Bala – bolaşaǧymyz. Är balanyŋ balalyq şaǧy qamqorlyqta, baqytty ötkenıne ne jetsın! Äsırese tuabıttı nemese öse kele paida bolǧan syrqaty bar balalardyŋ bır sät bolsyn köŋılın köteru degennıŋ baǧasyn erekşe bala ösırıp otyrǧan otbasy ǧana tüsınedı. Alaida qoǧam arasynda damuynda auytquy bar büldırşınderdıŋ köp jerde mümkındıgı şektelıp keledı. Al elımızde mügedektıktıŋ bırde-bır sanatyna jatpaityn 80 myŋǧa juyq erekşe bala tūrady.
Qatardan qalmauyna köŋıl bölse…
Ökınışke qarai, ärtürlı sebeppen damuy öz jas erekşelıgınen tömen balalardyŋ sany künnen-künge köbeiıp barady. Mäselen, Qazaqstanda erekşe balalardyŋ är törtınşısınde autizm diagnozy bar. Resmi mälımetke säikes, autizmge şaldyqqan balalardyŋ respublika boiynşa jalpy sany bügınde 9 myŋnan asady, al beiresmi derek boiynşa olardyŋ sany 30 myŋǧa jetıp jyǧylady eken. El astanasynda 2022 jyly olardyŋ sany 2256-ǧa jetse, 2023 jyldyŋ 1 säuırdegı esebınde osy diagnozy bar 2899 bala tūr.
Erekşe bala tärbielep otyrǧan ärbır ata-ananyŋ asyl armany – ūrpaǧyn qaitken künde oŋaltu, ony aiaqqa tūrǧyzyp, ömırge beiımdeu. Alaida jeterıne jete almai tauy şaǧylyp, jıgerı qūm bolyp jatatyndar da bar. Sondyqtan mūndai balalardy tärbieleu, olarǧa qamqorlyq jasau – qoǧam bolyp jūmylatyn mındet. Qiyn da jauapkerşılıgı joǧary jüktı moinyna alǧan analar qoǧammen yqpaldastyqqa mūqtaj. Al qoǧam mūndai balalardy qabyldauǧa qanşalyqty daiyn degenge jauap beru qiyn. Sebebı bırqatar ata-anamen tıldesıp körgenımde bırazynyŋ aitary bır boldy. Balaǧa qatysty qoǧam közqarasynan ia şarasyzdyqtan şyŋyrauǧa qūlatyp, odaǧai küizelıs orǧa jyqpasa eken degen ümıt bary köpşılıgınen aŋǧaryldy.
Elımızdıŋ astanasy jönınde aitsaq, qalada erekşe bılım beru qajettılıkterı bar 16527 bala bar, būl jalpy balalar sanynyŋ (435000) 3 paiyzyn qūraidy. İnkliuzivtı bılım beru 64 balabaqşa men 89 mektepte qolǧa alyndy. 2025 jylǧa qarai barlyq bılım beru ūiymyn qamtu közdelgen
Ata-ananyŋ balasyna qatysty jiı estitını – onyŋ ıs-äreketı turasynda. Köpşılık mūny «tym erkeletıp jıbergen» nemese «betımen ketken» tärbienıŋ nätijesı dep qabyldaidy. Al mektepke barsa, qatarlastary tarapynan bullingke ūşyraidy. Balany orta qabyldamasa, tüsınıstıkpen qaramasa, psihologiialyq tūrǧydan auyr tietını sözsız. Tek qūrdastarynyŋ ǧana emes, eresekterdıŋ, tıptı oŋaltu ortalyqtarynyŋ özınde-aq balalardy «erekşe» bolǧany üşın qorlau ia kemsıtu tyiylmai tūr. Osy turasynda künı keşe Astana qalasynyŋ bala qūqyqtary jönındegı uäkılı Äsima Bimendina elordalyq jekemenşık balabaqşa tärbieşılermen ötken kezdesude erekşe balalardyŋ qauıpsızdıgı mäselesıne toqtalǧan edı. Onyŋ aituynşa, qaladaǧy «Balam-ai», «Nūrly jūrek» sekıldı mümkındıgı şekteulı balalardy damytu ortalyqtarynda älımjettıkke jol berıp jatqan bılıksız tärbieşıler qatary bolǧan. Sondyqtan bırınşı kezekte mamandardyŋ bılıktılıgın tekseru kerek deidı.
Erekşe qajettılıgı bar azamattardyŋ qūqyǧyn qorǧauda 2008 jyly Qazaqstan Mügedekterdıŋ qūqyǧyn qorǧau jönındegı konvensiiany, 2016 jyly Bılım beru salasyndaǧy kemsıtuşılıkke qarsy küres turaly konvensiiany ratifikasiialady. Al 2020 jyly respublika boiynşa barlyq mektepte inkliuzivtı bılım beru qolǧa alyna bastady. İnkliuzivtı bılım beru öz kezegınde mümkındıgı şekteulı balalardyŋ qatarynan qalmai, bılım alyp, tärbielenuıne jol aşady. Iаǧni atalǧan zaŋdar boiynşa eldıŋ barlyq azamatyna, jeke mümkındıgıne qaramastan, bılım berudıŋ qoljetımdılıgıne kepıldık berıledı. Al ıs jüzınde büldırşınderdıŋ mümkındıgı qanşalyqty köp degen saual tuyndaidy.
Oi men boidy oiyn tüzeidı
«Erekşe baqyt» qoǧamdyq qorynyŋ basşysy Äliia Äbdıbaitova bügınde autizm diagnozy bar Alpamys esımdı erekşe bala ösırıp otyr. Aituynşa, balasynyŋ bılım aluynda kedergı az emes. Arnaiy kıtap, bılıktı mamandar men qolaily orta qalyptaspaǧan. Balanyŋ fizikalyq tūrǧyda damuy üşın memleket tarapynan qolǧa alynǧan arnaiy jüie de joq. Saldarynan erekşe balalardyŋ sportpen tūraqty ainalysuyna jaǧdai jasalmaǧan.
Elımızde mügedektıktıŋ bırde-bır sanatyna jatpaityn 80 myŋǧa juyq erekşe bala tūrady. autizmge şaldyqqan balalardyŋ respublika boiynşa jalpy sany bügınde 9 myŋnan asady
«Bızde ondai balalarǧa arnalǧan qoljetımdı sport zaldary joq. Osy salaǧa beiımdelgen maman da tapşy. Nor mativtık-qūqyqtyq qaulylardyŋ özınde erekşe balalar nazardan tys qalǧan. Mädeniet jäne sport ministrlıgı tarapynan jüielı jūmystyŋ joǧynan mümkındıgı şekteulı balalardyŋ sportpen ainalysuy mūŋǧa ainaldy. Öitkenı bızdıŋ qoǧamnyŋ özınde būl balalarǧa sport emes, oŋaltu jūmysy ǧana kerek degen qasaŋ tüsınık qalyptasqan. Sol sebeptı bız balalarymyzdy Oquşylar saraiyna, aula klubtaryna, tıptı mügedektıgı bar balalarǧa arnalǧan sport klubtaryna qabyldata almaimyz. Mūnda mügedektıgı bar balalardy aluy mümkın, al intellektualdy damuy keşeuıldegen balalardy qabyldaudan bırjola bas tartady» dedı ol.
Osydan-aq soŋǧy uaqytta eldegı erekşe balalardyŋ ata-anasy beiımdelgen sport boiynşa qyzyǧuşylyǧyn arttyryp, öz betınşe şekara asyp bılımın jetıldıruge bel buǧan. Bolmasa osyndai balalardyŋ ata-anasy özderı bırıgıp qor aşuǧa mäjbür.
Bas qalada baq aşyla ma?
Elımızdıŋ astanasy jönınde aitsaq, qalada erekşe bılım beru qajettılıkterı bar 16527 bala bar, būl jalpy balalar sanynyŋ (435000) 3 paiyzyn qūraidy. İnkliuzivtı bılım beru 64 balabaqşa men 89 mektepte qolǧa alyndy. 2025 jylǧa qarai barlyq bılım beru ūiymyn qamtu közdelgen.
Astana qalasy Bılım basqarmasynyŋ mälımetı boiynşa qazırgı taŋda elordanyŋ 25 tehnikalyq jäne käsıptık bılım beru ūiymynda mügedektıgı bar 305 student oqysa, onyŋ 175-ı erekşe bılım berudı qajet etedı. İnkliuzivtı bılım berudı qoljetımdı qylu maqsatynda biyldan bastap 5 kolledjde (Qūrylys-tehnika kolledjı, Qoǧamdyq tamaqtanu jäne servis kolledjı, Qazaqstandyq şveisariia-amerikalyq kolledjı, L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ kolledjı, D.Qonaev atyndaǧy kolledj) 97 orynǧa arnalǧan inkliuzivtı toptar aşyldy. Oǧan interer dizainy, tıgın ısı, nan pısıru öndırısı, baǧdarlamalyq qamtamasyz etu, ǧimarattar men qūrylystar salu mamandyqtary boiynşa erekşe qajettılıkterı bar balalar qabyldandy. Qala mektepterınde jäne arnaiy bılım beru ūiymdarynda 117 arnaiy pedagog (defektolog, logoped) jūmys ısteidı. Bügınde 1544 pedagog inkliuzivtı bılım beru boiynşa bılıktılıktı arttyru kursynan öttı. Erekşe balalarǧa psihologiialyq-medisinalyq-pedagogikalyq keŋes beru jäne tekseru qyzmetın 6 ūiym körsetedı. Al autist balalardyŋ mäselesın şeşu üşın tüzetu kabinetınıŋ filialdary aşylyp, qoǧamdyq qorlarymen bırlesıp mektepterde inkliuziiany qoldaudyŋ 25 kabinetı aşyldy. Jyl saiyn ekı kabinetten aşylady. Maqsat – balalardy qoǧam müşesı retınde sezınuge, onyŋ bılım aluyna jaǧdai jasau.
İä, bır sözben aitqanda, autizm, Daun sindromy, selebraldy paralich dertıne duşar bolǧan balalarǧa eŋ aldymen qoǧam qajet. Dälırek aitqanda, qoǧamnyŋ tüsınuı, qabyldauy. Al ata-ana balasynyŋ qoǧamnan bölektenbei öskenıne, äleumettık jaǧdaiynyŋ jaqsarǧanyna ümıt artady. Bastysy, qoǧam üşın ögei bala joq. Är büldırşın – onyŋ teŋ müşesı.
