Än-taǧdyr

Erkeǧali Rahmadiev atyndaǧy Memlekettık akademiialyq filarmoniianyŋ on şaqty jyldan bergı körermenımız. Äsırese öner ordasynyŋ «Halyq änı» bölımınıŋ konsertterınen qalmauǧa tyrysamyz. Ūlttyq än önerınıŋ jauharlaryn ūsynatyn būl bölım 20 jyldai būryn dästürlı änşı, mädeniet salasynyŋ üzdıgı Seken Syzdyqtyŋ bastamasymen qūryldy. Seken Joldybaiūlynyŋ özı osy bölımdı ūzaq jyl basqaryp, 3-4 jyl ılgerı ǧana tızgının ärıptesı Telman Nūrkenovke tapsyrdy. Bıraq basşylyqtan ketkenmen, änşılıkten ketken joq, astanalyq filarmoniia qūramynda dästürlı ännıŋ nasihatyna älı künge deiın ülesın qosyp kele jatyr.

Malşy etıgınıŋ qonyşynda «Jūldyz» jurnaly jüretın, taŋerteŋnen qara keşke deiın tört tülıktıŋ soŋynan jür demeseŋ, malşy atauly ädebiet, öner degende ışer asyn jerge qoiatyn zaman bolǧan. Şyŋ­ǧystau bauraiynda mal jaiatyn Joldybai da solardyŋ soiynan edı. Jailauǧa şyqqanda qol radiony janynan tastamai, halyq muzykasynan konsert berılıp, Jüsıpbek Elebekov, Manarbek Erjanov, Däneş Raqyşev, Mädeniet Eşekeev, Jamal Omarova, Rabiǧa Esımjanova än salǧanda tamsanyp, «Pa, şırkın!» dep otyratyn. Joldybaidyŋ özınıŋ de toi-­tomalaqtarda, dastarqan basynda «äu» dep jıberetın önerı bar edı. Äkenıŋ janynda otyryp, kışkentaiynan radiodan qazaq änı alyptarynyŋ ünın tyŋdap ösken Sekennıŋ de änge qūmarlyǧy oiandy.

Sol jyldary üiıne Ahat Şäkärımūly jiı kelıp, äkesı Şäkärımnıŋ änderın salyp, öner turaly äŋgıme şertetın. Jidebaidaǧy Abai muzeiın basqarǧan Niiazbek Aldajarov syndy basqa da öŋırge syily aqsaqaldar Joldybaidyŋ şaŋyraǧyna bas sūǧatyn. Ülkenderdıŋ äŋgımesıne qūmar bala Seken jandarynda tyŋdap otyratyn. Än taǧdyry eken, ömırdıŋ özı ony öner jolyna baǧyttap jıberdı.

Orta mekteptı aiaqtaǧannan keiın äskerge şaqyru qaǧazy keldı. Äskeri komissariatqa barsa, tanys audandyq milisiia bastyǧy jür eken. Sol kısı bozbala Sekenge: «Osy senıŋ än salatyn önerıŋ bar emes pe?! Senı jarty jylǧa äskerden alyp qalaiyn. Bıraq bır şartym bar: milisiia qyzmetkerlerı arasynda audanaralyq än baiqauy ötkelı jatyr, soǧan qatysasyŋ» dedı. Būl baiqauda Abai audanynyŋ milisiia bölımı bırınşı oryn alyp, abyroimen oraldy. Audandyq partiia komitetınıŋ bırınşı hatşysy jeŋımpazdardy qabyldap, Sekenge sol uaqytta ataǧy dürkıregen «Qalamqas» än-bi ansamblıne joldama berdı. Jarty jyldai osy ansambl qūramynda önerın şyŋdady. Otan aldyndaǧy boryşyn ötep kelgennen keiın önerpaz qyz-jıgıtterdıŋ arasynda ırıkteu jürgızıldı. Onda top jarǧandarǧa audan basşylary: «Sender endı bosqa jürmeŋder. Almatyda Jänıbek Kärmenov degen aǧalaryŋ bar. Soǧan baryp, Semeidıŋ Abai audanynan keldık dep aityŋdar» dep baǧyt sıltedı.

«Almatydaǧy Jüsıpbek Elebekov atyndaǧy estrada-sirk kolledjıne jettık. Bır kezde kütken adamymyz keldı. Üstıne appaq kostium-şalbar kiıp alǧan. Boiy alasa bolǧanmen, oiy biık adam ǧoi. Ainaǧa qarap, şaşyn tarap tūrǧanda janyna «Assalaumaǧaleikum» dep jetıp bardyq. Asyqpai, saspai «Sender kımsıŋder?» dep sūrady. «Bız Abaidan keldık» dep jauap berdık. «Mynda ne qylyp jürsıŋder?» dep taǧy sūrady. «Än aitaiyq» degen sözımızge «Abaida sender siiaqty änşı balalar bar ma edı?» degenınde «Myna kısınıŋ qabyldauy qalai?» dep sekem alyp qaldyq. Şamaly uaqyttan keiın «Jaraidy, qazır köremız önerlerıŋdı. Önerge aǧaiyngerşılık jürmeidı» dedı. Tyŋdau bastaldy. Ol aiaqtalǧannan keiın önerımızge köŋılı tolmai, «naşar ekensıŋder» dedı. Bıraq taǧy bır jerge tyŋdauǧa jıberdı. Soǧan baryp, Abaidyŋ «Segız aiaq» änın aityp berdım. Tyŋdaǧan adamdar «tamyz aiynda taǧy kel» dedı. Auylǧa oralyp, Jüsıpbek Elebekovtıŋ taǧy bır şäkırtı Amangeldı Jıkenovten därıs alyp, än üirendım. Aitylǧan uaqytta Almatyǧa qaita oralyp, Jänıbek Kärmenovtıŋ synybyna qabyldandym» dep eske alady qazır sol kezdı Seken Syzdyq.

Seken Syzdyq 1988 jyly «Jıger» respublikalyq jastar festivalıne qatysyp, lau­reat atandy. Ämıre Qaşaubaev atyndaǧy änşıler baiqauyna qatysqanda qyzyq jaǧdai oryn aldy. Änşı Bırjan saldyŋ «Jonyp aldy» änı men halyq änı «Qarǧaş-aidy» daiyndaǧan edı. Bırınşı kezeŋnen sättı öttı. Ekınşı kezeŋde ūstazy Jänıbek Kärmenov Aqan serınıŋ «Qūlagerın» aitudy tapsyrdy. Söitse, qazylar alqasyndaǧy körnektı jazuşy Säken Jünısovtı riza qylu üşın oilap tapqany eken

Än jampozy Jänıbektıŋ synybyna sol uaqytta 4 jıgıt, 4 qyz qabyldandy. Olardyŋ arasynda Seken Syzdyqpen qatar qazırgı belgılı änşı, ūstaz, Qazaq ūlttyq öner universitetı «Dästürlı än» kafedrasynyŋ meŋgeruşısı Erbol Sarin, Beisen Belekov, Edıl Qūmarbaev, Meiırgül Nūrmaǧambetova, ömırden erte ötken talantty änşı Būlbūl Köbelekova boldy.

«Jänıbek aǧamyzdyŋ sabaq beru ädısı erekşe edı. Ol än tarihyn aityp kelıp, sözı nenı baǧdarlap tūr, ändı qalai tüsınu kerek, qalai jetkızu kerek, sözın jattatyp, sanaŋa sıŋdırıp baryp aitqyzatyn» deidı änşı.

Oqudy bıtırgennen keiın Mädeniet ministrlıgınıŋ joldamasymen Almatyda qalyp, memlekettık än-bi ansamblıne (qazırgı «Saltanat» än-bi ansamblı) qabyldandy. Üş jyl ötkennen keiın ūjymda qysqartu jürıp, bosap qalǧan önerpazdardy är öner oşaǧyna böldı. Seken Syzdyqty Özbekälı Jänıbekovpen bırge Süiınbai atyndaǧy Almaty oblystyq filarmoniiasyn qūrǧan Ǧabiden Tūiaqaev osy ūjymǧa qaraityn «Adyrna» folklorlyq ansamblıne attai qalap aldy. «Adyrnada» 2000 jyldardyŋ basyna deiın jūmys ıstedı.

Bır künı ömırde aǧa-ınıdei aralasqan akademik Rymǧali Nūrǧaliūly «Seken, Almatyda ne bar, jas Astanaǧa kelseŋşı» dedı. Aǧa keŋesın qūp alǧan änşı elordaǧa kelıp, L.Gumilev atyndaǧy Euraziia ūlttyq universitetınıŋ sol kezdegı rektory Myrzatai Joldasbekovke kırdı. Körnektı küişı-kompozitor Seken Tūrysbektıŋ «Aqjauyn» kameralyq orkestrı sol uaqytta osy joǧary oqu orny janynda boldy. Osy öner ūjymyna qabyldandy. Mıne, däl sol kezde elorda mädenietıne bır uyq bolyp qadaldy.

Arasynda astanalyq filarmoniianyŋ konsertterıne baryp tūratyn. Önerpazdardyŋ önerın tamaşalap otyryp, qazaq änınıŋ nasihatyn küşeituge qatysty bır oi keletın. Sony bır künı öner oşaǧynyŋ sol kezdegı direktory Säken Äbdırahmanovqa kırıp aitty. «Öskeleŋ ūrpaqqa sal-serılerdıŋ mūrasyn, halyq änderın, Qazaqstan kompozitorlary änderınıŋ jelısın üzbei, boiauyn ketırmei nasihattau üşın filarmoniiada «Halyq änı» bölımı boluy kerek» dedı Seken änşı. Mūny qūp alǧan basşy ony jūmysqa şaqyrdy. Söitıp astanalyq filarmoniia­ǧa qabyldanyp, direktordyŋ qoldauymen atalmyş bölımdı qūruǧa kırıstı. Är öŋırdıŋ änşılık mektepterın qamtu üşın jan-jaqtan änşılerdı jinady. Konsertterdıŋ baǧdarlamasyn äzırlep, bıryŋǧai än bolyp ketpei, sän-saltanatpen ötu üşın arasynda filarmoniianyŋ «Saryarqa» folklorlyq ansamblı, bi ūjymdary sahnaǧa şyǧatyndai etıp daiyndady. Būl 2005 jyl bolatyn. Mıne, sol uaqyttan berı «Halyq änı» bölımı filarmoniia qūramynda jemıstı jūmys ıstep kele jatyr. Alǧaşqy jyldary Käkımbek Salyqov, Erkeǧali Rahmadiev, Rymǧali Nūrǧaliūly, Aqseleu Seidımbek syndy qazaq önerı men ädebietı, ǧylymynyŋ qairatkerlerı bölım konsertterınıŋ tūraqty körermenderı bolyp, rizaşylyǧyn aitatyn, özara taldau jürgızıp, artyq-kem tūsy bolsa, sony jasyrmaityn. Būl däuırdı, sol tūlǧalardy Seken Joldybaiūly qazır saǧynyşpen eske alady.

Seken Syzdyq 1988 jyly «Jıger» respublikalyq jastar festivalıne qatysyp, lau­reat atandy. Ämıre Qaşaubaev atyndaǧy änşıler baiqauyna qatysqanda qyzyq jaǧdai oryn aldy. Änşı Bırjan saldyŋ «Jonyp aldy» änı men halyq änı «Qarǧaş-aidy» daiyndaǧan edı. Bırınşı kezeŋnen sättı öttı. Ekınşı kezeŋde ūstazy Jänıbek Kärmenov Aqan serınıŋ «Qūlagerın» aitudy tapsyrdy. Söitse, qazylar alqasyndaǧy körnektı jazuşy Säken Jünısovtı riza qylu üşın oilap tapqany eken. Alaida şäkırtı «Qūlagerge» arnaiy daiyndalmaǧan soŋ oidaǧydai şyqpady. Bıraq bar oiy ūstazdyŋ tapsyrmasyn oryndau bolǧan änşı būǧan ökınbeidı. Jänıbek Kärmenov­tıŋ ǧūmyry jastai üzılgenı belgılı. Osydan 15 jyl būryn şäkırtı onyŋ 60 jyldyǧyna orai Astanada eske alu keşın ötkızdı.

Önerdıŋ arqasynda Türkiia, Fransiia, Germaniia, Polşa, Bolgariia, Qytai, Resei syndy elderge konsertpen baryp, qazaq änın paş ettı. Qazır filarmoniiada än salumen qatar, jas änşılerge tälımın berıp keledı. Ūly Mädi de öner jolyn taŋdap, osy künderı bırşama tanylyp qaldy. Osylaişa än keruenı jalǧasyp jatyr.