Halyq – bärınıŋ barometrı. Adamnyŋ jaqsylyǧyn ölşep, özgelerge ülgı etedı. «Köptıŋ baǧasy – köptıŋ yqylasy» deitını sodan. Äkemız Bäiken İmanǧojaūly köpke qamqor, aǧaiynǧa tırek bolǧan azamat edı.
İmanǧoja ata men Käbira äjemızdıŋ bes qyzy bır töbe de, jalǧyz ūly Bäiken äkemız ben Toty anamyz – bır töbe. Olardyŋ elge sıŋırgen eŋbegın, ūrpaǧyna tälım etken tärbiesın, aǧaiynǧa jasaǧan qamqorlyǧyn bır auyz sözben tüiındeu mümkın emes. Degenmen ret-retımen baiandaiyq.
1924 jylǧy 20 mamyrda Kökşetau audanyndaǧy Qarlyköl eldı mekenınde Bäiken İmanǧojaūly ömırge keldı. Būl kezeŋde qazaq dalasynda keŋes ökımetınıŋ alǧaşqy nyşandary: jer öŋdeu serıktestıkterı, artelder men «qyzyl otaular» qūrylyp jatqan-dy.
Jastaiynan bılımge qūştar bolǧan äkemız Qarlyköldegı bastauyş, Äljandaǧy orta mekteptıŋ 9 klasyn üzdık bıtırdı. Sapaly bılım aluǧa ynta-yqylas tanytumen bırge, jastardyŋ auyldaǧy igılıktı ısterge aralasuyna mūryndyq boldy. Öz ortasynda bedeldı, belsendı Bäikendı 16 jasynda Pavlovka auyldyq keŋesınıŋ hatşysy etıp sailady. Jauapty basşy retınde auyldastaryn ortaq ıske ūiystyryp, tyŋ bastamalarǧa ūiytqy boldy. Bıraq eldıŋ şyrqyn soǧys būzdy.
1942 jyly auyl azamattarymen bırge äkemız maidanǧa attanyp, Ekınşı düniejüzılık soǧystyŋ auyr şaiqastaryn Belarus maidanyndaǧy 287-atqyştar diviziiasy 866-atqyştar polkynyŋ qūramynda ötkızdı. Bır şaiqasta mūz qūrsanǧan batpaqqa bır täulıktei keptelıp qalady. Gospitalda jatyp emdelgenmen, sauyǧa qoimady. Ärı qarai ūrys jürgızuge qabılettı bolmai, 1944 jyly elge oraldy. Jalǧyz ūly Bäikennıŋ densaulyǧyna alaŋdaǧan İmanǧoja atamyz borsyqtyŋ maiymen jäne qymyzben emdeidı. Şipa qonyp, sauyǧyp ketedı.
Faşist basqynşylarǧa qarsy soǧysta batyldyq pen tabandylyq tanytqan Bäiken İmanǧojin I därejelı Otan soǧysy ordenımen nagradtaldy. Odan bölek, «Germaniiany jeŋgenı üşın», «Soǧystaǧy qajyrly eŋbegı üşın» jäne taǧy basqa mereitoilyq medalımen marapattaldy. Beibıt ömırdegı jetıstıgı üşın alǧan nagradasynyŋ qatarynda «Üzdık eŋbegı üşın», «Qajyrly eŋbegı üşın», «Tyŋ jerlerdı igergenı üşın», «Eŋbek ardagerı» medalı, «Sosialistık jarys jeŋımpazy» tösbelgısı bar.
«Nagradalaryŋyzdy nege taǧyp jürmeisız?» degenımızde, äkemız: «Medaldı taǧyp jüru maqtan emes. Men elımdı jaudan qorǧap, azamattyq boryşymdy ötedım» dep jauap beretın. Bügınde äkemızdıŋ közındei bolǧan medal-ordenderdı otbasy arhivınde qūndy jädıgerdei saqtap jürmız.
1944 jyly soǧystan oralǧan äkemız Qarlyköl men Paharda brigadir, agronom, zootehnik bolyp jūmys ıstedı. Uaqytpen sanaspai eŋbek etıp, ısı oŋǧa basyp, şaruaşylyqtaǧy öndırıs körsetkışı artyp, adamdardyŋ tūrmys deŋgeiı jaqsara bastady.
Kındık qany tamǧan eldı örkendetu ısıne erekşe yqylas tanytyp, janaşyrlyqpen kırısedı. Az uaqyt Kuibyşev kolhozynyŋ töraǧasy bolyp jūmys ıstegende aǧaiyndarmen qoǧamdasyp, bıraz şarua atqarady.
Tyŋ jäne tyŋaiǧan jerlerdı igeru kezınde tūrǧyn üiler köptep salynyp, jaŋa traktorlar, kombaindar kelıp, auyldardyŋ tynys-tırşılıgıne reŋ kırdı. Bılıktı maman Bäiken äkemız özıne jüktelgen mındettı abyroimen atqaryp, joǧary sortty bidaidyŋ önımdılıgın arttyruda topyraqty agrotehnikalyq talapqa sai öŋdeudı, sondai-aq mal tūqymyn asyldandyryp, memleketke tapsyratyn et-süt önımın molaituda belsendılık tanytty. Äsırese №3 bölımşede basqaruşy bolǧanda būl jūmyspen myqtap ainalysyp, basqalarǧa önege körsettı.
Irgelı ısterdı sapaly atqaryp, uaqyt talabyna jauap beru üşın bılım alu maŋyzdy edı. Osyny tereŋ tüsıngen Bäiken İmanǧojin teoriialyq bılımı men praktikalyq bılıgın ūştastyryp damytudy maqsat etıp, öndırısten qol üzbei jürıp, Petropavldaǧy kolhoz töraǧalaryn daiarlaityn tehnikumda, Kökşetau memlekettık täjıribe stansiiasynyŋ tehnikumynda, Selinograd auyl şaruaşylyǧy institutynda bılımın şyŋdady.
1971 jyly Būlaq selolyq keŋesınıŋ töraǧasy bolyp sailandy. Keŋestıŋ qūramyna Elenovka, Qarlyköl, Pahar, Jylymdy, Aqan, Ugolki, Baratai, Janauyl auylymen bırge Qaraǧai astyq qabyldau käsıporny kırdı. 13 jyl selolyq keŋes töraǧasy bolǧan uaqytta eldıŋ tūrmys deŋgeiı köterılıp, eldı mekenderdıŋ äleumettık-ekonomikalyq deŋgeiı östı.
Bäiken äkemız bauyry Mūqaşqa qamqorlyq tanytyp, bärınen joǧary ūstaityn. Ärbır auyldasyn qūrmet tūtyp, äsırese, qarttarǧa, jalǧyzbasty äielderge erekşe köŋıl bölıp, kömegın aiamady.
Otbasymyzda toǧyz qyz, bır ūl teteles östık. Anamyz bızdı üidegı, tüzdegı jūmysqa aralastyryp, eŋbekpen şyŋdady. Onyŋ eŋbegı laiyqty baǧalanyp, I, II, III därejelı «Ana daŋqy» ordenı, «Medal materinstva» tösbelgısın aldy.
Ülkenımız Küljiian – ūlaǧatty ūstaz. Krasnyi Iаr selosynda oqyp, №2 mekteptıŋ direktory boldy. Odan keiıngı Aiman, Şolpan, Alma medisinany taŋdap, densaulyq saqtau salasynda abyroily eŋbek ettı. Besınşı perzentı – Ūltuar. Ol ūzaq jyl ışkı ıster organynda ıstep, polisiia maiory şenınde otstavkaǧa şyqty. Baqyt, Dämelı, Dämejan, Qaraköz jeke käsıppen ainalysyp, ömırden öz ornyn tapty. Ata-anamyz jūbailarymyz, küieu balalary Qūnantai, Amantai, Mereke, Jäken, Ahmetjan, Jaras, Elubai, Gaidardy da meiırım qūşaǧyna bölep, syilap öttı.
Küljiian BÄIKENQYZY,
Ūltuar (Ūlbergen)
BÄIKENQYZY
