Soŋǧy kezderı viza mäselesı Qytaidaǧy qandastardy äbden äbıgerge saldy. Olardyŋ Qazaqstannyŋ Ürımjı qalasyndaǧy viza-pasport ornynyŋ aldynda ailap kezek kütıp, viza ala almai jürgenıne talai uaqyt boldy.
Körşıles QHR-dyŋ Şyŋjaŋ ölkesınde 2 millionǧa juyq qandasymyz tūrady. Zamannyŋ jaqsy kezınde ekı el halqynyŋ «auyly aralas, qoiy qoralas» bolǧanmen, 2017 jyldan keiıngı jaǧdaiǧa bailanysty qandastarymyzdyŋ qazaq elıne saparlai keluı pyşaqpen keskendei sap tyiyldy. Ötken jyldyŋ soŋynan bastap būl jaǧdai bırtındep oŋalyp, qandastardyŋ Qazaqstanǧa saparlai keluıne jol aşylǧanmen, endı Qazaqstannyŋ vizasyn ala almai qinaluda.
«Būǧan Ürımjıdegı viza-pasport ornynyŋ viza beru jūmysyn dūrys jürgızbei, aptasyna üş-tört kün jūmys ıstep (onyŋ özınde tüske deiın ǧana qabyldaidy), elektrondy jolmen kezek alu jūmysyna deldaldardyŋ aralasyp ketkenı sebep bolyp otyr» deidı viza ala almai taryqqan qandastar.
Qazaqstannyŋ Ürımjıdegı viza-pasport orny 2014 jyldan bastap «Kezek» dep atalatyn vizaǧa elektrondy jolmen kezek alu saityn ıske qosqan bolatyn. Qandastarymyz sol saittan üiınde otyryp kezek alyp, kezegı kelgende viza-pasport ornyna qūjatyn tapsyryp, viza aşatyn. Bıraq soŋǧy kezderı osy saittyŋ jūmysy özgerıp, qarapaiym halyq kezek ala almaityn küige jettı. Atap aitqanda, bır apta ışınde berıletın kezek bır minutqa jetpei «tausylyp» ketedı-mıs.
«Qazaqstanǧa baratyn 3 tuysyma kezek alu üşın 60 adamdyq chat aşyp, alpysymyz alpys jaqtan aŋdyp otyrǧanymyzǧa 3 aidan asty. Bır adamǧa da kezek ala almadyq» deidı Şyŋjaŋ ölkesı Altai aimaǧynyŋ tūrǧyny Erık (aty özgertılıp alyndy). Al konsul qyzmetkerlerı bolsa «vizaǧa kezek alatyn adam köp, sol sebeptı de kezek tez tausylyp ketıp jatyr» degennen aspaidy. Bızdıŋşe, mäselenıŋ basy däl osy kezek alu saitynan bastalyp tūr. Iаǧni elektrondy kezek aludy jasyryn türde öz paidasyna paidalanyp otyrǧandar bar.
«Men «Kezek» saityn Ürımjıdegı QR viza-pasport ornynyŋ tapsyrmasy boiynşa 2012 jyly qoldanysqa engızdım. Bız ol kezde «artqy jaqta otyryp» saitta berıletın nömırdı baqylauǧa mümkındık bermedık. Şyn mänınde, tehnikalyq tūrǧydan bır künde 4-5 adamǧa ǧana kezek berıp, «kezek tausyldy» dep saitty «rettep» qoiuǧa bolady. Menıŋşe, saitty basqaruşylar osyndai qulyqqa baryp otyrǧan boluy äbden mümkın. Äitpese 170 adamnyŋ kezegı bır minutqa jetpei tausylyp ketuı mümkın emes» deidı IT-mamany, belgılı käsıpker Aqytbek Şerizatūly.
Demek, būl arada saitty basqaruşylar öz paidasy üşın jūmys ıstep otyr deuge tolyq negız bar. Öitkenı Qytai qazaqtary eŋ köp qoldanatyn WeChat-statusynda «kezeksız viza aşyp beremız», «bır adamǧa 1300 iuan töleseŋız, pasportyŋyzdy vizaǧa kezeksız kırgızıp beremız» degen mazmūndaǧy jarnamalar qaptap jür. «Myna viza mäselesın aitpaisyzdar ma? 4-5 jyldan berı Qytai pasportymyzdy bermei, şekarany tars jauyp qinasa, endı, mıne, viza aşa almai sendelıp jürgenımız» dep bızge habarlasqan tanys-bılıster de az emes. Bız osy jaǧdaidy qūlaqqaǧys etıp QR Syrtqy ıster ministrı Mūrat Nūrtıleu myrzanyŋ atyna hat joldap edık. «Qazırgı uaqytta QR SIM jäne elımızdıŋ diplomatiialyq ökıldıkterınıŋ tarapynan qoldanystaǧy qūqyqtyq aktılerdıŋ būzyluyna jol berılıp otyrǧan joq» dep jauap qaitarypty. Eger konsuldyq qyzmetkerlerı syrttaǧylarmen astaspasa, onda syrtta jürgen deldaldar qalai «kezeksız viza aşyp beremız», «bır adamǧa 1300 iuan töleseŋız, pasportyŋyzdy vizaǧa kezeksız kırgızıp beremız» dep senımdı türde jūrtqa ündeu tastap, äleumettık jelıde aşyq jariialai alady?
Qytaidaǧy qandastardyŋ arasynda viza aşuşylardyŋ köbeiuıne bırneşe sebep bar. 3-4 jyldan berı şekara jabyq boldy da, Qazaqstanǧa köşem, kelem degender uaqytynda kele almady. Ekınşıden, köbınıŋ būrynǧy vizasynyŋ uaqyty ötıp ketıp, viza aşuşylardyŋ sany kürt artty. Ärine, aldaǧy uaqytta Qazaqstan men Qytai arasynda 30 kündık vizasyz rejim engızılse, qandastardyŋ kelıp-ketuıne tiımdı boluy mümkın. Alaida köşıp kelgısı keletın qandastardyŋ viza aşyp keletının eskersek, «vizasyz rejim engızıledı» dep boidy keŋge saluǧa bolmaidy. Sondyqtan elımızdıŋ qatysty oryndary būl mäselege basa nazar audaruy kerek dep sanaimyz. Bügın kelem degen qazaqqa jaǧdai jasamasaq, erteŋ «kelşı» dep özımız zar bolamyz. «Şetelden kelgen qazaq bızge masyl bolady», «Qoǧamdyq tärtıptı büldıredı» degen siiaqty beişara ideiany syryp tastap, qazaqtyŋ keŋ baitaq dalasyn qazaqqa toltyrmasaq, «bos jatqan jer jau şaqyratynyn», «köp qorqytyp, tereŋ batyratynyn», qazaqtyŋ sany köbeimei, qazaq tılınıŋ märtebesı ösıp, ūlttyq ruhymyzdyŋ küşeimeitının eşqaşan esten şyǧarmaiyq. Onyŋ üstıne, şetelden kelgen qazaqtyŋ bärı «alam» dep kelıp jatqan joq. Olarmen bırge qyruar qarjy da kelıp jatyr. Eŋ maŋyzdysy, şetelden kelgen qazaqtar arasynda bılıktı käsıpker, därıger, oqytuşy, IT-mamandary az emes. Qazaqstanda qazır qanşama därıger, qanşama oqytuşy jetıspei jatqanyn eskersek, mūnyŋ bärı aldymyzǧa özı kelgen daiyn bailyq emes pe?! Endeşe nege qandas köşın qaŋtaryp, viza aluyn qiyndatamyz? Būl el Prezidentı Qasym-Jomart Toqaevtyŋ «Qandastardyŋ köşıp kelu mäselesınde jalpyūlttyq müddenı basşylyqqa alu qajet» degen sözıne mülde qaişy.
Qysqasy, Syrtqy ıster ministrlıgı Ürımjıdegı viza-pasport ornynyŋ jūmysyn qataŋ baqylauǧa alady dep ümıttenemız. Sondai-aq Ürımjıdegı viza-pasport ornynyŋ qyzmetker sanyn köbeitıp, 5 kün boiy tolyq kün vizaǧa qabyldaudy jüzege asyrsa, qandastarǧa öte qolaily bolar edı. Qazır Şyŋjaŋ qazaqtarynyŋ vizasyn tek Ürımjıde ǧana räsımdeuge bolady. Būl Ürımjıdegı viza-pasport ornynyŋ jūmysyna küş salyp otyr. Sondyqtan qandastardyŋ Beijıŋ, Sian qalalaryndaǧy elşılıkten viza räsımdeuıne mümkındık jasalǧany dūrys. Sondai-aq oquǧa keletın jastardy kezeksız qabyldasa jön bolar edı.
Qytaidaǧy qazaqtar Qazaqstanǧa kelu üşın elu esık, qyryq qyspaqtan ötedı. Sol äzer alǧan bırer ailyq rūqsattyŋ Ürımjıdegı QR viza-pasport ornynyŋ aldynda kezek kütumen ötıp jatqany ökınıştı. Qanşama şaqyrym jol basyp Ürımjıge baryp, tuys-tuǧany joq ırı qalada ailap kezek kütıp jatu qandastardy äbden qajytty. Olardyŋ arasynda tuysşylai kelıp, QR azamattyǧyn aludy niet etıp otyrǧandar az emes. Eger bız osy oraidy ūtymdy paidalanbasaq, endı 5-10 jyldan soŋ ol jaqtan Qazaqstanǧa kelem deuşıler de bırjola azaiady. Sebebı tılı ketken ūlttyŋ dılı de özgeredı. Mūnyŋ soŋy bızdıŋ eldıŋ diaspora saiasatynyŋ jeŋılısı bolmaq.
