات ساۋىنشى بولدى. 1940 جىلى ەڭبەگى ەلەنىپ, ماسكەۋدەگى بۇكىلوداقتىق حالىق شارۋاشىلىعى كورمەسىنە قاتىسادى. مىنە, وسىنداي جاننىڭ اق ءسۇتىن ەمگەن ساعيلا بەسىكتەن بەلى شىقپاي ەڭبەكپەن كوزىن اشادى. ون ءۇش جاسىنان اناسىمەن بىرگە سيىر ساۋعا بارىپ, سونىڭ قىر-سىرىن ۇيرەنەدى. كانيكۋلدا بالالارمەن بۇزاۋ باعادى. ودان قالدى ءۇيدىڭ شارۋاسىمەن اينالىسادى. قىسقاسى, اناسىنىڭ قولعاناتى بولدى. ەلۋىنشى جىلداردىڭ باسىنان ارقادا «تىڭ يگەرۋ» ناۋقانى باستالعانى ءمالىم. ونىڭ العاشقى زاردابىن اۋىلدارداعى قازاق مەكتەپتەرى تارتتى. انا تىلىمىزدە ءبىلىم بەرەتىن وقۋ وردالارىنىڭ ەسىگى تارس جابىلدى. ول وقىپ جۇرگەن كوكتالداعى قازاق مەكتەبى جابىلىپ, بالالار قالاداعى بۇگىنگى جامبىل اتىنداعى №4 انا تىلىمىزدە ءبىلىم بەرەتىن ورتا مەكتەپكە جاياۋلاپ قاتىنايدى. سودان 7-سىنىپتى بىتىرگەننەن كەيىن كەيىپكەرىمىز ودان ءارى وقۋدى جالعاستىرعىسى كەلمەي, اناسىنىڭ قاسىنا ساۋىنشى بولىپ ورنالاسادى.
سوعىستان كەيىنگى اۋىر كەزەڭ. ەل تۇرمىسى ءالى وڭالا قويعان جوق. اۋىل شارۋاشىلىعى ونشا دامىماعان. تەحنيكالار قات. جۇمىستىڭ ءبارى قولمەن اتقارىلادى. بىراق ەڭسەسى ءتۇسىپ جۇرگەن ادامدى كورمەيسىز. ەرتەڭگە دەگەن, ەڭبەك ەتۋگە دەگەن سەنىم كۇشتى. ون بەستەگى ساعيلا دا جۇمىسقا جان-تانىمەن كىرىسەدى. تاڭ بوزارىپ اتپاستان فەرمادا جۇرەدى. ساۋىن سيىرلاردىڭ ورىندارىن ازىرلەيدى. بۇزاۋلاردى بايلايدى. جەم-ءشوپ دايىندايدى. كۇنىنە ءۇش مەزگىل ساۋىن. ءبىر ساۋىنشىعا ون بەس ساۋىن مالدان تيەسىلى. كوز الدىڭىزعا ەلەستەتىپ كورىڭىز. قانداي اۋىر مەحنات. بىراق اپامىز ونى ەش اۋىرسىنعان ەمەس. قايتا, جۇمىس دەسە جانىن سالادى. بەرىلگەن جوسپاردى اسىرا ورىندايدى. جاس ساۋىنشىنىڭ اتى شىعا باستادى. وعان كولحوز باسشىلارىنىڭ ىقىلاسى تۇسەدى. ون سەگىز جاسىندا تۇرمىسقا شىقسا, ون توعىز جاسىندا كەۋدەسىنە «ەڭبەكتەگى ەرلىگى ءۇشىن» دەگەن مەدال تاعادى. ءسويتىپ, ون بەسىنەن ساۋىنشى بولعان قىزدى ەڭبەك ەرتە ەسەيتتى.
ۇزدىكتىڭ ەرەن ۇلگىسى
بۇگىندە ساۋىنشى دەگەن ءسوز كوپ ايتىلمايدى. ءبىر كەزدەگى قادىرلى ماماندىق ەستەلىككە اينالىپ بارادى. باياعىداي شارۋاشىلىعى تەڭىزدەي شالقىپ جاتقان كەڭشارلار جوق. مالدىڭ دا باسى ازايعان. سوندىقتان ساۋىنشىلاردىڭ قاجەتتىلىگى از بولىپ تۇر. ال ءبىزدىڭ ساعيلا اپامىز ءبىر فەرمادا 40 جىلدان استام وزات ساۋىنشى بولىپ ەڭبەك ەتتى.
وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلداردان باستاپ ەل ەكونوميكاسى تۇزەلە باستادى. اۋىلشارۋاشىلىق سالاسىنا دا جاڭا تەحنولوگيالار كەلدى. سولاردىڭ ءبىرى بولىپ سيىر ساۋ اۆتوماتتاندىرىلعان جۇيەگە كوشتى. ول ساۋىنشىلاردىڭ جۇمىسىن جاقسارتتى. بۇرىنعىداي ەكى قولعا سالماق تۇسپەيتىن بولدى. ساۋىن مالداردى دا اسىلداندىرۋ پروتسەسى جۇرگىزىلدى. ونىڭ ناتيجەسى جامان بولعان جوق. سول كەزدە فەرمادا 1200 ساۋىن سيىر بولعان. ساعيلا اپامىزدىڭ ءبىر ءوزى 30-35 سيىر ساۋعان. ءبىر ساۋىنشىعا ءبىر ساۋىننان 2500 ل ءسۇت الۋ كەرەك بولسا, بۇل كىسى 3000 ل ءسۇت الىپ, بەرىلگەن جوسپاردى ارتىعىمەن جۇزەگە اسىرعان. جىلىنا ءبىر سيىردان 4000 ليتر ءسۇت وندىرگەن. بۇل دەگەن – ۇلكەن كورسەتكىش. ەسەنجولوۆا بەس جىلدىق جوسپاردى ءۇش جىلدا ورىنداپ, قاتارىنان وق بويى العا شىقتى. ونىڭ تاجىريبەسى باسقالارعا ۇلگى رەتىندە ۇسىنىلدى. مارتەبەسى دە جوعارىلاپ, 1975 جىلى ءسۇت فەرماسىنىڭ بريگاديرى بولىپ سايلانادى. جۇمىس ودان ءارى قازانداي قاينادى. سول ۋاقىتتا كيروۆ («كوكتال») سوۆحوزى اقمولانى ەتپەن, سۇتپەن جانە كوكونىس ونىمدەرىمەن قامتاماسىز ەتىپ تۇرعان شارۋاشىلىق ەدى. كۇن سايىن فەرمانىڭ ساۋىنشىلارى شاھارعا 10-12 توننا ءسۇت تاپسىرادى. ەڭبەك ەتە ءجۇرىپ, تسەلينوگراد اۋدانىنا قاراستى نوۆويشيم تەحنيكۋمىن سىرتتاي ءتامامدايدى. 1976 جىلى كومپارتيانىڭ ححV سەزىنە دەلەگات بولىپ سايلاندى. ەكى رەت قاتارىنان تسەلينوگراد وبلىستىق حالىق كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى بولدى. قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى دا اتاندى. سول جەتپىسىنشى جىلداردىڭ اياق كەزىندە ساعيلا ابدىراحمانقىزى باسقارعان ساۋىنشىلار بريگاداسىنىڭ اتاعى رەسپۋبليكا كولەمىندە دۇركىرەدى. ونىڭ ءدۇبىرى وداققا دا ەستىلدى. ەڭبەكقور جان ۇزدىك قىزمەتى ءۇشىن «لەنين» جانە «ەڭبەك قىزىل تۋ» وردەنىمەن ماراپاتتالدى. اپامىز قايدا بارسا دا, ەلدىڭ جاعدايىن ەسىنەن شىعارعان ەمەس. قازاق كسر جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتى بولىپ جۇرگەندە كوكتالدىڭ ورتالىعىنان 240 ورىندىق بالاباقشا سالدىردى. سوۆحوزعا ءبىر كران كولىگى مەن ساۋىنشىلاردى تاسيتىن اۆتوبۋس الدىردى. تاعى باسقا ماڭىزدى ماسەلەلەردى شەشۋگە جاردەمىن تيگىزدى.
كرۋچينانى تاڭعالدىرعان كۇش
بۇل كىسىنىڭ ەڭ جوعارعى اتاق الۋى دا ءبىر ايتا جۇرەتىن وقيعا. ونى ەشكىم ونداي ماراپاتقا ۇسىنباعان. ءوزى دە الام دەپ ويلاماعان. بىراق ادال ەڭبەك پەن توگىلگەن تەردىڭ وتەۋى دالاعا كەتپەيدى عوي. الپىسىنشى جىلداردىڭ باسى بولسا كەرەك. جاس ساۋىنشى بىردە جۇمىسقا ەرتە كەلىپ, ءداۋ قاناردى ارقالاپ سيىرلارعا جەم توگىپ جۇرەدى. ءدال سول كەزدە فەرمانى تسەلينوگراد وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى نيكولاي ەفيموۆيچ كرۋچينا كەلىپ ارالايدى. وبلىس باسشىسى ۇلكەن قاپتى كوتەرىپ جۇرگەن ساۋىنشىنىڭ قاسىنا كەلىپ: «ساعيلا, انداعى قاپ ساعان اۋىر ەمەس پە؟» دەپ سۇرايدى. اپامىز دا ەش قىسىلماستان: «نيكولاي ەفيموۆيچ, ءوزىڭىز كوتەرىپ بايقاڭىز» دەپ وعان كۇلە جاۋاپ بەرەدى. قىرىقتاعى ەڭسەلى ازامات قاپتى قولىمەن قاپسىرا ۇستاعانىمەن, ورنىنان قوزعالتا المايدى. بىراق جالىندى جاسقا ريزاشىلىعىن بىلدىرەدى. مىنە, سول كەزدەن ساعيلا اپانىڭ جانكەشتى ەڭبەگىن بىلگەن كرۋچينا كەيىن ءوزى ماسكەۋدەگى ورتالىق كوميتەتتە جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە قازاقستاننان سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاعىنا ۇسىنىلعان ازاماتتاردىڭ ءتىزىمىنىڭ اراسىنان ساعيلا ەسەنجولوۆانىڭ جوق ەكەنىن كورىپ, وبلىسقا قوڭىراۋ شالادى. وبلىس باسشىلارى ول كىسىگە: «قازىر ەسەنجولوۆا ساۋىنشى ەمەس, ءسۇت فەرماسىنىڭ بريگاديرى» دەپ جاۋاپ بەرسە, نيكولاي ەفيموۆيچ: «مەن ساعيلانى ون بەس جاسىنان بىلەمىن. ناعىز جوعارى اتاققا لايىق ازاماتشا. تەز قۇجاتتارىن دايىنداپ, ماعان جىبەرىڭىزدەر» دەپ بۇيرىق تۇسىرەدى. ءسويتىپ, از ۋاقىت ىشىندە اپامىزدىڭ ماسكەۋگە جولى ءتۇسىپ, كرۋچينانىڭ قابىلداۋىندا بولادى. 1981 قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى دىنمۇحامەد قوناەۆتىڭ قولىنان «التىن جۇلدىز» مەدالىن الىپ, سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى اتاندى. ەل باسشىسى ساعيلاعا: «قارىنداسىم, باقىتتى بول!» دەپ باتاسىن بەرەدى. مىنە, وسىلاي قازاقتىڭ ءبىر قاجىرلى قىزىنىڭ ەڭبەكتەگى جۇلدىزى جاندى.
***
بۇگىندە ساعيلا ابدىراحمانقىزى جەتپىستى ورتالاسا دا, قايراتىنان تايماعان. قازىر ارامىزدا جوق ومىرلىك سەرىگى تەمىرعالي اعا ەكەۋى باقىتتى عۇمىر كەشىپ, ءۇش بالا تاربيەلەپ وسىرگەن. ولاردان بەس نەمەرە, جەتى شوبەرە سۇيگەن باقىتتى اجە. قوعامدىق جۇمىستاردان قالىپ كورگەن ەمەس. ەلباسىمەن دە جۇزدەسكەن. ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە, قازىر ەلىمىزدە قازاق قىزدارىنىڭ اراسىنان شىققان ەكى عانا سوتسياليستىك ەڭبەك ەرى قالدى. ونىڭ بىرەۋى بۇلبۇل كومەي ءانشى بيبىگۇل تولەگەنوۆا بولسا, ەكىنشىسى – ساعيلا اپامىز. ەندەشە, ارامىزدا جۇرگەن, ەڭبەكتىڭ قاھارمانى اتانعان اسىل تۇلعانى قالاي ارداقتاساق تا, ارتىق بولمايدى.
ازامات ەسەنجول
