«Qaryzsyz qoǧam» qarjylyq sauattylyq kursynda 2000-nan astam astanalyq bılımın jetıldırdı. Onda qatysuşylar otbasylyq biudjettı esepteu, iaǧni kırıster men şyǧysty salystyru, depozit, kredit, ipoteka syndy qarjy qūralyn basqarudyŋ tiımdı jolyn üirendı. Bız Amanat partiiasy men Qarjy naryǧyn retteu jäne damytu agenttıgıne habarlasyp, jobany ıske asyru mehanizmı turaly sūradyq.
Qanşa adam qarjylyq bılımın jetıldırdı?
2023 jyly Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev halyqqa Joldauynda «Qaryzsyz qoǧam» jobasyn el aumaǧynda keŋeitudı Amanat partiiasyna tapsyrdy. Prezidenttıŋ alaŋdauyna negız bar. Öitkenı ekınşı deŋgeilı bankterge eldegı ekonomikalyq belsendı azamattardyŋ 84 paiyzynda qaryzy bar. Nesiesın 90 künnen astam uaqyt tölemegen boryşkerlerdıŋ qaryzy 1,4 trillion teŋgenı qūraidy. Iаǧni 1,7 million adam qaryzyn uaqytyly ötei almai jür. Mūnyŋ sebep-saldaryn Amanat partiiasy hatşysy Eldar
Jūmaǧazievten sūradyq.
– Tūtynu mädenietınıŋ qarqyndy damuy, adamdardyŋ qarjylyq sauatynyŋ tömendıgı, qarajatty dūrys josparlai almau, tabys közınıŋ bolmauy, tabys deŋgeiınıŋ tömendıgı, jyl saiynǧy infliasiia deŋgeiınıŋ ösuı, azamattardyŋ alaiaqtarǧa, qarjylyq piramidalar men mikroqarjy ūiymdaryna aldanuy, – dedı partiianyŋ hatşysy.
2023 jyldyŋ mamyrynda «Qaryzsyz qoǧam» jobasy eldıŋ 8 öŋırınde bastalyp, 65 myŋ adam öz qarjylyq sauatyn arttyrdy. 2024 jyldyŋ 5 aqpanynan 17 oblys pen 3 megapolisınde jalǧasyn tapty. Bır aida jobaǧa qatysuşy adamdardyŋ 3 legı kurstan ötıp, 17,5 myŋ qatysuşy qarjylyq sauattylyǧyn arttyrdy. Joba aiasynda 100-den asa qarjy sarapşysy men zaŋger jūmys ısteude. Oqytu kursynyŋ ūzaqtyǧy – 5 kün.
Kurs 5 aqpannan bastalyp 10 baǧyt boiynşa respublikada 48 940 adam bılımın jetıldırdı. Onyŋ ışınde 2941 astanalyq sertifikat aldy. Kursqa qatysuşylardyŋ 41,44 paiyzy – 18-36 jas, 34,06 paiyzy – 36-49 jas, 23, 63 paiyzy 50-63 jas aralyǧyn qamtidy. Kredit alǧan qatysuşylardyŋ 27 paiyzynda 1 kredit, 27 paiyzynda 2 kredit, 43 paiyzynda 3 jäne odan da köp kredit, 3 paiyzynda 10 jäne odan da köp kreditke ie
– Alaiaqtarǧa aldanǧan 67 faktı osy oqytu barysynda anyqtalyp, 103 qatysuşy jeke tūlǧanyŋ bankrottyǧy turaly tiıstı mekemege qūjat tapsyrdy. Sondai-aq 319 tūlǧaǧa biznes-jospar äzırleuge qatysty keŋes berıldı, 6 qatysuşyǧa jūmysqa tūru boiynşa kömek körsetıldı. Būdan basqa zaŋgerlerdıŋ kömegımen 115 notariustyŋ atqaru paraqtary küşın joidy, 34 būǧattalǧan şot şeşıldı, 104 qaryzdy öteu boiynşa keste qūryldy, 327 taǧy da basqa zaŋgerlık keŋes beru jūmysy atqaryldy, – deidı Eldar Jūmaǧaziev.
Qarjy naryǧyn retteu jäne damytu agenttıgı 2024-2026 jyldarǧa arnalǧan Jol kartasyn äzırlep, jyl saiyn eldıŋ barlyq öŋırınde kemınde 200 myŋ azamatty qarjylyq sauattylyqqa oqytudy josparlaidy eken. Ärine, oqu-toqumen halyqtyŋ äleumettık mäselesı şeşılse jaqsy ǧoi, būǧan eldegı qymbatşylyq, infliasiiaǧa jalaqynyŋ jauap bermeitını, memlekettık baǧdarlamalar jappai qoljetımdı bolmauy halyqtyŋ qaryzdanuyna äkelgenın moiyndau kerek.
Jastar da kurstan tys qalmaidy
Älemnıŋ ozyq elderı jas käsıpkerdı ekonomikanyŋ negızgı draiverı sanaidy. Äsırese, G20 müşe elder jastardy biznes daǧdylarǧa beiımdeuge män beredı. Tıptı, jastar käsıpkerlıgın damytu jūmyssyzdyq mäselesın şeşedı degen ortaq ūstanym bar.
2023 jyldyŋ tamyz aiynda Europalyq Odaq elderınde jūmyssyzdyq deŋgeiı 10 paiyzdan joǧary boldy. Mäselen, İspaniiada 11,5 paiyzdy jäne Grekiiada 10,9 paiyzdy qūrady. Europanyŋ būl elderınde adamdardyŋ ömır süru deŋgeiı bızdıkınen joǧary, käsıpkerlıkpen ainalysuǧa niettı jastardy qoldaudyŋ türlı ıs-şaralaryn qamtidy.
Osy rette «Qaryzsyz qoǧam» jobasyn jastardy qamtu maŋyzdy dep bılemız. Jastar qarjyny tiımdı jūmsau jäne paidalanudy meŋgerse, ärı käsıpkerlıktıŋ daǧdy-erejelerın üirense, tabysty adamdarǧa ainalady.
Qarjy naryǧyn retteu jäne damytu agenttıgınıŋ Qarjylyq qyzmetterdı tūtynuşylardyŋ qūqyqtaryn qorǧau departamentı direktorynyŋ orynbasary Aigül Qanatbaevanyŋ sözınşe, qarjylyq sauattylyqtyŋ daǧdylaryn adamǧa jastaiynan üiretken dūrys. 2024 jyldan bastap 2026 oqu jylynyŋ soŋyna deiın 5-11 synyp oquşylaryn qarjylyq sauattylyq negızderıne oqytylady. Būl boiynşa 450 myŋ oquşyny oqytu josparlandy. Oqu kursy «Jahandyq qūzyretter» jäne «Käsıpkerlık jäne biznes negızderı» pänıne engızıletın bolady. Mūǧalımderdı qarjylyq sauattylyq pänın oqytu daǧdylaryna daiyndau üşın mausym-tamyz aiynda Oqu-aǧartu ministrlıgı pedagogtarynyŋ bılıktılıgın arttyryp, sertifikat beredı. Jol kartasynda studentterdı de qamtyp, «Qarjylyq sauattylyq negızderı» pänı arqyly 100 myŋ studenttıŋ bılıktılıgın arttyru josparlandy.
Qarjy instituttarynan tūtynuşylyq kredittı alǧandar arasynda jastar köp. Olar köbınese kredittı Apple iPhone, planşet taǧy basqasyna şyǧyndaidy. Sondyqtan jastarǧa tūtynuşylyq kredittı aludy qataŋdatu maŋyzdy.
Agenttıktıŋ ökılı Aigül Qanatbaeva oiymyzdy qūptap, endıgı uaqytta 21 jasqa tolmaǧan azamattar jūmys ornynan berılgen anyqtama nemese şäkırtaqyny rastaityn qūjatsyz kredit ala almaitynyn aitty.
Parlament Mäjılısınıŋ deputattary kredit beru kezınde täuekelderdı barynşa azaitu jäne qaryz aluşylardyŋ qūqyǧyn qorǧau zaŋynyŋ jobasyna bastamaşyl boldy. Būl boiynşa bankterge nemese mikrokredit ūiymdaryna 90 künnen astam merzımde qaryzy qalyptasqan azamattarǧa tūtynuşylyq kredit beruge tyiym salu, qarjy instituttary qaryzdy kollektorlyq agenttıkterge satuyn şekteu, jaŋa makroprudensiialyq normativ (Debt To Income) engızıp, qaryz aluşynyŋ jyldyq kırısıne qatynasyn esepteu jäne taǧy basqa normalardy engızu közdeldı.
Qazır aldymyzda boryşkerlerdıŋ jaǧdaiyn jeŋıldetu jäne jaqsartu mäselesı tūr. Būl sūraqty Aigül Qanatbaevaǧa qoidyq.
– Kreditorlardyŋ problemaly qaryz aluşylarmen özara ıs-qimyl tärtıbın reglamentteudı ūsynamyz. Būl boiynşa qaryz aluşy nemese kreditor ūsynǧan qaita qūrylymdau şarttary syiaqy mölşerın tömendetu, tölemdı keiınge qaldyru, öteu ädısın özgertu, qaryz merzımın ūlǧaitu, boryş jüktemesın azaituǧa mümkındıgı bar. Boryşker kredit tölemın merzımınen keşıktırgen jaǧdaida, qarjy institutyna 20 kün ışınde habarlauy tiıs. Bank ötınıştı qabyldauǧa, tırkeuge jäne qarauǧa mındettı. Eger qaryz aluşy bankpen nemese mikroqarjy ūiymymen kelısımge qol jetkıze almasa, onda agenttıkke jügınuge qūqyly, – dedı ol.
Kedeişılıkten käsıp qūtqarady
Abaidyŋ: «Esektıŋ artyn jusaŋ da mal tap» degenı adal eŋbektı därıptegenı, bır käsıptıŋ meŋgeruge şaqyrǧany. Ras, käsıptıŋ közın tapqandar ozdy. Qazır otbasylyq şaruaşylyqty damytuǧa niettı adamdar köp. Bıraq jolyn bıle bermeidı. «Qaryzsyz qoǧam» jobasynyŋ bır baǧyty – qaryzǧa batqan adamdardy şaǧyn jäne orta biznes türın meŋgeruıne jol körsetedı.
– Käsıp bastaǧysy keletın qatysuşyǧa arnaiy modul oilastyryldy. Qarjy sarapşylary tarapynan käsıptı qoldauǧa baǧyttalǧan baǧdarlamalar turaly tolyq aqparat berıledı. Qajet bolǧan jaǧdaida biznes jospar jazuǧa kömek körsetılıp, süiemeldeu jūmysyn jürgızedı. Auyl tūrǧyndaryna arnalǧan «Auyl amanaty», «Eŋbek», «Biznestıŋ jol kartasy – 2025», «Zhas Project» syndy baǧdarlamalar bar. Käsıp bastaǧysy keletın adamdarmen jeke jūmys jürgızılıp, arnaiy marketing jäne jüzege asyru jospary jazylady. Ädette biznes jaiynda bılımnıŋ bolmauy, ışkı qorqynyş pen ürei qatysuşynyŋ käsıptı sättı bastap, alyp ketuıne kedergı keltıredı. Alaida jobanyŋ qarjy sarapşylary qatysuşynyŋ tolyq aiaqqa tūruyna deiın süiemeldep, qajettı qoldau körsetedı, – dedı Eldar
Jūmaǧaziev.
Endı kursqa qatysyp, naqty nätijege qol jetkızgen bırneşe oqiǧany keltıre ketsek, Oral qalasynyŋ tūrǧyny öz tuystaryna bırneşe ret kredit alyp beredı. Tabysy 180 myŋ teŋge, al ai saiynǧa kredit tölemı 253 myŋ teŋgenı qūraidy. Kreditın öteu üşın ärtürlı mikroqarjy ūiymdarynan qaryz alady. Joba barysynda bankter men mikroqarjylyq ūiymdarǧa hat joldandy. Nesienıŋ jaŋa kestesı qūryldy, nätijesınde ai saiynǧy qaryzy 95 myŋ teŋgege deiın azaidy.
Türkıstan oblysynda köpbalaly jalǧyzbasty äiel auyldaǧy mädeniet üiınde jūmys ısteidı. Jalaqysy – 132 myŋ teŋge. Köpbalaly analarǧa taǧaiyndalǧan järdemaqysy – 55 myŋ teŋge. Kaspi Bank-te 1,2 million teŋge, Halyk Bank-te 1,6 million teŋge kreditı bar. Ailyǧynyŋ basym bölıgı kredit töleuge, kommunaldyq tölemge jūmsalady. Ekınşı deŋgeilı bankterge 285 myŋ teŋge mölşerınde tölem jasaidy. Özınıŋ ai saiynǧy tabysynan 100 myŋ teŋgedei joǧary. Jobaǧa qatysu aldynda 300 myŋ teŋge keşıktırılgen qaryzy boldy. Osyǧan bailanysty şottary būǧattalyp, jalaqysyn ala almai jürdı. Būrynǧy küieuınen de aliment öndıre almai kelgen-dı. Qarjy sarapşysy sot atqaruşysymen jūmys ıstep, keiıpkerdıŋ būǧattalǧan şotyn aşty. Resmi türde ajyrasuǧa aryz jazyp, balalarǧa aliment taǧaiyndaldy.
P.S:
Qysqasy, «Qaryzsyz qoǧam» jobasynyŋ negızgı maqsaty – qazaq qoǧamyn qaryzsyz etıp, adamdardy tabysty etuge daǧdylandyru. Bıraq, būl üderıs tek oqytumen şeşılse dūrys qoi! Öitkenı jüielı ekonomikalyq reformalarsyz eldıŋ alǧa ılgerıleuı, örkeniet köşıne sai damuy qiyn.
