İä, men äkemdı körgenım joq, dauysyn estıgenım joq, otbasyndaǧy menen eresek balalar, bälkım, äkemızdıŋ moinyna asylyp, erkelep, oinaǧan bolar. Bıraq mūndai baq maǧan būiyrmapty. Ömırge kelmei jatyp äkesız qalu, jetım atanu qandai auyr!
Eŋ ülken auyrlyq anamyzdyŋ moinyna tüstı, ol älı būǧanasy qatpaǧan alty balamen jalǧyz qaldy. Alty balany asyrap jetkızu, tärbieleu, oqytu aituǧa ǧana oŋai. Ata-anamyzdyŋ taǧdyry osylai boldy, bırı jalyndaǧan jastyq şaǧynda qan maidanda oq pen ottyŋ ortasyna tüsse, bırı bır top balamen jesır qaldy. Bıraq jarynyŋ ısın jalǧastyrdy, otyn öşırmedı, ūl-qyzdaryn tärbielep, oqytyp, ızgılıktıŋ ülgısı bola bıldı.
Äkemızdıŋ ömırbaianyn, äskeri jolyn, marapattau qūjattaryn oqyǧan saiyn el basyna kün tuǧan auyr jyldar, maidan dalasy köz aldyma keledı.
İä, bız soǧysty körgen joqpyz, bıraq onyŋ zardaby men qasıretın kinolardan körıp, tarihtan oqyp östık.
Äkem aǧa serjant Bek Baişin Qyzyl Armiia qataryna 1936 jyldyŋ 1 qyrküiegınde şaqyrylǧan eken. Būl soǧys qaupı tönıp, almaǧaiyp dünienıŋ äne-mıne alasapyran küige tüser qauıptı kezeŋı bolatyn. 1941 jyldyŋ 22 mausymynda Batysta soǧys örtı būrq etkende, maidanǧa alynǧandardyŋ alǧaşqy legınde Bek Baişin de bolǧan edı. Ortalyq maidannyŋ atqyştar diviziiasynyŋ 86-atqyştar polkınıŋ qūramynda eŋ bır jauapty, är sät saiyn qater men qauıp töngen, batyldyq pen öjettık, aqyl men aila synǧa tüsken maidan dalasynda jauǧa qarsy şyqty.
1941 jylǧy äigılı Smolensk şaiqasy şabuyl men qorǧanys operasiialarynyŋ tūtas keşenıne ainalǧany tarihtan belgılı. Osy qiian-keskı şaiqasta Bek Baişin qarulastarymen bırge ülken erlık körsetıp, nätijesınde keŋes äskerı qalany jaudan bosatty. Ekı aidyŋ ışınde jau orasan zor şyǧynǧa ūşyrai otyryp, keiın şegındı. Būl maidanda keŋes armiiasy jarty millionǧa juyq äskerınen aiyrylyp (qaza tapqan), 300 myŋǧa juyq jauynger jaralandy. Jaralanǧandardyŋ qatarynda Bek Baişin de boldy. Ol Mäskeu men Kursk tübındegı şaiqastarda jaralandy. Alaida erjürek jauynger janǧa batqan jaraqatyna qaramastan maidan jolyn jalǧastyra berdı, Varşava tübındegı auyr şaiqasta taǧy auyr jaraqat alyp, sonyŋ saldarynan kontuziiaǧa ūşyrady. Jaralanǧan saiyn az uaqyt emdelıp, qaitadan qarulastarynyŋ ortasyna oralyp otyrdy.
«Äke, soǧystaǧy bastan keşken oqiǧalaryŋyz turaly aityŋyzşy» degen estiiar balalaryna: «Soǧys – būl sät saiyn töbeŋnen töngen bomba, snariad, zuyldaǧan oq, däl qasyŋda – ajal. Ondaǧan, jüzdegen jap-jas jıgıt oqqa ūşyp, ajal qūşyp, maidan dalasynda qalyp jatty. Ondaidy eske alu, äŋgımeleu mümkın emes. Endı ondai alapat maidandy senderge, balalaryma körsetpesın» deidı eken äkemız auyr kürsınıp.
Maidanger Bek Baişinnıŋ maidan joly auyr kontuziia jaraqatynyŋ saldarynan 1944 jyldyŋ 15 tamyzynda aiaqtaldy. Jan men tänge batqan auyr jaraqattan densaulyqtan, qanşama qandyköilek dostarynan mäŋgıge aiyryldy. Būl kün ömır men ölım betpe-bet kelgen sättermen este qaldy.
…Būl tarihi estelık tek menıŋ äkem turaly ǧana emes, būl Ūly Otan soǧysyndaǧy är jauyngerdıŋ Otan üşın, el üşın jan alysyp, jan berısken erlıkke toly, bıraq är otbasyna qaiǧy-qasıret äkelgen auyr jyldar edı.
Soǧystan oralǧannan keiın maidanger Bek Baişin jūmystan qol üzgen joq, Pavlodar oblysy Baianauyl audanyndaǧy «Maiqaiyŋ-Altyn» trestınde satuşy bolyp eŋbek ettı. 50-jyldary Qaraǧandy oblysyna qonys audaryp, sol jaqta anamyzdy kezdestırgen eken. Äkemızdıŋ dostary da maidangerler edı. Soǧystyŋ soŋǧy oǧynyŋ ünı öşkenıne de, mıne, köp jyl öttı, tarihqa ainaldy. Alaida äkemnıŋ Otanyna berılgenı, adaldyǧy, erlıgı öşpek emes, öşpeidı de. Men äkemnıŋ körmei ketken balasymyn, al otbasymyzdaǧy menen ülken aǧalarym men äpkelerım üşın ol Otan üşın qan tökken maidanger batyr retınde este qaldy.
El ışınde «Bek degen… ol naǧyz azamat qoi, adamgerşılıgı joǧary» deitın. Şyndyǧynda, äkemız parasatty, otbasy – balalaryna degen süiıspenşılıgı zor, jany jomart, kışıpeiıl, ortasyna syily bola bılgen azamat eken. Äzılge beiım, kez kelgen jamandyqtyŋ özınen jaqsylyq taba bıletın, qiyn sätterge, tyǧyryqqa tırelgen şaqtaryna külıp qaraityn, qaiǧy-mūŋǧa berıle qoimaityn, aşyq-jarqyn mınezdı edı. Ūltjandy, salt-dästürdı jaqsy bıletın, muzyka, önerge jaqyn ol dombyra tartyp, än aityp, otyrǧan jerın dumanǧa böleidı eken.
Ol bızdıŋ jüregımızde aşyq-jarqyn kelbetımen, dombyraşy-änşılıgımen, adamgerşılıkke toly jaidary qalpynda saqtalyp qaldy. Tek Otanyn qorǧaǧan, erlık jasaǧan azamat qana emes, adamdarǧa jürek jyluyn, ömır quanyşyn syilai bıletın meiırımdı äke retınde jüregımızde saqtalyp qaldy. Äkemız balalaryna adam bop qaludyŋ ne ekenın, adaldyqtyŋ aq jıbın attamau keregın ūrpaqtarynyŋ boiyna sıŋıre bıldı.
Äkemız qaitys bolǧannan keiın anamyzǧa qolǧabys jasau üşın aǧalarym erte jūmysqa aralasty. Bauyrjan Momyşūlynyŋ esımın yrymdap qoiǧan eŋ ülken aǧam Bauyrjan Baişin 50 jyl boiy KamAz-da eŋbek etıp, eren eŋbegı üşın Sosialistık Eŋbek Erı ataǧyn ielendı. Ekınşı aǧam Jaqsylyq – geolog-barlauşy, jūbaiy Barqyt – mektepke deiıngı mekemede abyroimen qyzmet etken, köptegen marapattauǧa ie bolǧan abzal jan. Otbasymyzdaǧy er balalardyŋ kışısı Jūmaştyŋ esımı Keŋes Odaǧynyŋ Batyry, pulemetşı Jūmaş Asanälievtıŋ qūrmetıne qoiylǧan. Ol köp jyl mektepte oqu ısınıŋ meŋgeruşısı bolyp eŋbek ettı.
Apalarym – Jamal men Jämilanyŋ esımderı de Ūly Otan soǧysynda erlık körsetken qaraǧandylyq tankist qyzdardyŋ qūrmetıne qoiylǧan. Osy tuysqandarymnyŋ bärı de berekelı otbasy bolyp otyr. Ökınışke qarai, Gulia esımdı apam ömırden erterek ozyp kettı. Alaida balalary erjetıp, ärtürlı salada jemıstı eŋbek etude. Men, Sarqyt Baişina, qūrylys firmasynda esepşımın, jūbaiym Amangeldı – injener, balalarymyzdyŋ aldy – käsıpker, kenje qyzymyz Şynar mektepte oqidy.
Mıne, äkemız Bek Baişinnıŋ ömırı ūrpaǧy arqyly osylaişa jalǧasyn tabuda. Äkemızdıŋ atyn öşırmeimız, onyŋ bergen önegelı tärbiesın ūrpaqtan-ūrpaqqa jetkızemız dep oilaimyn. Būl – bızdıŋ äke aldyndaǧy perzenttık paryzymyz, boryşymyz. Äke amanaty – mäŋgılık jadymyzda.
Sarqyt BAIŞİNA,
Astana qalasynyŋ tūrǧyny
