13 äleumettık şara

Elımızdegı köpbalaly analar baspana aludyŋ kezegıne bölek tūrady. «Altyn alqa» iegerı atanǧan köpbalaly otbasylar memleket qorynan baspana alatyndardyŋ jalpy kezegınen şyǧarylady. Astanadaǧy 6700-ge juyq köpbalaly otbasylardyŋ järdemaqysy joǧary bolady. Mūndai jaŋalyqtardy keşe köpbalaly analarmen ötken kezdesude Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrı Berdıbek Saparbaev jariia ettı. «Nūr Otan» partiiasy Astana qalalyq filialyndaǧy basqosuǧa elorda äkımı Baqyt Sūltanov, Bılım jäne ǧylym ministrı Küläş Şämşidinova, Densaulyq saqtau ministrınıŋ orynbasary Läzzat Aqtaeva qatysty.

«Nūr Otan» partiia­synyŋ XVIII sezınde Elbasy halyqtyŋ äleuetın köteruge arnalǧan bas­ty baǧyttardy atap körsetıp, naqty tapsyrma berdı. Osy baǧytta jūmys bastalyp kettı, iaǧni respublikanyŋ barlyq aimaqtarynda köpbalaly jäne az qamtylǧan otbasylardy qoldauǧa arnalǧan şaralar men jaŋa qolǧa alynǧan halyqtyŋ äleuetın köteru baǧdarlamasynyŋ tüsındıru jūmystary jürıp jatyr. Būl baǧytta Astana qalasynyŋ äkımdıgı de tiıstı şaralardy qabyldady» dedı kezdesude qala äkımı Baqyt Sūltanov. Elorda basşysynyŋ mälımetınşe, Astanada 10095 köpbalaly otbasy bar, onyŋ ışınde altyn jäne kümıs alqaǧa ie bolǧan 4688 ana bar, az qamtylǧan 3458 adam (684 otbasy), al 25719 mümkındıgı şekteulı jan bolsa, onyŋ 5316-sy mügedek balalar bolyp tabylady.

«Qazırgı uaqytta qalalyq äkımdıkte tūrǧyndardyŋ äleumettık qoldau boiynşa qyzmetter men şaralar äzırlendı. Iаǧni basty mäselelerdı jinaqtap, 13 naqty şarasyn ūsynyp otyrmyz. Onyŋ alǧaşqy beseuı osy aidyŋ 6-na Mäslihat otyrysynda qaralyp, tiıstı qarajat bölındı. Qalǧan 8-ı mamyr aiynda daiyndalyp ūsynylatyn bolady. Körıp otyrǧandaryŋyzdai, barlyǧy da halyqty äleuetın köteruge baǧyttalǧan. Osy tūrǧyda äleumettık qoldau qoljetımdılıgı basty nazarda bolady» dedı ol.

Naqty qandai ıster qolǧa alynady?

«Altyn alqa» iegerlerı jalpy tızımde kezekte tūrmaidy. Qazır bız köpbalaly analar üşın baspana kezegın bölek jasau mäselesın qarastyryp jatyrmyz. Bıraq būl mäsele bırden şeşıle salmaityny anyq. Äuelı būǧan qanşa qarajat jūmsalatynyn esepteuımız kerek. Mysaly, baspana alu üşın analar mındettı türde tırkeuge tūruy tiıs. Öitkenı, bızde zaŋnyŋ talaby solai. Bız būl mäselenı Işkı ıster ministrlıgımen bırlesıp şeşu joldaryn ızdestırıp jatyrmyz. Eŋ bastysy, äleu­mettık mäseleler aldaǧy 10 jylda kezeŋ-kezeŋen şeşıledı» dep mälımdedı Berdıbek Saparbaev.
Ol öz sözınde Elbasynyŋ 1 säuırden bastap atauly äleumettık kömektıŋ (AÄK) jaŋa mehanizmderın qoldanysqa engızudı tapsyrǧanyna toqtaldy. «Qazır osy jūmysqa kırıstık. Nauryz aiynda Parlament deputattarynyŋ qoldauymen «Atauly äleumettık kömek» turaly zaŋǧa jäne «Kedeilık şegın aiqyndau turaly» Ükımettıŋ būiryǧyna özgerıster engızıledı. 1 säuırden bastap AÄK körsetu kriteriiı bır adamǧa eŋ tömengı künkörıs deŋgeiınen 50 paiyzdan 70 paiyzǧa deiın, iaǧni, 14 849 teŋgeden 20 789 teŋgege deiın köbeitıledı. Osy şaralar 830 myŋnan asa adamdy AÄK-pen qamtuǧa mümkındık beredı» dep jalǧady sözın ministr.

1 säuırden bastap AÄK kölemı ösedı

Onyŋ tüsındıruınşe, ai saiyn äleumettık jaǧynan az qamtylǧan otbasylardyŋ ärbır balasyna künkörıs deŋgeiınıŋ 70 paiyzy mölşerınde kepıldendırılgen kömek (20 789 teŋge) körsetıledı. Otbasynyŋ eresek müşelerıne AÄK būrynǧydai esepteledı. Sondai-aq jiyntyq tabys­ty esepteu qaǧidattary özgeredı. Iаǧni, 1 säuırden bastap AÄK taǧaiyndaǧan kezde otbasynyŋ jiyntyq tabysynan köpbalaly otbasylarǧa jäne «Kümıs alqa», «Altyn alqa» tösbelgısımen marapattalǧan analarǧa berıletın järdem­aqylar, mügedektıgı boiynşa berıletın järdem­aqylar alynyp tastalady.
«Öŋırlerde elektrondyq äleumettık kartalar jasalady. Olar otbasynyŋ qajettılıkterın, äleumettık-tūrmystyq ahualyn baǧalaudy közdeidı. Anasy men 4 balasynan qūralǧan, eŋbegınen tüsetın tabysy joq, tek 10 504 teŋgenı qūraityn arnaiy memlekettık järdemaqy alatyn bır otbasyn mysal retınde qarastyraiyq. Jaŋa özgerısterdı eskersek, mūndai otbasyna berıletın AÄK 103 945 teŋgenı qūraidy. Qoldanys­taǧy jüiedegı 63 741 teŋge AÄK-tıŋ kölemı 63 paiyzǧa ösedı» dep tüsındırdı Berdıbek Maşbekūly.

Astanada järdemaqy deŋgeiı joǧary bolady

«Basqa öŋırlermen salys­tyrǧanda Astana qalasynda ortaşa jalaqynyŋ deŋgeiı joǧary. Sol sebepten, köpbalaly otbasylarǧa tölenetın AÄK-tıŋ mölşerı 21 698 teŋgege deiın köbeiedı. Eger köpbalaly otbasynyŋ müşesı orta arnauly nemese joǧary oqu ornynda oqityn bolsa, 21 698 teŋge 23 jasqa tolǧanşa tölenedı. Al otbasyndaǧy ülken adamdarǧa būrynǧydai 10 500 teŋge qosymşa järdemaqy tölenedı. Aita keteiın, osy uaqytqa deiın otbasynyŋ är müşesıne 4 834 teŋge tölenıp keldı. Ol soma 1 säuırden bastap 21 698 teŋgenı qūraidy. Elordadaǧy 6700-ge juyq köpbalaly otbasylar osyndai kölemdegı järdemaqymen qamtamasyz etıledı» dep mälımdedı Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrı.
Berdıbek Saparbaev köpbalaly auyl tūrǧyndaryn jūmyspen qamtamasyz etu, olarǧa otbasylyq käsıp aşu, tabysyn arttyru üşın biznes-ideialarǧa 505 myŋ teŋge mölşerınde öteusız grant berıletının habarlady. «Mikronesie beru şeŋberınde 2019 jylǧa josparlanǧan 14 myŋ şaǧyn nesienıŋ ışınen 5 myŋyn auyldaǧy köpbalaly otbasylar men mügedektıgı bar adamdarǧa baǧyttau ūsynylyp otyr. Mūndai şaranyŋ nätijesınde 15 myŋ köpbalaly otbasy öz ısımen ainalysyp, tabysyn arttyruǧa mümkındık tuady. Sondai-aq köpbalaly analarǧa, mügedek jandarǧa, jastarǧa öz käsıbın aşu üşın 6,5 mln teŋgege deiın jäne iakorly kooperasiiany damytuǧa 20 mln teŋgege deiın jeŋıldıkpen şaǧyn nesieler berıledı» dedı ol. Mälım bolǧany, auyldyq jerlerdegı äleumettık ahua­ly naşar köpbalaly otbasylar üşın sūranysqa ie käsıpterge qysqa merzımdık oqu ūiymdastyrylady. Sondai-aq jekelegen jūmys türlerı boiynşa jalaqysyna järdemaqy qosylatyn üide atqarylatyn äleumettık jūmys oryndary aşylady. Būl qadam bala kütım men jūmysty qosa atqaruǧa iaǧni, qosymşa tabys tabuǧa jol aşady.
Aita keterlık jait, 2019 jyldyŋ 1 şıldesınen bastap mügedek balalarǧa jäne 18 jastan asqan bala kezınen bırınşı toptaǧy mügedek bolyp sanalatyn balalarǧa kütım jasau boiynşa tölenetın memlekettık järdemaqylardyŋ mölşerı ūlǧaiady. Sonyŋ nätijesınde 100 myŋ adam būrynǧy 31 183 teŋgenıŋ ornyna 41 578 teŋge järdemaqy alady.

1 şıldeden bastap jalaqy ösedı

Ministr osy basqosuda 2019 jyldyŋ 1 şıldesınen bastap Memleket basşysynyŋ tapsyrmasyna säikes, biudjettık sala qyzmetkerlerınıŋ jalaqysy 30 paiyz­ǧa deiın köbeietının aitty. «Būl densaulyq, bılım beru, äleumettık qorǧau, mädeniet, sport, auyl şaruaşylyǧy jäne basqa salalarda jūmys ısteitın 1 millionnan astam azamattyq qyzmetşıge tıkelei qatysty bolady. 30 paiyzǧa deiın arttyrylǧan jalaqyny 1-8-razriadtaǧy jūmyskerler, qosalqy (tehnikalyq), äkımşılık jäne negızgı qyzmetşıler, sondai-aq basqaruşylyq qyzmettegı keibır azamattar (lauazymdar arasynda tiıstı razriadaralyq intervaldy saqtau üşın) alady. Atalǧan jūmyskerlerdıŋ jalaqylary jūmys ötılıne qarai saralanǧan türde arttyrylatyn bolady. 2019 jylǧa arnalǧan respublikalyq biudjette Ükımettıŋ rezervı esebınen 115,7 mlrd teŋge, 2020-2021 jyldarǧa 234,4 mlrd teŋge közdelgen» dedı qūzyrly ministrlıktıŋ basşysy. Ol 1 şıldeden bastap audandyq, oblystyq deŋgeide halyqpen tıkelei jūmys ısteitın atqaruşy organdardyŋ tömengı satydaǧy qyzmetşılerınıŋ jalaqysy ösetının habarlady. Auyldyq, audandyq jäne oblystyq deŋgeide eŋbek etetın 78 myŋ memlekettık qyzmetşınıŋ jalaqysy ortaşa eseppen 25 paiyzǧa artady.

56 myŋ otbasyna qaryz berıledı

Bügıngı taŋda elımızde 340 myŋǧa juyq köpbalaly otbasylar bar. Sonyŋ ışınde 28 myŋnan astamy baspanaǧa mūqtaj retınde, jergılıktı äkımdıkterge kezekke tūrypty. «Nūrly jer» baǧdarlamasy aiasynda 2025 jylǧa deiın äleu­mettık ahualy tömen otbasylar üşın 40 myŋnan asa jaldamaly päterler salynady. Iаǧni, memleket jyl saiyn 6 myŋ päterdı paidalanuǧa beru arqyly baspana kezegınde tūrǧan 28 myŋnan asa otbasynyŋ eŋ basty mäselesın şeşedı. Būl turaly İndustriia jäne infraqūrylymdyq damu ministrlıgı Qūrylys jäne tūrǧyn üi-kommunaldyq şaruaşylyǧy ısterı komitetınıŋ töraǧasy Marhabat Jaiymbetov mälım ettı.
«2019 jyly respublikalyq jäne jergılıktı biudjet esebınen 20 myŋnan asa jalǧa berıletın jäne nesielık tūrǧyn üi saludy josparladyq. Sonyŋ ışınde 1-şı jartyjyldyqta 5 myŋnan asa baspana paidalanuǧa berıledı, sonyŋ 2 myŋyn köpbalaly otbasylarǧa ūsynamyz» dedı qūzyrly mekeme basşysy öz sözınde. Ol öz ielıgınde qymbat emes tūrǧyn üi boluyn qalaityn köpbalaly otbasylarǧa «Qazaqstan tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankı» arqyly 20 jylǧa deiın jyldyq 2 paiyzben jeŋıldetılgen nesie beru mäselesı pysyqtalyp jatqanyn jetkızdı. Būl mehanizm eŋ tömengı jalaqydan az tabysy bar, ahual naşar köpbalaly otbasylarǧa ūsynylady. Osy maqsatqa 25 jyldyŋ ışınde üş qaitarym jasau üşın respublikalyq biudjetten jyl saiyn 50 mlrd teŋgeden jalpy 150 mlrd teŋge bölu qajet. Nätijesınde 56 myŋǧa juyq jaǧdaiy tömen otbasylar jeŋıldetılgen qaryz alyp, öz baspanasyna ie bolady.
Marhabat Jaiymbetov­tıŋ aituynşa, jyldyq 2 paiyzben jeŋıldetılgen nesie aluǧa mynadai talaptar qoiylady: bırınşıden, satyp alynatyn päterler jaŋa köpqabatty nemese jeke tūrǧyn üilerden bolu tiıs. Ekınşıden, 10 paiyzdan kem emes bastapqy jarnasy bolu qajet. Būl rette bastapqy jarnany äkımdık beretın tūrǧyn üi sertifikatynyŋ esebınen jabuǧa bolady. Tūrǧyn üi sertifikattaryn aluşylardy äkımdık anyqtaidy. Nesie 19 jylǧa deiıngı merzımge berıledı.
Sonymen qatar jeŋıldetılgen nesie mölşerı otbasynyŋ tabysyna qarai berıletın bolady. Mysaly: 6 mln teŋge nesie alu üşın tabysy 56 850 teŋgenı qūrauy tiıs, sonda nesie aluşy ai saiyn bastapqy 8 jyl – 31 600 teŋge, keiıngı 11 jylynda 18 898 teŋge tölep tūrady. 15 mln teŋge nesie alu üşın tabysy 104 250 teŋgenı qūrauy tiıs, sonda ol ai saiyn bastap­qy 8 jyl – 79 myŋ teŋge, keiıngı 11 jylynda 57 482 teŋge tölep tūrady. Mūndai nesie
– köpbalaly (4 baladan köp) otbasylarǧa;
– mügedek balalary bar nemese olardy tärbieleitın otbasylarǧa;
– kämeletke tolmaǧan balalary bar tolyq emes otbasylarǧa berıletın bolady. Baspana elımızdıŋ zaŋdaryna säikes bölınetın bolady.
Atap aitarlyǧy, būl baǧdarlamaǧa bır ailyq tabysy otbasynyŋ är müşesıne şaqqanda 1 eŋ tömengı jalaqydan (42 500 teŋge) aspaityn otbasylar ǧana qatysa alady. Ekı adamnan tūratyn otbasynyŋ eŋ joǧarǧy tabysy – 85 myŋnan, 7 adamnan tūratyn otbasynyŋ tabysy – 297 500 teŋgeden aspauy şart. Tölem qabıletın baǧalau kezınde basqa nesienıŋ boluy, qūnyn bölıp töleu kelısımımen satyp alu boiynşa barlyq şyǧyndar esepteledı.

«Bapty alyp tastau kerek!»

Osy basqosuǧa qatysqan belgılı jurnalist, «Aqjünıs» analar qorynyŋ astanalyq biurosynyŋ jetekşısı Meiramhan Jäpek üş ūtymdy ūsynys aitty. «Bırınşıden, «Qazaqstannyŋ tūrǧyn üi qūrylys jinaq bankınde» «äskeri baspana» degen baǧdarlama bar. Däl sol siiaqty, äleumettık jaǧynan az qorǧalǧan analarǧa, köpbalaly analarǧa (onyŋ ışınde tek 10 balasy bar, «Kümıs alqa», «Altyn alqa» iegerlerı ǧana emes), mügedek bala baǧyp otyrǧan otbasylarǧa üi aludyŋ kezegı bölek boluy tiıs. Ekınşıden, 1997 jyly 17 säuırde qabyldanǧan «Tūrǧyn üi qatynastary turaly» zaŋnyŋ 2-şı babynyŋ, 16-şy tarmaǧynda: «Köpbalaly otbasy degenımız bırge tūratyn, kämeletke tolmaǧan jäne odan da köpbalalary bar otbasy» dep jazylǧan. Būl – balasy kämeletke tolyp ketken analar eşqaşan üidıŋ kezegıne tūruǧa dämelenbei-aq qoisyn degen söz. Sondyqtan, zaŋnyŋ osy tarmaǧyndaǧy «kämeletke tolmaǧan» degen söz tırkesı alyp tastau kerek!» dedı ­M.Jäpek.
Üşınşıden, ol Astanada köpbalaly otbasylarǧa jasalyp jatqan äleumettık qamqorlyq şaralary elımızdegı barlyq ülken qalalarda da qoldanysqa engızıluı qajet dep esepteidı. «Qazaqstanda qazır jeke ana men balanyŋ qūqyq qorǧaityn bölek zaŋ joq. Tüitkıldı mäseleler sol sebepten tuyndap otyr. Eger sondai zaŋ qabyldap, bükıl baptardy kırgızıp, analardyŋ mäselesın tügeldei qamtymasaq, bügıngı mäseleler 10 jyldan keiın de aldymyzdan şyǧady. Mysaly, Astanada tırkeuge tūra almai jürgen analar köp. Zaŋdaǧy ala-qūlalyq osydan körınıp tūr. Keibır analardyŋ janaiqaiyn şyǧaryp, şyryldap jürgenınıŋ sebebı – osy. «Aqjünıs» analar qoǧamy ana men balanyŋ, äkenıŋ qūqyqtaryn qorǧau turaly zaŋ jobasyn äzırlep, Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrınıŋ qolyna tabystadyq. Qūzyrly minis­trlık sol zaŋ jobasyn tiıstı organdarmen talqylap, Parlamentke ūsynyp, bolaşaqta qabyldasaq, barlyq mäsele tez ärı oŋ şeşıledı» dedı ol.

Äkım äleumettık şaralardy jariialady

Astana äkımı Baqyt Sūltanov sol künı äkımdık otyrysynda köpbalaly jäne az qamtylǧan otbasylardy qoldauǧa baǧyttalǧan naqty 13 äleumettık şaralardyŋ qabyldanǧanyn jūrtqa jetkızdı. 1. Az qamtylǧan 2 myŋ otbasy üşın kommunaldyq qyzmetterın töleuge berıletın tölemaqy 18% artty. (34 mln teŋge). 2. 18 jastan asqan mümkındıgı şekteulı tūlǧalardy kütuşılerge qoǧamdyq kölıkte tegın jüru mümkındıgı berıledı (1,3 mlrd teŋge). 3. Üide bılım alatyn mümkındıgı şekteulı balalarǧa körsetıletın kömek 25 myŋ teŋgege deiın (6,5 AEK-ten 10 AEK) ūlǧaityldy (23 mln teŋge). 4. Memlekettık äleu­mettık tapsyrys aiasynda tegın tehnikalyq jäne käsıbi bılım beru oryndarynda tegın oqytu (2986 adamǧa 1,5 mlrd teŋge bölındı). 5. Biudjettık ūiym qyzmetkerlerıne 2 myŋ tūrǧyn üi sertifikatyn beru üşın 2 mlrd teŋge qarastyryldy. 6. Köpbalaly otbasylarynyŋ balalaryna, onyŋ ışınde mektep oquşylary, joǧary oqu oryndary men kolledj studentterıne qoǧamdyq kölıkte tegın jürı mümkındıgı berıledı. (36 myŋ adamǧa 208 mln teŋge). 7. 1-11 synyptarda oqityn köpbalaly otbasylardyŋ balalary mektepte tegın ystyq tamaqpen qamtylady. Osy sanattaǧy 32 myŋ balaǧa 971 mln teŋge bölınedı. 8. Köpbalaly jäne az qamtylǧan otbasy balalary men jetım balalar üşın arnaiy sauyqtyru demalysy ūiymdastyrylady (10 myŋ balaǧa 500 mln teŋge bölınedı). 9. Osy sanattaǧy otbasy balalary mektep formasymen jäne qajettı oqu qūraldarymen tegın qamtamasyz etıledı (32 myŋ balaǧa 638 mln teŋge bölınedı). 10. Köpbalaly jäne az qamtylǧan otbasy balalary, sondai-aq mügedek balalar balabaqşada tegın bılım aluyna qoldau körsetıledı (3,8 myŋ balany ystyq tamaqpen qamtu üşın 513 mln teŋge bölınedı). 11. Köpbalaly otbasydan şyqqan 180 balaǧa elordanyŋ joǧary oqu oryndarynda tegın bılım aluyna arnaiy granttar berıledı (25 mln teŋge, jylyna 500 myŋ teŋge). 12. Köpbalaly analarǧa tıs därıgerınıŋ qyzmetı (sanasiia, protezdeu) tegın ūsynylatyn bolady. Būl kömekpen 10 myŋ adam qamtylyp, 404 mln teŋge bölınedı. 13. Köpbalaly otbasylar qatty otyn alu üşın äleumettık kömek aluşylar sanatyna qosylady (1000 otbasyna 26,3 mln teŋge bölınedı).