BŪL – RÄMIZDI KÜN
Abai künı – köp merekenıŋ bırı emes, ärı halyqtyq, ärı eldık mänı bar meje. Älem üşın belgılı ūlttyŋ aty men tūlǧasy tūtastanyp ketedı. Bızdıŋ Abai – sondai! Bıraq «mata daŋqymen böz ötedı» degendei, aqyn esımıne qūr maldanǧannan görı, eŋbegın oqyp, şyn abaişyl bolǧanymyz jön.
Abaişyl bolu» degen ne? Ol – elge adal bolu, bılım-ǧylymǧa ūmtylu, zaman ahualyn hatqa tüsıre alu nemese şyǧarmaşylyqty qadırleu. Bızdıŋşe, sonşa qiyn talap emes. Tyryssa, mūny ekı adamnyŋ bırı oryndai alady. Älemde 17 million, elımızde 12 million qazaq ömır sürse, Abai men ūlt öleŋın alqalauşylardyŋ sany kemı 6-8 million bolmai ma? Būl az san emes. Onyŋ arǧy jaǧynda tıl, mädeniet, ruhaniiat tūr.
Ūlt taǧdyry būryn da, qazır de kürdelı. Abai sözı eske tüsedı:
Jaqynǧa erıp, mal salmai,
Jaudy körıp, jan salmai,
Qaidan ǧana bıledı
Auyr menen jeŋıldıŋ
Arasymen öterdı?…
Aqyn aitqan jaqyn da, jau da özgergen joq. Onyŋ bırı – qandasymyzdyŋ iaki jūrttyŋ näpsısı men qūlqyny bolsa, ekınşısı – jan-jaǧymyzdyŋ iaki älem aşközderınıŋ näpsısı men qūlqyny.
Alaş ziialylary Abaidy – «otarşyldyqqa şalynǧan bırınşı qūrban» sanaǧan. Otarşyldyqty bügıngı gumanizm tılınde «jahandyq kesapat, bülınşılık» dep tüsınıŋız.
«Abai künınıŋ» rämızdı bolatyn sebebı: būl – osy zamandaǧy teperış pen zorlyq-zombylyqqa, aiarlyq pen nadandyqqa qarsy tūrǧan Qazaq elınıŋ nemese Qazaqstannyŋ ünı. Ärine, ony tek poeziia formatynda aitu mındettı emes. Mūnyŋ mänı men mazmūny maŋyzdy.
Endıgı kezekte Abai künınıŋ tūjyrymdamasyn qalyptastyryp, damytu, ony jalaŋ nauqanşyldyqqa ainaldyrmau – bärımızdıŋ moinymyzdaǧy ıs. Osy jolda halqymyzǧa sana, yjdaǧat, ynsap, sabyr bersın!
Dihan QAMZABEKŪLY,
L.Gumilev atyndaǧy
EŪU prorektory,
ŪǦA akademigı
ŪLTTYŊ TÖLQŪJATY
Abai – qazaq ūltynyŋ tölqūjatyna ainalǧan tūlǧa. Ükımettıŋ 10 tamyzdy «Abai künı» dep memlekettık merekeler küntızbesıne atauly kün retınde belgıleuı – erekşe jaŋalyq. Ruhaniiatymyz üşın airyqşa oqiǧa. Mäselen, körşı Reseide Puşkin künı, Özbekstanda Nauai künınıŋ toilanuy – älemdık mädeni keŋıstıkke belgılı edı. Osy sekıldı mysaldar köbırek keltıruge de bolady.
Öz basym Ükımet Qaulysyn jaqsy qabyldadym. Sebebı, qazırgı taŋda abaitanu ǧylymyndaǧy oi-pıkır, tūjyrym biologiialyq tūrǧyda «qartaiyp» kettı. Abaitanuşy ǧalymdarymyzdyŋ aldy – toqsan, eŋ jas degenı – elu beste. Sondyqtan da Abai Qūnanbaiūlynyŋ tūlǧasy men şyǧarmaşylyǧyn zertteu, zerdeleu mäselesı jaŋa közqaras negızınde qaita qarastyryluy şart. Keŋestık bilık kezeŋınde ideologiialyq senzuraǧa ūşyraǧan tarihi tūlǧalar men oqiǧalar öte köp. Olar – Qazaq elın azattyq pen derbestıkke bastaǧan oqyǧandar. Mıne, sol oqyǧandardyŋ bärı Abai tūlǧasyn ūlttyq kultke ainaldyru mūratyn qoldaǧan, aqyn turaly tūşymdy oi jazǧan, öşpes ız qaldyrǧan-dy. Anyǧynda, bız sol arystardyŋ köbın bılmeimız de. Şaŋ basqan arhiv qoimalaryndaǧy abaitanuǧa qatysy bar qūjattardy ǧylymi ainalymǧa şyǧarsaq, Abai tūlǧasyn eŋ alǧaş bolyp nasihattaǧan arystar turaly jaza bastasaq, kökjiegımız keŋeiedı. Tarihi sanamyz jaŋǧyryp, «Abai men Alaş» taqyrybyn bırtūtas eldık ideia dep ūǧuymyzǧa jol aşylady.
Abaitanu ǧylymynda şeşılmegen tüitkıl jetkılıktı. Asa maŋyzdysy – hakımnıŋ şyǧarmaşylyq mūrasyna tolyq tekstologiia jasaluy, akademiialyq jinaǧynyŋ daiarlanuy.
Endı jyl saiyn Abai künın ūlyqtau arqyly jasöspırımder men qoǧam ökılderınıŋ sanasyna aqyn bolmysyn därıptep, olardy ızgılıkke, adaldyq pen ädıldıkke şaqyramyz. Būl – jauapkerşılıgı mol täuelsızdıgımızdıŋ berıktıgıne qyzmet etetın ruhani missiia.
Eldos TOQTARBAI,
ädebiettanuşy-
ǧalym
