2022 jyldyŋ 13-17 qyrküiek aralyǧynda Astana qalasy tılderdı damytu jäne arhiv ısı basqarmasynyŋ ūiymdastyruymen bastalǧan ūlt ūstazy, ūly Ahmet Baitūrsynūlynyŋ 150 jyldyq mereitoiy aiasynda «Aqaŋ jürıp ötken jolmen…» atty ekspedisiia myna baǧyt boiynşa: Nūr-Sūltan – Äulieköl – Qostanai – Arqalyq – Bidaiyq – Torǧai – Aqköl – Arqalyq – Astana aralyǧyn jürıp öttı.
Būl kielı sapar qūramynda ahmettanuşy ǧalymdar, ziialy qauym men BAQ ökılderı boldy. Oqyrman qauymǧa tüsınıktı bolu üşın söz basyn mänı tereŋırek ekspedisiianyŋ soŋǧy künınen bastaǧandy jön kördık. Būryn Aqaŋ tuǧan jerde jergılıktı atqaruşy bilıkte ūzaq jyl qyzmet atqarǧan Tynyştyq Äbdıjamalov esımdı aqsaqal, aq tüienıŋ qarny jarylyp, kemeŋgerdıŋ esımı el arasyna alǧaş oralǧan jyldardy esıne alyp, osy saparda jürgen ǧalymdardy sol tūsta süiınşılei kelgen ziialy qauym ökılderımen salystyryp, anaǧūrlym aiyrmaşylyq körıp tūrǧanyn aitty.
Ol kezde tarihi derek pen ǧylymi tūjyrymǧa süienu az edı, emosiia basym keletın. Būl joly tyŋ mälımettermen tolyqqan dep tüiındedı.
Būl sözdıŋ jany bar edı. Ūzaq jyldar boiǧy ahmettanu salasyndaǧy ızdenıstermen bırge, biyldan bastap Şaisūltan Şaiahmetov atyndaǧy «Tıl-Qazyna» ūlttyq ǧylymi-praktikalyq ortalyǧy älemnıŋ bıraz arhivterıne arnaiy adam jıberıp, zertteu jūmystaryn ūiymdastyrǧan.
Ekspedisiia qūramyna sol ǧalymdar endı.
Ekspedisiia şyqqan bette aldyn ala belgılengen marşrut boiynşa Aqaŋnyŋ ömırınde erekşe oryn alatyn:
Äulieköl audanyna at basyn būryp, audan ortalyǧyndaǧy ūlt ūstazynyŋ eskertkış biustıne gül şoǧyn qoiyp, ūstaz ruhyna taǧzym ettı.
Aitpai ötuge bolmaityn bır jäit, jol-jönekei alapat örttıŋ saldarynan qaraǧaily öŋırdı küiık şalyp, küzdıŋ köŋılsız mūnaryna oranyp tūr…
A.Baitūrsynūly atyndaǧy Qostanai öŋırlık universitetınde «Ahaŋ jürıp ötken jolmen…» döŋgelek üsteldıŋ şymyldyǧy atalǧan universitet rektory Quanyşbaev Seiıtbek Bekenūlynyŋ qūttyqtau sözımen aşyldy.
L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ professory, f.ǧ.d. Jantas Jaqyp baiandamasynda Peterburg mūraǧatynan tabylǧan, ǧylymi ainalymǧa engızgen ekı maŋyzdy qūjat turaly aitty. Bırınşısı, tatar Ǧalymjan İbragimov turaly bolsa, ekınşısı, 1904 jylǧy jer bölımıne jazǧan aryz.
E.Böketov atyndaǧy Qaraǧandy memlekettık universitetınıŋ professory, f.ǧ.d. Jandos Smaǧūlovtyŋ aituynşa, Ahaŋ 327 ädebiet terminın jasaǧan.
Halyqaralyq «Qazaq tılı» qoǧamy» QB ūiymdastyru jäne kadr bölımınıŋ basşysy, tılşı-maman Bolat Jeksenǧali qazaq jazuynyŋ reformasy töŋıregındegı eŋbegın bügıngı künmen bailanystyra baiandap, qazırgı kezde tılımızge enıp jatqan jat sözderdıŋ qazaq tılın būzyp jatqany turaly tolǧady.
Qazaq dalasyna Ahmet Baitūrsynūlyn bergen qasiettı topyraqta tuyp, Ahmet mūrasyn jastaiynan qūlaǧyna qūiyp ösken, Ahaŋ turaly tört kıtaby jaryq körgen aqyn, A.Baitūrsynūly atyndaǧy Qostanai memlekettık universitetınıŋ professory, f.ǧ.k. Serıkbai Ospanov pen Ahmet pen Orynbaev turaly baiandama jasaǧan A.Baitūrsynūly atyndaǧy Qostanai memlekettık universitetınıŋ professor, f.ǧ.d Almasbek Äbsadyqtyŋ jäne «Köne qazaq tılı jäne Ahmet Baitūrsynūlynyŋ keibır söz qoldanysyndaǧy erekşelıkter» taqyrybynda baiandama jasaǧan L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ professory, f.ǧ.d. Bekjan Äbduälı, Ahmet Baitūrsynūly Bılım akademiiasynyŋ direktory, filologiia ǧylymdarynyŋ kandidaty, professor Ūlan Erkınbaidyŋ baiandamasy tyŋdarmandar üşın qūndy derek bolmaq.
Kelesı baǧyt Arqalyq – Bidaiyq – Torǧaiǧa arnaldy.
Arqalyq qalasynyŋ äkımı Ämırhan Asanov qūttyqtau sözın söilep, «Ahmet Baitūrsynūly – Alaştyŋ ruhani kösemı» respublikalyq ǧylymi-täjıribelık konferensiia jūmysyna sättılık tıledı.
Şaisūltan Şaiahmetov atyndaǧy «Tıl-Qazyna» ūlttyq ǧylymi-praktikalyq ortalyǧynyŋ Bas direktory, belgılı ǧalym Erbol Tıleşov «Ahmet Baitūrsynūly jäne ūlt örkenietı» degen taqyrypta baiandama jasady. «Aqaŋ qazaq halqynyŋ qolyna mäŋgılık ekı qaru ūstatyp ketken ūly tūlǧa. Orys halqynyŋ qanşama ǧalymdary eŋbektenıp, 180 jylda tıl ǧylymyn jasaǧan bolsa, ol abaqty men aidauda jürıp, jalǧyz özı on bes jyldyŋ jüzınde qazaq älıpbiın, jazu emlesın jasap, qazaq tılınıŋ ǧylymi sipattamasyn däleldep berdı. Jazu bolǧasyn qazaq topyraǧynda ǧylym, teatr men ädebiet paida boldy. Ekınşısı, sol qarudy qalai paidalanudy üirettı. Ol – ädısnama. Būndai jankeştılık pen ūly eŋbek älem tarihynda sirek», – dedı Erbol Erdembekūly.
Ortalyq şyǧaryp jatqan ūlt ūstazynyŋ qazaq, orys, türık jäne aǧylşyn tılındegı taŋdamaly şyǧarmalaryn tılge tiek etıp, künı bügın jaryq körgen bıraz kıtaptardy audandyq muzei keşenınıŋ basşysy Gülbanu Särsekeige tabys ettı. Gülbanu Qūletqyzynyŋ osy saladaǧy eŋbegı qasiettı Torǧai jerıne qadam basqan kezden bastap jarqyrai körınedı eken.
Ekspedisiia müşelerı Sarytübektegı ūlt ūstazynyŋ kesenesıne baryp, ūly tūlǧanyŋ kındık qany tamǧan jerdegı auyl tūrǧyndarymen kezdestı.
Būl şoqtyǧy biık şaranyŋ tört kün boiy basy-qasynda jürgen Astana qalalyq tılderdı damytu basqarmasynyŋ jauapty mamany Gauhar Arystanqyzy özıne jüktelgen mındettı joǧary deŋgeide atqaryp şyqty.
Ekspedisiia tüiını retınde jaryq körgen jinaq ahmettanuşylar üşın ülken kömekşı qūral bolmaqşy. Ahmet Baitūrsynūly jürıp ötken jol – ötkennıŋ taptauryn soqpaq-sürleuı emes, ol bolaşaqqa bastaityn baspaldaq!
Aqaŋa qūrmet – Alaşqa taǧzym!
Alaşty ardaqtau – qazaqqa qyzmet jasau!
Däuletkerei Qūsaiynov, ekspedisiia müşesı.
Ş. Şaiahmetov atyndaǧy «Tıl-Qazyna» ŪǦP ortalyǧynyŋ basqarma basşysy
