Bırımız oquǧa, bırımız jūmys babymen, bırımız qydyryp şetel asyp jürgen qazırgı uaqytta ol jaqtaǧy densaulyq saqtau jüiesı jaily da qūlaǧdar bolǧanymyz dūrys sekıldı. Sony eskerıp, bız Ūlybritaniiada, AQŞ-ta jäne Kanadada tūratyn qandastarymyzben tıldesıp, ondaǧy medisinanyŋ hal-ahualy turaly sūraǧan edık.
Ūlybritaniia: därı ışuge keŋes bermeidı
Aǧaina Qojaǧalieva Angliiadaǧy Şeffild universitetınde oqidy. «Bızder, iaǧni, studentter üşın därıgerdıŋ qabyldauyna jazylu asa ülken qiyndyq tuǧyzbaidy. Qazaqstanda oqyǧanymda, studentterge arnalǧan emhananyŋ tabaldyryǧyn bırneşe kün jürıp tozdyruşy edım. Mūnda mäseleŋ bırden şeşıledı. Qabyldauǧa jazylyp ketken soŋ, eger auruyŋ janyŋa batyp tūrsa – sol künı, basqa jaǧdaida ertesıne därıgerge kıresıŋ. Naqty uaqyty, kabinettıŋ nömırı jäne senı qabyldaityn medisinalyq qyzmetkerdıŋ aty-jönı turaly habarlama ūialy telefonyŋa aldyn ala keledı. Därıger emes, medisinalyq qyzmetker dep aituymnyŋ sebebı bar. Köp jaǧdaida äuelı senı medbike tekseredı. Dert şynymen qauıptı bolsa ǧana älgı medbike pasienttı därıgerge jıberedı. Medbikenıŋ özı de em-dom jazyp beruge qūqyly» deidı ol.
Aǧainanyŋ aituynşa, bır qyzyǧy, jazyp beretın em-domnyŋ arasynan antibiotik därını tabu qiyn. «Kısınıŋ auruy tym asqynǧan bolmasa, medbikeler de, därıgerler de üiıp-tögıp därı jazyp bermeidı. «İmmunitetıŋ özı jeŋıp şyǧuy tiıs» dep arqaŋnaŋ qaǧyp şyǧaryp salady. Därı sūrap qoimai bara jatsaŋ ǧana, ara-tūra parasetamol men ibuprofendı ışuge keŋes beruı mümkın. Olar – mūndaǧy halyq üşın ämbebap därıler jäne olar kädımgı supermarketterde satyla beredı. Bastapqyda olardy mensınbei, küşı qatty antibiotikterdı jazyp bermegenı üşın ökpelep jüretınbız» dep küledı ol.
Aitpaqşy, Aǧaina Ūlybritaniiada tıs emdeudıŋ öte qymbat ekenın de jasyrmady. Medisinalyq saqtandyru boiynşa körsetıletın tegın qyzmetter qataryna ol kırmeitındıkten, jerlesımız bır joly tısın öz qarjysyna emdetken. Auyz quysyn jansyzdandyru, tıstıŋ kanalyn tazalau, ony arnaiy qospamen toltyru siiaqty üderısterdıŋ ärqaisysy üşın bölek-bölek tölem alynyp, jerlesımız bas-aiaǧy būl bızdıŋ teŋgemen 348 funt sterlinge şyǧyndalǧan. Sondyqtan Bırıkken Koroldıkke ūzaq uaqytqa attanǧaly jatqan kısılerdıŋ, eŋ äuelı, tıske qatysty problemalaryn tolyqtai şeşıp barǧany abzal.
AQŞ: säbidı perzenthanada sündetteuge bolady
Jadyra Üisınova esımdı astanalyq kelınşek ekınşı säbiın AQŞ-ta düniege äkelgendıkten, ol jaqtyŋ medisinasy jaily bıraz närseden habardar. «Bız Pensilvaniia ştatynyŋ Filadelfiia qalasynda tūrdyq. Jüktılıgımdı sezgen boida emhanaǧa tarttym. Odan būryn telefon arqyly qabyldauǧa jazylu kerektıgın de ūmytpau kerek. Mūnda är kelgen saiyn senı ärtürlı därıger ne medbike qabyldaidy. Özderınıŋ tüsındıruınşe, būl ädıs pasienttıŋ densaulyǧyna qatysty qandai da bır kınäratty bıreuı baiqamaǧan jaǧdaida ekınşısı baiqauyna mümkındık beredı. Taǧy bır taŋǧalǧanym, aǧylşynşaŋyz naşar nemese mülde söilei almaityn bolsaŋyz, qabyldau barysynda sızge tegın audarmaşy ūsynady.
Şamamen 28 aptadan soŋ, perzenthana ışınde ötetın ekskursiiaǧa jazyluyŋyzǧa bolady. Onda sızdı bosanu bölmesımen tanystyryp, aldaǧy maŋyzdy oqiǧaǧa psihologiialyq tūrǧyda äzırleidı. Tolǧaq bastala salysymen, perzenthanaǧa kele jatqanyŋyz jaily eskertıp, öz kölıgıŋızben nemese taksimen jolǧa şyǧa berseŋız bolady. Öitkenı jedel järdem şaqyru qyzmetı aqyly ärı ony sızdegı medisinalyq saqtandyru ötemeidı. Qazaqstandaǧy ädet boiynşa bosanar kezde kietın kiım-keşegımdı paketke salyp, aldyn ala daiyndap qoiǧan edım. Bıraq onyŋ eş qajetı bolmady. Halat pen süiretpelı aiaq kiımnen bastap balanyŋ kiım-keşegıne deiıngı kerek-jaraqty tügeldei özderı beredı.
Aman-esen bosanyp bolǧan soŋ, sızdı böpeŋızben bırge basqa palataǧa auystyryp, quattanyp aluyŋyz üşın as-suyŋyzdy äkeledı. Tamaqtyŋ mäzırın özıŋız taŋdaisyz. Jemıs-jidek qalaisyz ba, tort jegıŋız kele me, bärı de älgı tızımnen tabylady. Būǧan qosa tuystaryŋyz äkelgen tamaqtyŋ barlyǧy palataŋyzdaǧy toŋazytqyşta saqtalady. Jalpy, är palatada bır-bır pasientten bolǧandyqtan, mūnda sızdıŋ jaqyndaryŋyz kündızgı 11-den keşkı 8-ge deiın emın-erkın kelıp kete alady. Eger düniege ūl äkelseŋız, öz qalauyŋyz boiynşa, ony perzenthanada-aq sündettep beredı. Üige şyǧar aldynda sızge qūny 300 dollarlyq elektrlı sütsorǧyş jinaǧyn syilaidy, sonymen qatar pediatrdıŋ qabyldauyna jazyluǧa kömektesedı. Qysqasy, jüktı äieldıŋ ömırı mūnda bırşama jeŋıldetılgen» deidı Jadyra.
Kanada: «jedel järdem» üşın 300 dollar töleuıŋız mümkın
Kanadanyŋ Toronto qalasynda tūratyn qandasymyz Aibarhan Eşniiazov ondaǧy medisina jüiesınıŋ jai-küiın bylaişa baiandady: «Mūndaǧy tegın medisinalyq qyzmet tek qana rezidentterge, iaǧni, sol eldıŋ azamattary men osynda jūmys vizasy boiynşa jürgen kısılerge ǧana körsetıledı. Būl tızımge kırmeitın adamdar medisinalyq saqtandyru qūjatyn jasatady.
Jalpy, kanadalyq medisinada aiyppūldar türı öte köp. Mysaly, «jedel järdem» şaqyryp alyp, ondaǧy mamandar sızdıŋ öz aiaǧyŋyzben auruhanaǧa jetuge qauqarly ekenıŋızdı anyqtasa, būl qylyǧyŋyz üşın bırneşe künnen keiın poştaŋyzǧa aiyppūl tübırtegın jıberedı. Aiyppūldyŋ kölemı provinsiialarǧa bailanysty ärtürlı: Kvebekte şamamen 150 dollardyŋ kölemındei bolsa, Ontarioda 300 dollarǧa jeteǧabyl. Sondai-aq otbasylyq därıgerdıŋ qabyldauyna jazylyp, kezdesuge qandai da bır sebeppen kele almai qalsaŋyz jäne sony därıgerge eskertıp ülgermeseŋız, būl üşın de edäuır mölşerde aiyppūl töleuge daiyn bolyŋyz.
Tıs emdetu Kanadada öte qymbat. Sondyqtan syrttan keluşı köp kısıler lisenziiasy joq dantisterge barady. Ädette ondai dantister de – köbınese basqa eldıŋ azamattary. Bylaiǧy stomatologtarda tıs emdetkenıŋız üşın 100-150 dollardai töleseŋız, jaŋaǧydai «jasyryn» dantister būl qyzmetıne 30-50 dollar alady. Bıraq sapa jaǧynan ekeuınıŋ aiyrmaşylyǧy joq.
Bır quantatyny, studentterdıŋ saqtandyru qūjatynda tıstıŋ de, közdıŋ de emdeu aqysyna qatysty yŋǧaily jaǧdailar qarastyrylǧan. Student jylyna bır ret baǧasy 300 dollardan aspaityn közıldırık nemese linzany tegın ala alady. Sondai-aq stomatologiialyq tekserıs pen tıs tazalau qyzmetı de aqysyz. Al tıs emdetkıŋız kelse, 30 ben 70 paiyz aralyǧynda jeŋıldık berıledı. Student boludyŋ bır jaqsy jerı osy» deidı Aibarhan.
Medisina mamandary qalai daiarlanady?
Medisina mamandyǧyn şetelde oqudyŋ erekşelıkterıne de toqtala ketken jön şyǧar. Būl tūrǧyda bız dünie jüzındegı universitetter turaly meilınşe tolyq aqparat ūsynatyn topuniversities.com saityna jügındık. Ondaǧy mälımet boiynşa, AQŞ pen Kanadadaǧy joǧary oqu oryndarynyŋ medisina mamandyǧyna tüskısı keletın talapkerlerde mındettı türde bakalavr därejesı boluy kerek. Iаǧni, mektep bıtıre sala medisina fakultetıne tüsu mümkın emes. Mūnymen qosa medisina mektepterı barlyq talapkerlerge oquǧa tüspes būryn biologiia, jalpy himiia jäne organikalyq himiia kurstaryn aludy mındetteidı. Eger AQŞ-taǧy joǧary oqu ornyna tapsyrǧaly jatsaŋyz, joǧarydaǧylardan bölek, halyqaralyq Medical College Admission Test synaǧynan sürınbei ötuıŋız qajet. Oquǧa tüsken soŋ, tört jyldan keiın osteopatiialyq medisina doktory (D.O.) nemese medisina doktory (D.M.) därejesıne ie bolasyz. Lisenziiasy bar därıger atanuyŋyz üşın United Stated Medical Licensing Examination (USMLE) atty üş bölıkten tūratyn synaq tapsyruyŋyz tiıs. Būdan soŋ, sızden öz salaŋyzǧa bailanysty üş pen jetı jyl aralyǧynda rezidenturalyq baǧdarlamany tämamdau talap etıledı.
Botagöz MARATQYZY
