Q.Quanyşbaev atyndaǧy Memlekettık akademiialyq qazaq muzykalyq-drama teatrynda körnektı jazuşy, dramaturg, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, Frans Kafka atyndaǧy altyn medal iegerı Tölen Äbdıktıŋ 80 jas mereitoiyna orai «Parasat maidanynyŋ jauyngerı» atty şyǧarmaşylyq keşı öttı.
Astana qalasy äkımdıgınıŋ qoldauymen qalalyq Tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasy ūiymdastyrǧan keş qalamgerdıŋ belgılı telejürgızuşı, senator Dana Nūrjıgıtpen sūhbat formatynda örbıdı. Arasynda jazuşynyŋ şyǧarmalarynan üzındıler men muzykalyq tuyndylar oryndaldy.
Keş şymyldyǧyn jazuşynyŋ özı aşyp berdı. Osydan bes jyl būryn, özınıŋ 75 jyldyǧyna arnalǧan däl osyndai keşte ömırden ozǧan ekı-üş dosynyŋ atyn atap, eske alǧanyn aitqan qalamger ekı jyldyŋ ışınde pandemiianyŋ kesırınen 70-ke juyq jazuşy qaitys bolǧanyn, olardyŋ arasynda eŋ aiauly dostary da bar ekenın aita kele, qazaq ruhaniiatyna eŋbek sıŋırgen şyǧarmaşylyq ökılderın ünsızdıkpen eske aluǧa şaqyrdy.
– «Betege ketse, bel qalar. Bekterı ketse, el qalar. Bereke ketse, neŋ qalar?» deidı. El bar, jer bar, tek berekemız bekem bolsyn dep tıleimın. Qazaq aman bolsa, älı talai jaqsy men jaisaŋdy düniege äkeletın şyǧar, – degen jazuşy keşın ötkızuge qoldau körsetken Astana qalasynyŋ äkımı Altai Kölgınovke, Aqparat jäne qoǧamdyq damu ministrı Darhan Qydyrälıge, Mädeniet jäne sport ministrı Däuren Abaevqa, Memlekettık keŋesşı Erlan Qaringe alǧysyn jetkızdı.
Qūttyqtaular legın Aqparat jäne qoǧamdyq damu ministrı Darhan Qydyrälı bastady. Ministr jazuşynyŋ keşı Mūhtar Äuezov, Şerhan Mūrtaza, Oralhan Bökei syndy qazaq ädebietı alyptarynyŋ tuǧan künımen tūspa-tūs kelgenın atap öttı.
– Tölen aǧa – Mūhtar Äuezovtıŋ jolyn jalǧaǧan közı tırı klassik jazuşymyz. Ony qazır aitu kerek. Şyn mänınde, Europanyŋ, älemnıŋ kez kelgen jazuşysymen kez kelgen şyǧarmasyn qatar qoisaŋyz, iyq tırestırıp tūratyn oişyl, intellektual jazuşy. Äbdıjämıl Nūrpeiısovtıŋ Tölen aǧaǧa qandai baǧa bergenınıŋ talai kuäsı bolǧanbyz. Şyndyqtyŋ şyraqşysy, aqiqattyŋ aldaspany ıspettı Şeraǧaŋ siiaqty Tölen aǧa – tek qana aqiqatqa, parasatqa qapysyz qyzmet etken qalamger. Sonymen qatar Oralhan Bökei sekıldı keremet suretker, şynaiy ömırdıŋ obrazyn jasaǧan ülken jazuşymyz. Osy üş qalamgerdıŋ sipatyn, qasietın boiyna jiǧandyqtan Tölen aǧany segız qyrly, bır syrly dep aituǧa bolady. Jazuşylyǧy, dramaturgtıgı bır töbe. Küişılıgı, dombyraşyldyǧy, äŋgımeşıldıgı, tarihty tereŋnen aitatyn şejıreşıldıgı, kürestıŋ de maitalmany, basqa da sipattaryn jaqsy bılemız. Sondyqtan Tölen aǧany Abaidyŋ bır sözımen aitqanda, tolyq adamnyŋ, kemel adamnyŋ kelbetı dep sipattauǧa bolady dep oilaimyn. Şyǧarmalaryn oqyǧanda, özınıŋ sözımen aitqanda, kır juǧyş maşinadan şyqqandai tazaryp qalamyz. Öitkenı Tölen aǧa qai şyǧarmasynda bolsa da, şyn mänınde, tazalyqty, adaldyqty, kısılıktı jazady. Sondyqtan Tölen aǧanyŋ är şyǧarmasy ömırşeŋ. Adam bar kezde, qazaq barda şyǧarmalary jasai beredı, oqyla beredı, – degen Darhan Qydyrälı Tölen Äbdık parasat maidanynyŋ sardaryna ainalǧanyn, memlekettık qyzmette de kısılık kelbetınen ainymaǧanyn, tılge, ūltqa qyzmet etkenın atap öttı.
– Jalpy Tölen aǧany Alaştyŋ jolyn jalǧaǧan ardaqtylardyŋ bırı deuge bolady. Abyz degen sözdı qazır kımge qarata aitu kerek bolsa, Tölen aǧaǧa arnar edım, – dedı Aqparat jäne qoǧamdyq damu ministrı.
Mädeniet jäne sport ministrı Däuren Abaev Tölen Äbdıktı jūrtşylyq qazaq ruhaniiatynda erekşe qoltaŋbasy bar qabyrǧaly qalamger, ūlt ūstyny, auzy dualy abyz jazuşy dep tanitynyn aitty.
– Qazaq söz önerınıŋ örkendep, qanatynyŋ jaiuynda, töl ruhaniiatymyzdyŋ ılgerı qadam basuynda halyq sızdıŋ atqarǧan jūmystaryŋyzdy joǧary baǧalaidy. Qalamgerlıgıŋızben qosa, qairatkerlıgıŋız de ärdaiym el nazarynda. Keiıngı buyn özıŋızdı körkem sözdıŋ de, kösemsözdıŋ de naǧyz şeberı retınde ülgı tūtady. Sız somdaǧan sony keiıpkerler, tyŋ taqyryptar kez kelgen älemdık klassiktermen iyq tırestıredı. Şyǧarmalaryŋyzdyŋ negızgı baǧyty da sol, sana täuelsızdıgı, adam qūndylyǧy, ädıldık maidany. Osy oraida quatty qalamyŋyzdan tuǧan şūraily şyǧarmalaryŋyz bolaşaqta älem tılderıne üzdıksız audarylyp, tūtas adamzat bas almai oqityn künge jetedı dep nyq senımmen aita alamyz. Süiektı şyǧarmalaryŋyz süiıktı oqyrmandaryŋyzdyŋ jan azyǧyna ainala bersın, – dedı Däuren Abaev.
Qazaqstan Jazuşylar odaǧy basqarmasynyŋ töraǧasy, aqyn, Memlekettık syilyqtyŋ iegerı Ūlyqbek Esdäulet bala kezınde «Tozaq ottary jymyŋdaidy», «Oŋ qol» şyǧarmalaryn oqyp äserlengenın, sol äserden älı aiyqpai kele jatqanyn jetkızdı. Sol uaqyttyŋ özınde atalǧan tuyndylar klassikaǧa ainalǧanyn aityp öttı. «Tozaq ottary jymyŋdaidy» şyǧarmasynyŋ ideiasyna, jazuşynyŋ ūtymdy körkemdık şeşımderıne toqtaldy.
– Katarsis degen bar – adamnyŋ janyn tazartu. Aǧamyzdyŋ şyǧarmalary oqyrmannyŋ jan jüregın tazartumen kele jatyr. Būl kısı alpys jyl boiy tazartyp keledı. Adamnyŋ janyn tazartu lai sudy tūndyrumen bırdei, – degen Ūlyqbek Esdäulet osydan on jyl būryn Tölen Äbdık ädebiet salasyndaǧy türkı älemınıŋ jyl adamy atanǧanyn aityp öttı. Qalamgerdı qazaq ädebietınıŋ damuyna qosqan zor ülesı üşın Qazaqstannyŋ qūrmettı jazuşysy ataǧymen marapattap, iyǧyna şapan japty.
Belgılı aqyn, Memlekettık syilyqtyŋ iegerı Nesıpbek Aitūly arnauyn oqydy. Parlament deputattary Nūrtöre Jüsıp pen Darhan Myŋbai qos palatanyŋ spikerlerı Mäulen Äşımbaev pen Erlan Qoşanovtyŋ qūttyqtaularyn jetkızdı. Jazuşy, audarmaşy Anatolii Kim «Parasat maidanyn» alǧaş oqyǧan sätte «mynau Frans Kafkanyŋ däl özı ǧoi» dep baǧa bergen. Belgılı qalamger Mäskeuden beineqūttyqtau joldady. Jazuşy-dramaturg, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty Dulat İsabekov sözın qūrdastyq qaljyŋmen ädıptep, Londonda lordtar palatasynda Äbış Kekılbaiūly, Beksūltan Nūrjekeūly jäne Tölen Äbdıktıŋ şyǧarmalary älemnıŋ kez kelgen jazuşysynan artyq bolmasa, kem emes dep aitqanyn aityp öttı.
Dana Nūrjıgıtpen sūhbatta keş iesınıŋ, jazuşylyqtan bölek, aqyndyq önerı, otbasylyq ömırı, küişılıgı, akterlıgı, ädebietke alǧaşqy qadamdary, Alaş arystaryn qalai tanyǧany turaly äŋgıme örbıdı. Q.Quanyşbaev atyndaǧy Memlekettık akademiialyq qazaq muzykalyq-drama teatry men Astana qalasy Jastar teatrynyŋ ärtısterı jazuşy şyǧarmalarynan üzındılerdı körsettı. «Qorqyt» etnoansamblı keştı basynan aiaǧyna deiın qalamgerdıŋ küilerımen ärlep otyrdy. Änşı Jaqsygeldı Maiasarov Tölen Äbdıktıŋ aqiyq aqyn Mūqaǧali Maqataevtyŋ öleŋıne jazylǧan «Ömır jaily» änın, Şäba Ädenqūl Bırjan saldyŋ «Aibozym» änın saldy. Däulesker küişı, ūstaz Janǧali Jüzbai «Tölennıŋ qosbasary» küiın şerttı. Keştı jazuşynyŋ özı «Bata» atty öleŋımen tüiındedı.
