Qazır Astana qalasy äkımdıgınde resmi mälımet boiynşa tūrǧyn üige mūqtaj 48 myŋ adam kezekte tūr. Bas qalada qūrylys qarqyndy jürıp jatyr. Bıraq baspanaǧa mūqtajdar sany azaimaidy. Azaimaq tügıl, jyldan-jylǧa ösıp bara jatyr. Öitkenı öz betınşe satyp aluǧa tūrǧyn üi baǧasy qymbat, köptegen adamnyŋ qaltasy kötermeidı.
Älıptıŋ artyn baǧuda
Halyqtyŋ edäuır bölıgı kezekke tūryp, tūrǧyn üi qorynan päter aluǧa ümıttenedı. Degenmen keiıngı kezde qaitalama naryqtaǧy üi baǧasy arzandai bastaǧany turaly da aqparat tarai bastady. Mäselen, ötken aidaǧy körsetkışke qaraǧanda, elordada päterdıŋ är şarşy metrınıŋ qūny 1,8 paiyzǧa tömendep, 484 myŋ teŋgege deiın arzandapty. «Tūrǧyn üi naryǧyndaǧy mūndai tendensiia 2015 jyldan berı alǧaş ret baiqalyp otyr» deidı sarapşylar.
Päter baǧasynyŋ aspandap ketuınıŋ bırneşe sebebı bar. Solardyŋ eŋ negızgısı – jinaqtauşy zeinetaqy qoryndaǧy aqşanyŋ belgılengen mölşerın, şekten asqanyn tūrǧyn üi satyp aluǧa rūqsat beru. Osydan keiın-aq baspana baǧasy köterılıp, dürbeleŋ bastaldy da kettı. Qūrylys kompaniialarynyŋ aiy oŋynan tudy. Elımızdegı deldaldar qauymdastyǧy prezidentınıŋ keŋesşısı Berık Amanjannyŋ aituynşa, 2020 jylǧa deiın Qazaqstanda 23 myŋǧa tarta satu-satyp alu mämılesı jasalsa, 2021 jyly zeinetaqy qorynyŋ jetkılıktı şegı aqşasyn alǧannan keiıngı tūrǧyn üilerdı satu-satyp alu mämılesı aiyna 35 myŋnan asyp jyǧylypty.
«Odan keiıngı üş aida 65 myŋǧa deiın köterılgen. Tıptı jyldyŋ aiaǧynda BJZQ-dan berıletın aqşanyŋ esebınen üi satyp aluşylar legı 95 myŋǧa jetıp, Ükımet şektık mölşerdı üş esege deiın köteruge mäjbür boldy. Äsırese būl kezde tūrǧyn üi naryǧyndaǧy qarqyn Almaty men Astana qalalarynda aiqyn baiqaldy» dep esıne alady Berık Nūrūly.
Sarapşylardyŋ pıkırınşe, qazır jaŋa üilerge de, qaitalama naryqtaǧy päterlerge de baǧa şamamen 0,7 paiyz arzandap otyr. Mūnyŋ astarynda adamdardyŋ keiıngı kezde satyp alu qabıletınıŋ tömendeuı jatqan siiaqty.
Qoǧam belsendısı, qarjyger Tūrsynhan Smaǧūlova ötken aida Astana qalasynan bır bölmelı päter ızdep, ırı üş qūrylys kompaniiasyna habarlasqanyn aitady.
– Bırden jeŋıldıkter men ötkızıletın merzımdı aksiia turaly sūrap, satu bölımıne habarlastym. Būryn alypsatarlar olardy aldyn ala onnan, jiyrmadan satyp alatyn. Qazır kez kelgen tūrǧyn üi keşenınde bır bölmelı päterler qanşa alsaŋyz da bar eken.
Jyl basynan bastap 1 mln 215 myŋ şarşy metr tūrǧyn üi salyndy. Jalpy jyl soŋyna deiın üş million şarşy metrden köp tūrǧyn üi salu josparlanyp otyr
Aksiiaǧa keletın bolsaq, qolma-qol aqşaǧa päter baǧasynyŋ 20 paiyzy şegerıledı. Sosyn päter qūnyn bölıp töleuge de bolady eken. Tek bastapqy jarnasy – 20 paiyzdy töleseŋız, qalǧanyn üi paidalanuǧa berılgenşe töleuıŋızge rūqsat berıledı.
Jasyratyny joq, qazır adamdarda basy artyq qarjy bolyŋqyramai, qiyndau bolyp tūrǧan mezgılde mūndai jeŋıldıkter qūptarlyq jai ekenı belgılı. Alaida būrynǧydai japa-tarmaǧai päter satyp alyp jatqan adamdy körmeisız. Köpşılıgı baǧanyŋ arzandauyn kütıp, aqşasyn depozitte ūstap otyrǧan tärızdı, – deidı qarjyger.
Alypsatarlyq täsıl
Tūrǧyn üi naryǧynda keiıngı kezde aiqyn baiqalyp tūrǧan taǧy bır jaǧdai – baspana alypsatarlarynyŋ azaiuy. Būryn Astanada bolsyn, Almatyda bolsyn, jaŋadan salyna bastaǧan üilerdıŋ ırgetasy qalana bastaǧanda-aq «flipper» dep atalyp ketken qular toǧyz, on, on ekı qabatty üidegı bır bölmelı päterlerdı tügel kıreberısımen satyp alatyn da, keibırıne jöndeu jürgızıp, keibırın jartylai daiyn küiınde köterıŋkı baǧaǧa qaita satyp jıberetın.
Qūrylysşy Eldana Nūrbergennıŋ aituynşa, būl tūrǧyda alypsatardyŋ tört türı bar eken. Bırınşısı «makler» dep atalady. Olar – köbıne basqa elde tūratyndar. Osynda qalǧan adamdaryn qarjylandyryp, tūrǧyn üi biznesımen ainalysady. Ekınşılerı – öz elımızdegı oligarhtar. 20-30, keide tıptı 80 päterge deiın ırgetasy qūiylmai tūryp satyp alyp, üi salynyp bıtkende qaita satady. Baspana alypsatarlarynyŋ üşınşı türı bar. Olar – «siam egızderı», qūrylys saluşylardyŋ öz adamdary. Işıne bırden evrojöndeu jūmysyn jürgızıp, daiyn päterlerdı elden būryn satyp otyrady. Al törtınşı alypsatarlar – zaŋsyz jolmen kelgen aqşasyn ünemı päter biznesıne salyp, jasyryn biznes jürgızetın özımızdıŋ şeneunıkter.
«Būl – kündelıktı ömırde körıp jürgen aqiqat jailar. Mūny jūrttyŋ bärı bıledı. Alaida naryq ekonomikasy kezınde mūndai alypsatarlyq käsıpkerlık deŋgeiınde ūǧynylyp, eşkım eşteŋe dei almaidy. Äitpese üiler Astana men Almatyda köptep salynyp jatyr. Bıraq sony aluǧa qarapaiym halyqtyŋ qaltasy kötermeidı. Öitkenı jaŋaǧy alpauyttar naryqtaǧy sūranysty qoldan jasap otyr» deidı Eldana Nūrbergen.
Qūny qūldyramaidy
Astana men Almatyda tūrǧyn üi qai kezde de ülken sūranysqa ie. Salynyp jatqan üiler ötıp jatyr. Bıraq qūrylysşylar äleumettık baǧdarlamalarǧa razy emes. «Tiımdı baǧamen satqan soŋ memleket bızge qoldau körsetsın» dep talai ret ūsynys tüsırdı. Alaida būl qazırgı jaǧdaida mümkın emes siiaqty.
«Sondyqtan naryqtan «älsızder» şyǧyp qalyp jatyr. Ärine, belgılı bır uaqytqa baspana baǧasy arzandauy mümkın, bıraq qūny jappai qūldyramaidy». Būl – sarapşy Aidar Mübäräktıŋ pıkırı.
– Bızde qazır 60-70 paiyz mämıle ipotekalyq kredittıŋ arqasynda ötıp jatyr. Özderıŋız bılesızder, kommersiialyq bankterdıŋ paiyz mölşerlemesı adam şoşityndai. Būl jerde tek «Otbasy bankı» ǧana qoljetımdı. Onyŋ özınde de osy jyldyŋ 15 mamyrynan bastap olar jaŋa ereje engızdı. Päter ızdeuşılerge aitarym, naryqtaǧy tūrǧyn üi baǧasyn ünemı baqylauda ūstap otyru qajet. Keide qūrylys saluşylar aiaq astynan jeŋıldık ūsynyp, aksiia jariialaityny bar. Mıne, sondaiǧa tap bolsaŋyz, arzandau baǧaǧa üi alyp qaluyŋyz äbden mümkın, – dedı sarapşy.
«Al bylai qanşama aqparat taratqanmen, baspanaǧa baǧa aitarlyqtai arzandamaidy. Nege deseŋız, qazır qūrylys alaŋynda tek özıne senımdı, ıs jüzınde şyŋdalǧan qūrylysşylar qaldy. Olar – ırı oiynşylar. Sondyqtan olar qandai täsılmen bolsa da öz salasynda baǧanyŋ tūraqtylyǧyn qamtamasyz etuge tyrysady. Baǧa qatty arzandap, memlekettıŋ halyqqa tūrǧyn üi satyp alu üşın äleumettık baǧdarlamalar arqyly qyruar qarjy böluı özderı üşın tiımsız ekenın olar anyq tüsındı. Sondyqtan Astana men Almaty, Şymkentte qūrylys qarqyny tömendemeidı. Soǧan säikes baǧa da tūraqty bolady» deidı ol.
