Bügınde Astanada resmi tırkelgen 339 350 avtokölık bar eken. Būl degenıŋız – är üşınşı tūrǧynnyŋ maşinasy bar degen söz. Bıraq jürgızuşılerdıŋ bärı bırdei jol jüru erejesın saqtai bermeidı. Olardyŋ ışınde özın de, özgenıŋ de ömırın qaterge tıgıp, zaŋdy öreskel būzatyndar jeterlık.
Apat aiaq astynda
Jol jüru erejesı – kölık jürgızuşılerı men jaiau jürgınşılerdıŋ mındetterın anyqtaityn, jol jüru qauıpsızdıgın qamtamasyz etu maqsatynda kölık qūraldaryna qoiylatyn talaptardy retteitın zaŋdylyqtar jiyntyǧy. Kez kelgen tūrǧyn – jol qozǧalysynyŋ qatysuşysy. Sondyqtan ärkım jolda jüru älıppesın bıluge jäne ony mūqiiat saqtauǧa mındettı. Sebebı, jol jüru erejesındegı är tarmaq jaidan-jai jazyla salǧan joq. Onyŋ ärqaisysy adamdy kölıkten bolatyn apattan, tötenşe jaǧdaidan saqtauǧa, bır sözben aitqanda, qauıpsızdıgın qamtamasyz etuge baǧyttalǧan.
Qalada kölıkter köbeigen saiyn jol-kölık oqiǧasy da jiılegen. Astana qalasy Işkı ıster departamentı Jergılıktı polisiia qyzmetkerlerı jyl basynan berı jol jüru erejesın būzǧan 43 myŋnan astam oqiǧany anyqtaǧan. Jūrtşylyqtyŋ qauıpsızdıgın qorǧap, joldaǧy apatty jaǧdailardy azaitu maqsatynda jol-patruldık polisiialary kölıktı qalai bolsa solai aidaityn jügensız jürgızuşınıŋ talaiyn tärtıpke şaqyrǧan. Äsırese, jyldamdyqty şekten tys asyru, joldyŋ qarama-qarsy baǧytyna ötıp ketu, maşinany mas küiınde jürgızu sekıldı zaŋdy öreskel būzǧandar tiıstı jazasyn alǧan. Mysaly, astanalyq jol saqşylary biylǧy jyldyŋ basynan berı jyldamdyqty asyrǧan 1700 oqiǧanyŋ jolyn kesken. Qauıpsızdık beldıgın taqpai kölık aidaǧan 4 myŋ jürgızuşı ūstalǧan. Jaiau jürgınşıler jolaǧynda adamdarǧa jol bermegen 1 myŋnan astam jürgızuşı anyqtalsa, 900 zaŋ būzuşylyq – apattyq jaǧdaidy tuǧyzuǧa qatysty bolǧan. Al 373 jürgızuşı kölıktı mas küiınde aidaǧany üşın äkımşılık jazaǧa tartylǧan.
Elordada kölıgın dūrys qoimaǧan jürgızuşıler de jazasyz qalmaidy. Astana qalasy IID Jergılıktı polisiia qyzmetınıŋ inspektory Läzzät Bisembaevanyŋ aituynşa, biylǧy jyl basynan berı kölıgın belgılenbegen jerge qaŋtarǧan 1 myŋ jürgızuşıge aiyppūl salynǧan.
«Jol jüru erejesın saktasaŋyz, ömırıŋız jiyrma jylǧa deiın ūzarady» degen äzıl-şyny aralas söz bar. Bıraq onyŋ astarynda ülken män-maǧyna jatyr. Qarapaiym ǧana erejenı saqtamaǧannan qanşa adamnyŋ ömırı osy jol boiynda üzıldı? Olardyŋ arasynda qyrşynnan qiylǧan jas ta, bala da bar. Mysaly, byltyr bıreudıŋ jan degende jalǧyz balasyn abajadai kölıgımen qaǧyp ketken aiaǧy auyr äiel bır öskınnıŋ qanyn moinyna jüktep aldy. Sebep bıreu – jol jüru erejesıne baǧynbaǧan. Ötkende sot otyrysynda eŋıregende etegı tolǧan äieldıŋ közınen «eger men jaiau jürgınşıler jolaǧynda toqtaǧanda, mūndai bolmas edı» degen ökınış anyq baiqaldy. Sondyqtan jolda abailap jürgen abzal. Apat aiaq astynda. Kölık siiaqty qauıptı mehanizm asyǧyp-aptyǧudy keşırmeidı. Kez kelgen ıs, meilı ol qandai maŋyzdy bolsa da Allanyŋ bergen amanaty – ömırıŋızge tatymaitynyn eşqaşan esıŋızden şyǧarmaŋyz.
Ala jolaq qauıpsız emes
Ötkende äleumettık jelı qoldanuşylardyŋ bırı: «adamnyŋ öz qūqyn tolyq saqtaityn jalǧyz orny – jaiau jürgınşıler ötkelı» dep jazypty. Rasymen de köp adamdar osynau ala jolaqqa kelgende «jol özımdıkı» degendei ainalaǧa paŋdana qarap, asyqpai ötetını bar. Bıraq jaiau jürgınşıler jolaǧy jūrt oilaǧandai qauıpsız ötkel emes. Keibır jürgızuşıler qatty jyldamdyqpen kele jatady. Olar qaltarystan atyp şyqqan adamdy qapelımde baiqamai qaluy mümkın nemese jyldamdyǧyn tejei almai qalady. Sondyqtan saq jürgen adam ǧana sau jüredı. Astana poliseilerı tūrǧyndardy joldaǧy qauıp-qaterden saqtandyru üşın qoldan kelgen şaralardy jasauda. Mysaly, aialdamalardyŋ qabyrǧasynda «Nazar audaryŋyz – jaiau jürgınşı!» atty jol jüru erejelerınen habar beretın suretterdı ıldı. «Sypaiy jürgızuşı» aksiiasyn qolǧa alyp, erejenı qataŋ saqtaityn jürgızuşılerdı özgelerge önege ettı. «Abaila, jaiau jürgınşı!» respublikalyq ıs-şarasynyŋ özı nege tūrady? Būl şaralar jaiau jürgınşınıŋ de jol qozǧalysynyŋ qatysuşysy ekenın, olar da jol jüru erejesıne baǧynuy tiıs ekendıgın bıldıredı. İnspektor Läzzat Bisembaevanyŋ aituynşa, belgılenbegen joldardy kesıp ötıp, jol jüru erejesın būzǧan 5 myŋ jaiau jürgınşı äkımşılık jauapkerşılıkke tartylǧan. Sondyqtan «saqtansaŋ – saqtaimyn» degen qaǧida ärkımnıŋ jadynda jürgenı artyq bolmaidy.
Jalpy, kölık aidau – refleks. Adam kölıktı qalai aidasa, solai qalyptasyp ketedı. Avtomektepte oqyp jürgende täjıribelı nūsqauşymyz ünemı: «Kölıktıŋ paidaly ekenı ras. Bıraq onyŋ qauıptı ekenı de aqiqat. Senderge erekşe aitarym, äsırese, jaiau jürgınşıler jolaǧyna taiaǧanda, mındettı türde kölıktıŋ jyldamdyǧyn tejeŋder. Meilı, adamy joq aidalada kele jatsaŋdar da jyldamdyqty şekteudı üirenıŋder. Būl keiın senderge üirenşıktı ädet bolyp qalyptasady da, adamnyŋ ömırıne qauıp töndıretın talai jol oqiǧasynyŋ aldyn alady»» dep aityp otyruşy edı. Sol aitqandai, adam ömırı – oiynşyq emes. Eşkım de bıreudıŋ ömırın öksıtuge qūqy joq. Ol üşın kölık rulınde otyrǧan ärbır jürgızuşı jol jüru erejesın saqtauǧa mındettı.
Joldaǧy sūr «saqşylar»
Astanada jol jüru tärtıbın baqylap, qauıpsızdıktı qamtamasyz etu maqsatynda köptegen jūmystar qolǧa alynuda. Sonyŋ bır körınısı – «Vokord-Siklop» apparatty-baǧdarlamalyq keşennıŋ paidalanuǧa berıluı. Iаǧni, aqpan aiynyŋ aiaǧynan bastap Astana köşelerınde ornatylǧan sūr fotokameralar ıske qosyldy. Būl qondyrǧylardyŋ mümkındıgı būrynǧy sary fotoapparattan da küştı. Olar jyldamdyqty asyrǧan kölıkterdı ǧana emes, sonymen qatar qauıpsızdık beldıgın taqpaǧandardy da, telefonmen söilesıp otyrǧandardy da «sart» etkızıp suretke tüsırıp alady.
«Qaupsız qala» jobasy aiasynda jüzege asyrylyp otyrǧan şarany «Astana Innovations» AQ men Astana qalasy Işkı ıster departamentı Jergılıktı polisiia qyzmetı engızıp otyr.
«Vokord» apparattyq-baǧdarlamalyq keşenı zamanaui projektormen jabdyqtalǧan. Onyŋ erekşelıgı sol, jol jüru erejesın būzǧan kölıktıŋ memlekettık nömırın tüngı mezgılde de anyqtauǧa mümkındık beredı. Aitpaqşy, sūr «jol saqşylary» sary fotoapparattardai «aşyq köŋıl» emes. Olar fotoǧa tüsırıp alǧanyn jürgızuşıge bıldırtpeidı de, iaǧni, jarqyldamaidy. Sondyqtan, abailap jürgeisıŋ, jürgızuşı!
Qymbat TOQTAMŪRAT
Materialdy “Astana aqşamy” gazetınıŋ astana-akshamy.kz resmi saityna sılteme jasaǧanda ǧana paidalanuǧa rūqsat etıledı.
