Tauyq jylynyŋ basty jaŋalyǧy – älem nazaryn tıkken EKSPO-2017 halyqaralyq körmesınıŋ elorda törınde ötuı boldy. Basylymnyŋ ärbır sanynda osy maŋyzdy şaraǧa daiyndyq, onyŋ ötu barysy jaily kölemdı materialdar jariialanyp otyrdy. El men elorda kölemındegı özge de maŋyzdy äleumettık-ekonomikalyq, mädeni jäne özge de mäseleler nazardan tys qalǧan joq.
EKSPO ÖTKEN JYL
Halyqaralyq mamandandyrylǧan körme 10 mausym men 10 qyrküiek aralyǧynda «Bolaşaq energiiasy» taqyrybymen öttı. Şaraǧa 115 memleket jäne 22 halyqaralyq ūiym qatysty. Qazaqstan postkeŋestık keŋıstıkte öz aumaǧynda keŋ auqymdy körme ötkızu qūqyǧyna ie bolǧan bırınşı el edı. Körme ornalasqan alaŋnyŋ aumaǧy 174 gektardy qūrady. Däl ortasyna şar tärızdı Qazaqstannyŋ «Nūr älem» pavilony ornalastyryldy. Körmenıŋ negızgı simvoly bolǧan, diametrı 80, biıktıgı 100 metrlık būl şardy salu üşın 13 myŋ tonna metal qajet boldy. 90 künde körmenı 178 elden 5 mln adam kelıp, tamaşalady. Barlyq pavilondardy aralauǧa jalpy 96 saǧat ketedı. Körme barysynda 3500 mädeni ıs-şara ūiymdastyrylyp, bükıl älemnen 33 myŋ ärtıs öner körsettı. Älemnıŋ 53 elınıŋ ükımet basşylary men jetekşılerı körmenıŋ qūrmettı qonaqtary men qatysuşylary boldy, 4500 volonter jūmys ıstedı. Al ǧalymdar būl körmede adamzatqa 153 ǧylymi jaŋalyq ūsyndy. Körme kezınde 9 myŋǧa juyq polisei tärtıptı qadaǧalap, bır myŋ polisiia qyzmetkerı aǧylşyn tılın meŋgerdı.
«NŪRLY JOLDA» JOLYQQANŞA!
Aşyluy EKSPO körmesınıŋ qarsaŋyna orailastyrylǧan «Nūrly jol» temırjol vokzaly keşenınıŋ paidalanuǧa berıluı jyldyŋ aituly oqiǧasy boldy. TMD aumaǧynda teŋdesı joq vokzal ǧimaratynyŋ sän-saltanaty men tehnologiialyq artyqşylyqtary turaly arnauly reportajdar jasaldy. «Energiiany ünemdeuden bölek, jaŋa vokzal eskı vokzalǧa qaraǧanda ekı ese köp adamdy qabyldauǧa qauqarly. «Negızı, eskı temırjol vokzaly 12 myŋ adamǧa şaqtalǧan. Alaida qauyrt künderı halyq sany 25 myŋǧa deiın köbeiedı. Al jaŋa vokzaldyŋ aumaǧy 130 myŋ şarşy metrdı qūraidy. Demek bır mezette 35 myŋdai adam emın-erkın kelıp-kete alady» deidı vokzal bastyǧy Dınmūhamed Qūsaiynov» («Astana aqşamy», №61, 25 mamyr, 2017 jyl).
QAZAQY ESIMDER JÄNE TIL MÄSELELERI
Basylym betınde ana tılınıŋ märtebesı jiı köterıldı. Sonyŋ ışınde bala tuǧanda oǧan at beru jaiy da köptı alaŋdatady. Sebebı keŋestık odaq qūramynda jürgende orysşa attarǧa äues bolsaq, soŋǧy jyldary arabtyq ataularǧa jaqyn bolyp alǧanymyz şyndyq. Osy mäselenı jurnalist Tölen Tıleubai «Qazaq esımderın qoraşsynbaiyq» atty maqalasynda kötere otyryp, respublikalyq telearnalarda sondai esımderdıŋ nasihattalyp jatqanyna alaŋdauşylyq tanytady. Bır dıni telearna baǧdarlamasynda jurnalist:«Ūldarymyzdy Mūsa, İsa, Salih, Mūhammed dep, qyzdarymyzdy Fatima, Ämina, Halima desek, eş ūtylmaitynymyz anyq» degen nūsqau berıldı. Būryn Böstekbai, Şūlǧaubai dep ärtürlı esımderdı qoia beretın şamanizmnıŋ qaldyqtarynan, iaǧni yrymdap qoiatyn attardan bas tartu – imandylyqqa bet būrǧan qoǧamnyŋ talaby» dep atap ötıptı. Maqala avtory osyndai baǧdarlamalardyŋ äserınen bolar, qazırgı qazaqtar jaŋa tuǧan säbiıne Abdurrauf, Abdussamad dep arabşa at qoiyp jürgenın atap ötedı. Mysaly, 2015 jyly el arasyna keŋ taraǧan äigılı esımderdıŋ ışınde Rabiia Sūltanbegım, Rabbina, Medina bar. Qazaqstanda tuǧan 4765 närestege Raiana degen esım qoiylǧan («Astana aqşamy», №34, 23 nauryz, 2017 jyl).
«BOLAŞAQQA BAǦDAR: RUHANİ JAŊǦYRU» MAQALASY
12 säuırde Elbasy N.Nazarbaev osy maqalasyn jariialady. Ony jappai taldauǧa kırıskender HHI ǧasyrdaǧy ūlttyq sana turaly tolǧamdary halyqtyŋ el bolyp zaman aǧymyna ikemdelu arqyly jaŋa däuırge qadam basuǧa jeteleidı dep baǧalady. «Elbasymyz tūtas qoǧamnyŋ jäne ärbır qazaqstandyqtyŋ sanasyn jaŋǧyrtudyŋ bırneşe baǧytyn atap ötken: bäsekelık qabılet, pragmatizm, ūlttyq bıregeilıktı saqtau, bılımnıŋ saltanat qūruy, Qazaqstannyŋ revoliusiialyq emes, evoliusiialyq damuy, s-ananyŋ aşyqtyǧy. Sonymen qatar taiau jyldardaǧy mındetterımızge de toqtalǧan» dep maqala turaly QR Memlekettık Eltaŋbasynyŋ avtory Jandarbek Mälıbekov pıkır bıldırgen. («Astana Aqşamy», №43,13 säuır, 2017 jyl).
BALABAQŞA KEZEGI – BASTY NAZARDA
Astanalyqtar üşın bılım salasynyŋ 2017 jyldaǧy jaŋalyǧy – barlyq memlekettık balabaqşalarǧa joldama berudıŋ elektrondy jüiesı ıske qosylǧandyǧy boldy. Sol jyldary äleumettık mäselelerdı, sonyŋ ışınde bılım beru salasynda ötkır mäselelerdı kötergen tılşı Güljan Rahman elordadaǧy balabaqşa kezegı turaly jiı qalam terbegen. Sonyŋ bırı «Balabaqşaǧa bardyŋ ba, joldamaŋdy aldyŋ ba?» degen maqalasynda ol qalada künıne kem degende 100 bala kezekke qoiylatynyn aitady. «Demografiialyq jaǧdaidyŋ ösuı dem berıp otyrǧandyqtan, kezekke tūrudyŋ da qatary artyp otyr. Quanarlyq jait, ärine. Osy bala tuu jäne köşı-qon körsetkışterınıŋ joǧarylauynan mektepke deiıngı jastaǧy balalardyŋ sany köbeigen. Mäselen, mūndai balalardyŋ sany 2010 jylmen salystyrǧanda 7 esege artqan» deidı ol. Sol kezdegı qalalyq bılım basqarmasynyŋ basşysy Änuar Janǧozinnıŋ aituynşa, 2017 jyly elordada 30 myŋnan astam balǧyn balabaqşaǧa kezekte tūrǧan. «Memleket tarapynan osy balalardyŋ barlyǧyn orynmen qamtamasyz etu üşın qarajat jaǧynan ülken qadamdar jasau kerek. Sondyqtan osy mäselenı bız jekemenşık sektormen, iaǧni käsıpkerlermen bırlese otyryp, aldaǧy 3 jylda tolyǧymen şeşudı közdep otyrmyz» dep atap ötken ol Oquşylar saraiynda «Käsıpkerlerdıŋ memlekettık-jekemenşık ärıptestık şeŋberınde mektepke deiıngı ūiymdy aşu bastamasyna qūqyqtyq jäne konsultativtık qoldau» taqyrybynda ötken aşyq esık künınde. («Astana aqşamy», №89, 29 şılde, 2017 jyl).
ALAŞ QOZǦALYSYNA – 100 JYL
Keŋestık ideologiia körsetuge tyrysqandai, alaştyqtar tar auqymdaǧy ūltşyldar emes-tın. Qozǧalys jaily jazylǧan avtorlyq maqalalardyŋ bırınde tarih ǧylymdarynyŋ doktory, QR ŪǦA akademigı Mämbet Qoigeldiev: «Alaş qozǧalysy – būl eşqandai da retrogradtyq qozǧalys emes, ol qazaq halqynyŋ ūlt-azattyq qozǧalysy bolatyn. Öitkenı bırınşıden, öz baǧdarlamalaryna säikes alaştyqtar poliaktar nemese finder siiaqty Reseiden bölınıp, derbes memleket qūratynyn mälımdegen joq» degen eken. («Astana aqşamy», №147, 12 jeltoqsan, 2017 jyl).
QARMEN KÜRES QALAI JÜRDI?
2017 jyly Astanada būryn-soŋdy bolmaǧan qar jaudy. 2016 jyly qys mausymynda jinalǧan qardyŋ jalpy kölemı 2,9 mln tekşe metrdı qūrasa, sol jyly qaŋtardyŋ özınde 3 mln tekşe metr qar şyǧaryldy. Qys bastalǧaly kommunaldyq qyzmetkerlerdıŋ qolynan kürek tüsken joq. Künı-tünı üzılıssız qar küreu jūmystaryna 2,7 myŋ adam jūmyldyrylyp, mehanikalandyrylǧan tazalyqqa 2 myŋnan astam arnauly tehnika tartylǧan. Elorda aumaǧyn sanitarlyq tazartu jūmystary belgılı bır mehanizm boiynşa kezeŋ-kezeŋımen jürgızıldı. («Astana aqşamy», №6, 17 qaŋtar, 2017 jyl).
QALA EKOLOGİIаSY JÄNE GAZ TARTU
Jyl ötken saiyn ösıp kele jatqan elordada jeke sektordaǧy üilerdıŋ kömır jaǧyp, ekologiiany naşarlatuy – jiı köterılgen mäselelerdıŋ bırı edı. Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev 2011 jyly elordaǧa tabiǧi gaz äkelu turaly mäsele kötergen bolatyn. Qala äkımı Äset İsekeşev Astanany gazdandyru turaly öz baiandamasynda: «Qazırgı taŋda Qyzylordadan Qaraǧandy arqyly gaz qūbyryn tartu turaly mäselesı qaralyp jatyr. Aldaǧy nauryz nemese säuır ailarynda energetika ministrlıgınde būl mäselenı talqylaityn bolamyz. Aldaǧy ekı jyldyŋ ışınde būl mäselenı şeşu kerekpız» degen edı. Mıne sodan berı 3 jyl ötken soŋ elordaǧa biyl alǧaş ret gaz keldı.
EL RUHANİIаTYNA ÜLES
Ūlttyŋ ruhyn tärbieleitın «Ruhaniiat» jäne «Mädeniet» aidarlarynda qazaq önerı men mädenietın, ädebietın örge süiregen qairatkerler turaly tyŋ derekterge toly materialdar jariialandy. Olardyŋ tarihqa ketken talai syrly äŋgımelerın osy aidarlarǧa jauapty gazet şoluşylary Amanǧali Qaljanov pen Azamat Esenjol oqyrmandarǧa ūsynyp otyrdy. Mäselen, jazuşy, kinorejiser Satybaldy Narymbetov sūhbatta: «Şoqai mınezı bıraz körermen sanasyna oi salǧanyn baiqadym. Aldyndaǧy «Közımnıŋ qarasy», «Qyzjylaǧan» sekıldı avtorlyq filmderdı qoia tūryp, tarihi tūlǧalarymyzdy ekrandau menıŋ özımnıŋ paryzym ekenın tüsındım» deptı. Būl betterınde būǧan qosa aqyn Käkımbek Salyqov, teatr synşysy Äşırbek Syǧai, rejisser Quandyq Qasymov, jazuşy Dükenbai Dosjan, körnektı qoǧam jäne memleket qairatkerı Ömırbek Baigeldı, qazaq qalamgerı Tölen Äbdık, Qazaqstannyŋ halyq jazuşysy, körnektı aqyn Mūhtar Şahanov jäne taǧy da basqa köptegen qazaqtyŋ tanymal tūlǧalary turaly kölemdı maqalalar jaryq kördı.
