قىتايدا جۇرگەنىندە وندا ادامعا قاجەتتىنىڭ ءبارى بولدى. تابىسى مول قىزمەت, ءۇي-جاي, قىمبات مۇلىك دەگەندەي. جاس-تايىنان عىلىمعا دەن قويعان وسى ازاماتپەن جاقىندا ەتەنە تانىسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. كوپشىلىكپەن ارالاس-قۇرالاس بولعان ول قازاقتىڭ قامىن ويلاپ, اسپان استى ەلىنەن ەلىمىزدىڭ باس قالاسى استاناعا جول تارتقانىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەس. سول جولدىڭ باستالۋىنا نەگىز قالاعان دانەكەر مەن مەديتسينا سالاسى توڭىرەگىندەگى ىزدەنىسىن اتاپ وتەمىز.
بەگىلان ايتقانداي, 70-ءشى جىلدىڭ اياعىندا جۇرەك-قان تامىرلارىنا وتا جاساۋ – كەڭىردەكتەن كىندىك تۇسقا تاياۋ ارالىققا دەيىن تەرىنى ءتىلۋ ارقىلى ىسكە اسىرىلعان. دەنەنىڭ ءبىر مۇشەسىنەن تامىر الىپ, ونى الگى جارامسىز تامىردىڭ ورنىنا جالعايدى. مۇنداي ءتاسىل سول جەردىڭ قايتا زاقىمدانباۋىنا ەش كەپىلدىك بەرە المايدى. بەگىلان وسى تۇجىرىمدى قىتايدا قورعاعان ءوزىنىڭ عىلىمي جۇمىسىندا دالەلدەپ شىعىپتى.
جاقسى جۇرەك مامانى اتانۋ ءۇشىن كارديولوگ بولۋ قاجەت دەيدى ول. وسى ەڭبەك وتىلىنەن وتكەن مامان عانا جۇرەك سوعىسىن تاپ باسىپ ايتا الادى. ۋنيۆەرسيتەت قابىرعاسىندا وقىپ جۇرگەن جاستاردىڭ مۇنى ەسكەرگەنى ءجون. ەڭ كەم دەگەندە بەس جىل كارديولوگ بولۋى ءتيىس. مەديتسينانى دامىتۋعا باعىت العان ەلدەر وسىعان باسا ءمان بەرەدى. ءسويتىپ, وپەراتسيا ۇستەلىنە ۇلكەن دايىندىقپەن كەلەدى. ماسەلەن, بەگىلان ستامبولۇلى ءۇرىمجى قالاسىنداعى «دوستىق» ەمحاناسىندا بەس جىل كارديولوگ بولعان. سوسىن «بەيجىڭ فۋ ۋاي جۇرەك-قان تامىر ورتالىعىندا» وقىپ, ءارى ينتەرۆەنتسيالىق كارديولوگ قىزمەتىن اتقارادى. نەگىزى, ينتەرۆەنتسيالىق كارديولوگيا دەگەنىمىز – كەۋدەنى تىلمەي, تامىر جالعاستىرماي وتا جاساۋ قىزمەتى.
– راسىن ايتايىن, جۇرەك تالماسىمەن اۋىراتىنداردىڭ دەنى – دەنە شىنىقتىرۋ ءىسىن اقساتىپ العاندار. جايلى جۇمساق كرەسلو كوڭىل جۇباتقانىمەن, قان تارالۋ جولىن رەتكە كەلتىرە المايدى. ال تەمەكى شەگۋ سالدارىنان ارتەريانىڭ ىشكى پەردەلەرى زاقىمدالىپ, قان تامىرى تارىلادى. وسىنىڭ اسەرىنەن ادام جۇرەك تالماسىنا دۋشار بولادى. كۇيزەلىسكە شالىنۋ, سەمىزدىك تە ادام اعزاسىنىڭ بۇزىلۋىنا اكەلىپ سوعادى.
جالپى, ەلباسىمىز ءوز جولداۋلارىندا دەنساۋلىق ساقتاۋ ماسەلەسىنە باسا ءمان بەرىپ كەلەدى. بۇل دەگەنىمىز, ادام قۇندىلىعىنىڭ العى كەزەكتە تۇرعانىن, بىزگە زور جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەلىپ وتىرعانىن ايعاقتايدى. دەسەك-داعى, جوعارىدا مەڭزەپ وتكەنىمدەي, ءبارىمىز سالاۋاتتى ءومىر سالتىن ۇستانۋىمىز قاجەت, – دەيدى بەگىلان بىزبەن اڭگىمەسىندە.
قىتايدىڭ ءۇرىمجى قالاسىندا جۇرەك اقاۋىن انىقتايتىن مامان ەكى قازاق ازاماتى بولىپتى. ءبىرى – جۇرەكتىڭ قالىپتى سوعۋىن تەكسەرسە, ەكىنشىسى زاقىمدالعان تامىرعا كەرگىش (ستەنت) ورنالاستىرعان. وسى سوڭعى ايتىلعاندى بەگىلان زاماناۋي قۇرال-جابدىقتارمەن ءساتتى اتقارىپ كەلەدى. مەديتسينا عىلىمىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور اتانعان بۇل ازاماتتىڭ قان تامىرىنىڭ ەكى جاعىنا كەرگىشتى (ستەنت) ورناتۋ تۋرالى عىلىمي جۇمىسى كەزىندە وڭ باعالانعان.
جالپى, جۇرەك-قان تامىرىنىڭ زاقىمدالىپ, بىتەلۋى ا,ۆ,س دەگەن توپقا بولىنەدى . سونىڭ ىشىندە ۆ-1-ورتاشا, ۆ-2-اۋىر, س توبى وتە قاۋىپتى ءتۇر رەتىندە سانالادى. ال ۇيىعان قان قازىرگى كەزدە كاتەتەر ارقىلى انىقتالادى. بۇل كاتەتەر ادامنىڭ دەنەسىنە كىشىگىرىم ءىز قالدىرىپ ەنەدى دە, تامىردى بويلاپ ۇيىعان قانعا تىرەلەدى. سودان كەيىن زاقىمدالعان تامىردى ارنايى قۇرالمەن تازالاپ, كەرگىش (ستەنت) ورناتادى. وسى پروتسەس-تەر جۇزەگە اسىرىلىپ جاتقاندا ادام وياۋ جاتادى.
ەندى ۇرىمجىدەن استاناعا قالاي ات باسىن بۇردى دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرەيىك. سول جەردەگى جۇرەك-قان تامىر ورتالىعىندا قىزمەت ىستەپ جۇرگەن كەزىندە الەمنىڭ بىرقاتار ەلىنەن كەلگەن بەلدى ازاماتتار بەگىلان ەمىنىڭ شيپاسىن سەزىنەدى. سونداي ءبىر سىرقاتىنان ايىققان قازاقستاندىق بەلگىلى اكادەميك كەيىپكەرىمىزگە: – ءبىزدىڭ قاراجاتىمىز بولعاسىن ساعان جەتتىك. ال تابىسى كۇندەلىكتى ءىشىپ-جەمىنە ارەڭ جەتىپ وتىرعان, جانىنا داۋا ىزدەگەن جانداردىڭ مىنا ۇرىمجىڭە كەلۋى مۇڭ عوي. وسى قانداستارىڭ ءۇشىن ەلىنە بارىپ قىزمەت ىستەگەنىڭ ءجون. ولار امالسىزدان كەۋدەلەرىن تىلگىزىپ, ازاپتانىپ ءجۇر ەمەس پە؟, – دەپ وي تاس-تايدى. مازالاعان سان سۇراقتار اقىرى بەگىلاندى ەلوردا تورىنە جەتەلەدى. استاناعا كەلىسىمەن ۇلتتىق عىلىمي مەديتسينالىق ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى اباي بايگەنجينگە جولىعىپ, وي ءبولىستى. اباي قاباتايۇلى الىس-تان ات ارىلتىپ كەلىپ تۇرعان ازاماتقا قولداۋ ءبىلدىرىپ, 2009 جىلى العاش رەت ورتالىقتان ينتەرۆەنتسيالىق كارديولوگيا بولىمشەسىن اشىپ, مەڭگەرۋشى ەتىپ تاعايىندادى. جانە بار جاعدايىن جاساپ, بولىمشەنى زاماناۋي جابدىقتارمەن قامتىدى. بەگىلاننىڭ مالىمدەۋىنشە, وتكەن جىلدىڭ وزىندە مۇندا 1200 ادام تەكسەرۋدەن وتكەن. سونىڭ 500-ءىنىڭ جۇرەك تامىرىنا كەرگىش (ستەنت) ورناتىلدى. وقىرماندار ەسكەرە كەتەتىن جايت, «تاس» كۇيىندە تامىردا ۇيىعان قانداردى ەرىتۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر مەرزىم كەرەك. سوندىقتان ستەنت ورنىقتىرۋ ءىسى كەزەڭ-كەزەڭىمەن جۇزەگە اسىرىلادى.
جاقىندا ول ارنايى شاقىرۋمەن سينگاپۋر ەلىنە بارىپ كەلدى. وندا جۇرەك-قان تامىرىنا بايلانىستى دارىگەر-عالىمداردىڭ كونفەرەنتسياسى وتكىزىلدى. بەگىلان تامىردى تەسپەۋدىڭ الدىن الۋ جونىندە ارىپتەستەرىمەن پىكىر الىستى. سوندا بايقاعانى, ونىڭ وقىعانى مەن ءىس جۇزىندە توقىعانى باتىستىڭ وزىعىنان كەنجە ەمەس. بۇگىندە ول بۇيرەك, مويىن تامىرلارىنداعى ۇيىعان قانداردى رەتكە كەلتىرە الادى. كوپشىلىكتى مازالاپ جۇرگەن تۋا پايدا بولعان جۇرەك اقاۋلارى مەن جۇرەك قاقپاقشالارىنىڭ زاقىمدالۋىن دا ينتەرۆەنتسيالىق ادىسپەن (كەۋدە قۋىسىن تىلمەي) ەمدەيدى. وسىنىسى ءۇشىن دە اباي قاباتايۇلى وعان قولداۋ بىلدىرگەن.
ينتەرۆەنتسيالىق كارديولوگيا بولىمشەسىندە 20 توسەك ورىن بار. قازىر كۇنىنە ەڭ كەم دەگەندە 10 وتا جاسالادى دەسەك, ارينە, بۇل جاتار ورىن تىم ازدىق ەتەدى. اۋرۋىن اسقىندىرىپ, اقىرعى ساتتە كەلگەندەرىن دە كەزدەستىرەسىز. قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ايتەكە بي كەنتىنەن كەلگەن 64 جاستاعى راحمانبەرگەن جۇماعانبەت 2006 جىلى جۇرەك تالماسىنا شالدىعىپ, اۋەلى جەرگىلىكتى جەردە, سوسىن ا.ن.سىزعانوۆ اتىنداعى ۇلتتىق عىلىمي حيرۋرگيا ورتالىعىندا ەم الادى. ول كەزدە قازاقستاننىڭ بىردە-ءبىر جەرىندە ينتەرۆەنتسيالىق كارديولوگيا بولىمشەسى بولماپ ەدى. – اراعا التى جىل سالىپ, جۇرەك قايتا سىزدادى. بۇل جولى دەم الۋىم قاتتى ناشارلادى. ۇيرەنشىكتى ىشەتىن دارىدەن قايران بولماعاسىن, استاناداعى وسى بولىمشەگە كەلدىم. تەكسەرىس ناتيجەسى, ءبىر تامىردىڭ ءۇزىلىپ, ەكىنشىسىنىڭ بىتەلىپ قالعانىن دالەلدەپ بەردى. بەگىلان وتا جاساپ جاتقان ءساتىن مونيتوردان كورىپ, ونىمەن جۇزبە-ءجۇز تىلدەستىم. قان ۇيىعان تامىردى تازالادى دا, ستەنت ورناتتى. «اعاسى, ءساتتى شىقتى» دەگەنىندە توبەم كوككە جەتتى, – دەيدى ول. 5 كۇن تولعاندا ورتالىقتان شىعىپ, تۋعان جەرىنە باعىت الماقشى. جاعدايى قالىپتى. تىنىس الۋى رەتكە كەلگەن. 3 ايدان كەيىن تەكسەرۋدەن وتۋگە كەلەدى. ەگەر, ءبارى ويداعىداي بولسا, بۇل جەرگە قايتا اينالىپ سوقپايدى. استانا قالاسىنىڭ تۇرعىندارى دامير تۇقىمۇلى مەن جانات بالابەكۇلىن دا جۇرەك تالماسى مازالايدى. – بۇل دەرتتىڭ ورىن الۋىنا ءتۇرلى اسەر ەتۋشى فاكتوردى سانامالاپ كەلتىرۋگە بولادى. الايدا, ونىڭ تۇقىم قۋالايتىنى جاسىرىن ەمەس. سونىڭ سالدارىنان ءىنىم 40 جاسىندا, قارىنداسىم 55 جاسىندا, ال انام 63 جاسىندا ومىردەن ءوتتى, – دەدى دامير اعامىز. ءوزى 2007 جىلى كەۋدە تۇسىن تىلگىزىپ, جۇرەك تامىرىن اۋىستىرتقان. دارىگەرلەردىڭ 10 جىل كەپىلدىك مەرزىمى 3,5 جىل ىشىندە سىر بەرگەن. سوسىن بىلتىر بار ءۇمىتىن بەگىلان الاقانىنا سەنىپ تاپسىرادى. بيىل تەكسەرىلۋگە كەلگەن ەكەن. ستەنت ورناتىلعان جەر تازا جانە قان اينالىمى جاقسى دەگەن قورىتىندى الدى.
الەم بويىنشا جۇرەك دەرتىنە شالدىققانداردىڭ سانى جەتەرلىك. دەگەنمەن, بىزدە بيىل ءبىر كۇندە ون وتانىڭ جاسالۋى – ويلانتارلىق جاعداي. بەگىلان سوزىلمالى جۇرەك تامىرىنىڭ بىتەلۋىن 93,4 پايىزعا جاقسارتا الامىن دەيدى. نەگە 100 پايىز ەمەس دەيمىز ءبىز. كەلتىرگەن دالەلىنە جۇگىنسەك, تەحنيكاسى دامىعان جاپونيانىڭ ءوزى اتالعان دەرتتى 95 پايىزعا ساۋىقتىرا الادى. گەرمانيا بولسا, 64 پايىزدى مىسە تۇتىپ وتىرعان كورىنەدى. ينتەرۆەنتسيالىق بولىمشە جاپونيانىڭ مەجەسىنە جەتۋدى جوس-پارلاپ وتىر. ول ءۇشىن جەتىسپەيتىن 3-4 قۇرالدى تەزدەتىپ الۋى شارت.
ادام قۇندىلىعى ءۇشىن وتانىنا ات باسىن بۇرعان ازامات شاكىرت تاربيەلەۋ ءىسىن دە ۇمىت قالدىرماپتى. قوستانايدان كەلگەن جاس مامان بولات قاناپيا 8 اي بويى بەگىلاننىڭ قاسىندا ءجۇرىپ, ەلىنە جاڭا ءىستىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرىپ قايتتى. مۇرات ءاليحانوۆ, مارال يسادين دە ىزدەنىس ۇستىندە. كۇنى ەرتەڭ تالايعا قۋانىش, ەرلىك تە سىيلايتىن – وسىلار. ەرلىك دەمەكشى, ءبىز وسى قاھارماندىقتى وت-جالىنعا كەۋدەسىن توسىپ, ادامداردى امان الىپ قالۋ دەپ ۇعىنامىز. ال ومىرىنە قاۋىپ ءتونىپ تۇرعان جانداردىڭ جۇرەگىنە دەم بەرۋدى ەرلىككە پارا-پار دەسەك, قاتەلەسە قويماسپىز. ەندەشە, ولار كۇن سايىن وسىنداي ىسپەن بەتپە-بەت كەلىپ جاتىر.
ءتۇيىن:
عىلىم جولىندا قيا كەتسەڭ, قۇردىمعا كەتتىم دەي بەر. مەديتسينا وزىعىن ساناسىنا توقىعان, الگى ءبىز ايتقان عىلىم تارماعىنا زاڭدى ساباقتاستىرعان اق حالاتتى دارىگەر جۇرەك جىلۋىن اق ادال نيەتپەن حالقىنا بەرۋدە. كىمنىڭ قالاي تۇسىنەتىنىن بىلمەيمىن. زاقىمدالعان تامىردى وزگە تامىرمەن الماستىرۋ ءىسى جىلدار وتە كەلە تيىمسىزدىگىن دالەلدەپ بەردى. ونى جوعارىدا دامير تۇقىمۇلى دا جوققا شىعارمادى. ال سىر الدىرعان تامىرعا ستەنت ورناتۋدىڭ زاماناۋي ءىرى جەتىستىگىن ەلوردامىزعا العاش الىپ كەلگەن بەگىلان الاقانى قانداي قۇرمەت بولسا دا لايىقتى. ءوزى ءۇشىن حالقىنىڭ پەيىلىنەن اسقان مارتەبە جوق. بۇل تىلەكتى اكەسى جانە اناسى شايزا مەيىربەكقىزى جاستايىنان قۇلاعىنا قۇيعان-دى. انا سۇتىمەن دارىعان اسىل قاسيەتتىڭ تەككە كەتپەگەنىن تۋعان ەلگە كەلگەن قادامى ايقىن دالەلدەپ وتىر.
