Azattyǧynan, qazaqtyǧynan, barlyq ruhani qūndylyǧynan, imannan ajyraǧan, jalaŋaştanǧan qoǧam… Äitse de, tordaǧy typyrlap, erkındıktı, öz älemın aŋsaǧan qūstai, būlqynǧan jürek. Öz yrqynan tys, zorlyqpen bolmysyn özgertuge tyrysqan qoǧamǧa nazaly, jaraly jan…
Juyrda elorda körermenderıne körsetılımı bolǧan Älışer Süleimenovtıŋ ekı filmınıŋ alǧaşqysy – «Qūs» qysqametrajdy filmı osyny beineleidı.
Būl tuyndy osydan jiyrma bes jyl būryn, Keŋes Odaǧy ydyramai tūryp tüsırılgen eken. Kino önerındegı jas talanttyŋ qoltaŋbasyn bırden aişyqtaǧan «Qūs» filmı sol tūsta-aq, iaǧni, 1990 jyly Mäskeudegı jastar filmderı festivalınıŋ jäne Taşkenttegı kinofestivaldıŋ laureaty ataǧyn ielendı. Körermennıŋ köz aldynan tasa qalǧan tuyndyny avtor qazbalap jürıp, ūlttyq kino qorynan tauyp alypty. Söitıp, zamanaui tehnologiialardyŋ kömegımen azdap ärlegen.
Filmnıŋ qysqaşa mazmūny boiynşa, öz erkın joǧaltpaǧan, zamannyŋ terıs yqpalyna boi aldyrmauǧa tyrysqan jas jıgıttıŋ hikaiasy baiandalady. Elımızde jastardyŋ ışımdıkke salynyp, azǧyndap bara jatqany, būzaqylyq, qaraqşylyq, jezökşelık dendep ene bastaǧany körınıs beredı.
Osy tūsta, jazuşy, Halyqaralyq «Alaş» syilyǧynyŋ igerı Jūmabai Şaştaiūlynyŋ: «Marginaldyq qūbylysqa äielder qauymy bastap barady eken. Nege deseŋiz, olar körseqyzar keledi. Jaŋaşyldyqqa, jaŋa närselerge qūmartyp, ūmtylumen bolady. Söitip, aqyry ūlttyq qūndylyqtaryn, ūlttyq erekşelikterin qalai tärk etkenin özi de baiqamai qalady. Al äielderdiŋ yqpalyna erip, artynan bükil qoǧam ūlttyq bolmysynan ajyrai bastaidy» degen sözı oiǧa oralady.
Rasynda da, bodan qoǧamda tuǧan elıne äsker kırgızılıp jatqany, ışkılık, jeŋıltektık, basqa da ūltty ırıtetın ındet taralyp jatqany janyna batqany azdai, süigen qyzy jıgıttıŋ saǧyn syndyrady. Jeŋıl jürıske salynyp, namysyn aiaqqa taptaidy. Al qyz namysy üşın körıngenmen jaǧalasqan jıgıt filmnıŋ soŋynda belgısız būzaqylardan soqqy alyp, qalanyŋ syrtyna, jalaŋaş küide tastalady… Äreŋ jolǧa şyqqanda jüitkıgen kölıkterdıŋ arasynan bır şeteldık maşina toqtap, otyrǧyzyp alady…
Esımı jalpaq jūrtqa belgılı bolsa da, basqa önerge qol sıltep, kino salasyna bel şeşe kırısıp kete qoimaǧan Älışer Süleimenov osylai kino önerındegı alǧaşqy tuyndysy arqyly-aq özınıŋ qoltaŋbasyn tanytqan eken.
Al arada jiyrma bes jyl ötkende sol «Qūs» filmınıŋ jalǧasy retınde ol «Ai Kündı süiedı» atty kinohikaiasyn tüsırıptı. Art-haus janryndaǧy būl film de negızgı taqyrybyna adam, onyŋ jan-küiı, ışkı älemı degen mäselenı arqau etken.
Film ärtürlı äleumettık jaǧdaidaǧy, ärtürlı deŋgeidegı adamdardyŋ jan-sezımın körsetetın şaǧyn hikaialardan tūrady. Balasynyŋ jolyn tosyp, tuǧan üidıŋ jyluy men jaqyn adamdarynyŋ qūşaǧyn aŋsaǧan qarttar üiındegı keiuana, düniesı tasyp, şırıp jatsa da, adami mahabbatty aŋsaǧan däulet iesı jäne künı-tünı taksişılık jasaǧan kısınıŋ jolyn tosyp, sarylǧan üidegı süiıktı jary…
Aitpaqşy, 1990 jylǧy «Qūs» filmı taza qazaq tılınde tüsırılgen bolsa, sol filmnıŋ jiyrma bes jyldan keiıngı jalǧasy «Ai Kündı süiedı» telehikaiasynyŋ keiıpkerlerı üş tılde söileidı. Onyŋ sebebın, avtor bügıngı zamandaǧy adamdardyŋ jai-küiın sol qalpy beruge tyrysqanymen tüsındıredı. Desek te, mūnda söz bırınşı kezekte emes. Keiıpkerler özınıŋ ışkı küizelısı men jan qalauyn negızınen mimika arqyly ūǧyndyrady. Mäselen, qarttar üiınen alyp ketedı dep syrtqa şyǧyp, ekı közınen ümıt şuaǧy, jüzınen quanyş säulesı tögılıp jol tosqan ana köz aldyŋda janary mūŋǧa tolyp, maŋdaiynyŋ äjımderı tereŋdep, baqytsyz keiuanaǧa ainalyp sala beredı…
«Adamdarǧa bügın mahabbat jetıspeidı. Bız bır-bırımızge köŋıl böle bermeimız. Janymyzdaǧy adamnyŋ qandai jaǧdaida ekenıne män beruge mūrşamyz kelmei jatady. Sol ökınıştı sezındırsem dep edım» deidı būl tūrǧyda film avtory ärı rejisserı Älışer Süleimenov.
Aitpaqşy, otandyq kinematografiia salasyna bır olja bolyp qosylǧan būl film Kievte ötken «Jastyq» halyqaralyq kinofestivalınıŋ bırınşı jüldesın jeŋıp alypty.
Mūnda basty rölderde Baqyt Janǧalieva, Bahodyr Jalmetov, Baqtiiar Tūrsynov, Marina Klimovich oinaidy. Kino jekelegen demeuşılerdıŋ kömegımen tüsırılıptı. Juyrda elımızdıŋ ǧana emes, Europa men AQŞ kinozaldarynan da körsetıledı dep josparlanyp otyr.
Aitaryn körkem kartinalarmen aiqyn jetkıze bılgen Älışer Süleimenov art-haus janryndaǧy būl jobany älı damytyp, osynau qysqametrajdy filmderdıŋ jalǧasyn tüsıre beretının aitady.
Näzira BAIYRBEK
