Qazır Astana qalasynyŋ äskeri komissariatynda küzgı äskerge şaqyru nauqany jürıp jatyr. On segız jasqa tolǧan nemese belgılı bır sebeptermen äskeri qyzmetten keiınge qaldyrylǧan jas jıgıtterdı Otan aldyndaǧy boryşyn öteuge şaqyru – ülken jauapkerşılıkpen ärı jan-jaqty daiyndyqpen atqarylatyn memlekettık maŋyzdy şarua.
Mänı zor mındet
Keiıngı kezde Qazaqstan armiiasyndaǧy oryn alyp otyrǧan jaǧdaiǧa bailanysty halyq balalaryn äskerge jıberuden qorqyp qalǧan tärızdı. Aiyna bır-ekı ret ana jerden bır, myna jerden bır «jas sarbaz özıne-özı qol jūmsapty, jas sarbaz özın-özı atyp öltırıptı» degen adamnyŋ zäre-qūtyn ūşyratyn habarlar estılıp jatsa, ata-analardy da tüsınuge bolady.
Onyŋ üstıne «Qazaqstan äskerı qatarynda qyzmet etu bır jyldan bır jarym, ekı jylǧa deiın ūzartyluy mümkın» degen äŋgıme taǧy tarap otyr.
Mıne, osyǧan bailanysty oblystyq, qalalyq, audandyq qorǧanys ıster jönındegı departament, basqarmalary men bölımşelerıne osynyŋ jai-japsaryn tüsındırıp berudı sūraǧan hattar men qoŋyraular köptep tüsetın körınedı.
– Menıŋ nemereme Astana qalasynyŋ äskeri komissaraty janyndaǧy jinaqtau qosynyna şūǧyl jetu kerektıgı jönınde habarlama keldı. Jasy ötken şılde aiynda on segızge tolyp edı. Äskerge tūŋǧyş şaqyryluşy retınde baratyn bolǧasyn ılesıp bardym. Alaida leitenant şenındegı F.Ämırov degen azamat «nemereŋızdı mındettı türde medisinalyq baqylaudan ötkızıp, psihikalyq jaǧdaiyn tekseremız. Būl – mındettı räsım. 18 ben 27 jas aralyǧyndaǧy jas jıgıtter ötuı tiıs» dep basqa eşteŋe aitpady. Basqa sūraqtaryma jauap bermedı, – deidı qala tūrǧyny Ermek Jūmaǧazin.
Osyǧan orai bız Astana qalasynyŋ Qorǧanys ısterı jönındegı departamentıne habarlastyq. Onda tek bır anyqtalǧany, äskeri qyzmetke bailanysty zaŋ jobasy QR Parlamentı Senatynyŋ qarauynda jatqan körınedı. Taǧy bır tüsıngenımız, Qazaqstan Respublikasy Qorǧanys ministrı, armiia general-leitenanty Ruslan Jaqsylyqov «Äskeri mındettıler men äskerge şaqyryluşylardy äskeri esepke alu jäne äskeri esepke kımder alynatynyn naqtylau jönındegı Erejege özgerıster engızu turaly» būiryq şyǧarǧan boldy.
– Biyl äskerge 2006 jyly tuǧan jas jıgıtter şaqyrylyp otyr. Olar äskeri komissaratqa barlyq qajettı qūjatyn alyp, däl uaqytynda keluı qajet. Äskerge şaqyrylu kuälıgı (pripisnoe svidetelstvo) – äskeri bilet siiaqty maŋyzdy qūjat, – dep tüsındıredı şūǧyl ūiymdastyru jūmystary departamentı bastyǧynyŋ orynbasary Azamat Dosymov.
– Ol äskerge nemese zapasqa jıberılgenşe jaramdy. Al äskeri esepke alynǧasyn äskeri bilet berıledı de, şaqyru kuälıgın jergılıktı äskeri organ alyp qalady.
Bır aita keterlıgı, endı äskerge şaqyrylǧandardyŋ jauapkerşılıgı tek qana äskeri komissarǧa ǧana emes, balanyŋ ata-anasyna da, özıne de myqtap jükteledı. Sondyqtan şaqyrylǧan är jas jıgıt medisinalyq baqylau men psihologiialyq tekserısten ötkennen keiın ony qatystyra otyryp, ata-analarymen jeke-jeke äŋgıme ötkızıledı. Barlyq tūrmystyq-äleumettık, aǧaiyndyq qarym-qatynastary zerdelenedı, zertteledı. Alǧan mamandyǧy, adamgerşılık-ıskerlık qasietterı, dıni közqarasy, būryn äkımşılık, qylmystyq jauapkerşılıkke tartyldy ma, joq pa, sol jaǧy köbırek eskerıledı, – dedı ol.
Syltau ızdep, jaltaratyndar köp
– Nūrlan – Rabiǧa Sälımovanyŋ jalǧyz ūly. Ülken qyzy tūrmysta basqa qalada tūrady. Mıne, ol Aqtau men Tarazdaǧy sarbazdardyŋ oqiǧasyn estıgennen berı balasyn qalai da äskerden alyp qaludyŋ jolyn ızdep jür eken.
– Şynymdy aitaiyn, Qazaqstan armiiasyndaǧy älımjettıktı estıgennen berı tün ūiqym tört bölındı.
Bılıp jatamyz, estıp jatamyz, qol jetkender balalaryn äskeri tehnikalyq mektepke (ÄTM-VTŞ – voenno-tehnicheskaia şkola) jıberıp jatady. Men de sonyŋ jolyn qarastyryp jatyrmyn. Ūlym ötken jyly mektep bıtırıp, joǧary oqu ornyna qūjattaryn tapsyryp edı, baly jetpei tüse almai qaldy. Endı äskerge qaita-qaita şaqyrady…
Bız būl turaly QR Äskeri qyzmettı şūǧyl ūiymdastyru departamentınıŋ ökılınen sūraǧan edık. Ol bylai dedı: «Jasyratyny joq, äskerden jaltaruşylar az emes. Osy tūrǧyda zaŋdy qataitu turaly da ūsynystar tüsıp jatyr» deidı ol.
Äsker qataryna şaqyrylyp jatqan jastardyŋ köbınıŋ densaulyqtary naşar. Maitaban, asqazan jarasy men jürek-qan tamyry aurularyna şaldyqqandar köp. Tıptı soŋǧy uaqytta «toqışekke et ösken» degen syrqat türı paida boldy. Mūndai keselı bar adamdy armiiaǧa aluǧa bolmaidy. Ol bır qauıptı de auru emes. Ota jasalsa, ekı-üş aida jazylyp ketedı. Alaida bızde ondai qarajat qarastyrylmaǧan. Al äskerge mındettı jas jıgıt «qarjym joq» degen jeleumen özdıgınen ota jasauǧa asyqpaidy. Mıne, sol sebeptı de qazır Qazaqstan äskerınde sarbaz tapşylyǧy anyq baiqalyp otyr.
Biyl köktemgı şaqyrylymda äskerge 17000 adam alyndy. Olardyŋ 6500-ı QR Işkı ıster bölımderı men bölımşelerınde qyzmet etıp jür.
Äskeri tehnikalyq mektep töŋıregınde türlı äŋgımeler aityluda. Solardyŋ eŋ bastysy, ÄTM – qysqartuǧa ūşyrauy mümkın degen söz. Qorǧanys ministrlıgınıŋ biudjetıne aitarlyqtai salmaq salyp otyrǧan qūrylymdy jyldar boiy zerttep kele jatqandar mūnyŋ tiımdılıgı az dep tūjyrym jasaǧan körınedı. Onyŋ ornyna äskeri-oqu ortalyqtaryn damytsa, anaǧūrlym paidaly bolar edı degen pıkırler nemese äskerilerdı dendep daiyndaityn, oqytatyn oqu qūraldaryn şyǧarsa, qarjyny soǧan jūmsasa degen ūsynystar ortalyq ştabqa köptep tüsıp jatqan körınedı.
Älımjettık pe, älde?..
Ötken jyly äskeri qyzmetşılerdıŋ özın-özı öltıruıne qatysty 16 qylmys tırkelse, biyldyŋ özınde osy negızde segız qylmystyq ıs qozǧaldy. Būnyŋ negızgı sebebın älı tap basyp eşkım aita alǧan joq. Köbı äskerdegı älımjettıkke äkelıp tıregenımen, özın-özı bastan atqan sarbazdyŋ qasynda eşkım bolmaǧan körınedı. Psihologiialyq auytquşylyq boluy mümkın degen pıkır de aitylyp qalyp jatyr. Al ondai bolsa, ol qūzırettı komissiia süzgısınen, psihologiialyq tekseruden qalai ötken?
Osy jerde «bügıngı künı Otan qorǧauǧa attanǧan jıgıtterdıŋ köbı älsız, şydamsyz ärı sylbyr. 18 jasqa deiın eŋbek etıp, ömır talabyna sai ikemdelıp, şynyǧyp ülgermegender säl qiyndyqty kötere almaidy. Äskerge barar-barmastan üiın saǧynyp, erkındıktı aŋsaidy. Öz qatarlastarymen bailanys ornatuda qinalady. Osynyŋ barlyǧy özektı örteitın jaittarǧa äkep soqtyruy mümkın. Sondyqtan äskerdegı älımjettıktı tyiu üşın ata-analar men qoǧamnyŋ baqylauyn küşeitıp, jastardyŋ jıgerın janu kerek» degen pıkırdıŋ jany bar siiaqty.
Otan aldyndaǧy paryzdy öteu – ärbır azamattyŋ qasiettı boryşy. Sondyqtan jas sarbaz sabyrly mınezımen qosa, adami qūndylyqtardy därıptep, äskeri ortada şyŋdala bılse deimız. Oǧan o bastan-aq temırdei tärtıp, jinaqylyq, tazalyq, özın-özı ūstai bılu qasietı tän boluy kerek. Sonda ǧana ol elın qorǧaityn azamat bola alady.
