Qazaq halqynda atam zamanynan danyşpandyq oiymen, şytyrman sätterdede şyrqyratyp şyndyqty aitatyn mınezımen handy da, halyqtyda, tentek pen telını de qatyqtai ūiytyp,soŋyna ertetın qariialar bolǧan. Olardy halyq «El aǧasy» dep asaqūrmetpen ataǧan.
Ūrpaqtar sol qariialardyŋ jazylmai-aq halyq jadynda jatalyp qalǧansözderın bügınde maqal-mätel dep aityp jür.
Jalpy, är auyl, är elde «ol kısı ne aitar eken» dep, ülken-kışı qūlaqtüretın osyndai aǧalar bolǧany abzal.Olar, ärine, älı de bıren-saran bar, tek≪būlarǧa ne joq – asaryn asap, jasarynjasady emes pe≫ deitın belsendı bılgışterdıŋ elemeitınderı bolmasa.Bügıngı jas äkım-qaralar ≪ne ısteimız, qara halyqtyŋ jaǧdaiyn jasap, qaitsek köŋılınen şyǧamyz≫ dep aǧalarmen aqyldasyp, pıkır-alysyp otyratyn babalar dästürın ömırge qaita äkelse, basşylyqtaǧy bala-bajyr ≪özım bılemge≫ jol berılmes edı.Keibıreuler būl pıkırlerdı ≪eskızamandy aŋsau≫ dep jaqtyrmaiqabyldauy mümkın. Al, şyn mänındeörkeniettı batys elderı nemese mūhittyŋ arǧy jaǧyndaǧy qūrlyq tūrǧyndarynyŋ ≪demokratiia≫ dep jürgenderın bızdıŋ dalanyŋ jusan iıs qariialary Kolumb saiahatqa şyqpas būryn qalyptastyryp qoiǧan.≪Keŋesıp pışken ton kelte bolmas≫deitın qazaq elınde eşqaşan eldık mäselenı jeke adam şeşpegen. Endeşe naǧyz demokratiia degen sol emes pe!
Memleketımız täuelsızdık tuyn jelbıretıp,älemge mäşhür bolǧan bügıngı zamanda el arasynda aǧa atanar Myrzatai Joldasbekov, Kenjeǧali Saǧadiev, Äbış Kekılbaev sekıldı azamattar, Qūdaiǧa şükır, barşylyq.Bız söz etkelı otyrǧan zamanymyzdyŋ abyzy Myrzatai aǧamyzdy men alǧaş ret ol kısı Bılım ministrı kezınde körgen edım. Sol kezdegı astanamyz Almatyda №12 qazaq orta mektebı, sosyn, respublikanyŋ är aimaǧyndaǧy malşylardyŋ balalary oqityn №2 mektep-internat qana bar edı. Qazaqtar balalaryn qazaq mektebıne bergısı kelgenmen, älgı ekı oqu ornyauzy-mūrnynan şyqqan, basqa bararjer, basar tau joq. Balalarymyz bır klassta oqityn Ädi Şärıpov, ŞonaSmahanūly sekıldı aǧalar keŋesekelıp: ≪Ministrge Fariza barsyn,jaǧdaidy tüsındırsın≫, – dep şeşıstı.Būl künde ministrlerge, äkımdergekıru degen qiiamettıŋ qyl köpırınen ötkendei (äzır özımız baryp körgenımızjoq, aituşylar solai desedı) qiyn ǧoi. Pälendei şen-şekpenım joq,≪balalar gazetınıŋ redaktory ǧoi≫dep şıkıreimei, ministr ornynantūryp qarsy aldy. Sūŋǧaq boily, maŋdaiy jarqyraǧan, erte dünie tarihyndaǧy grek qūdailaryna ūqsaǧan qyr mūryndy sūlu kısınıŋ aldyna jasqanyŋqyrap kırgenımmen, janarynan şaşyraǧan meiırımdı körgesın jüregım ornyna tüstı.
≪Basqa qazaq mektebın aştyramyn≫demegenmen, №12 mekteptı keŋeituge,söitıp, bala sanyn ösıruge kömektesetınınaityp, ministr şyn yqylaspenşyǧaryp salǧan künı keşegıdei köz aldymda.
Almatydan jyraqta oqyǧasyn astananyŋ atyşuly universitetınde auyzdanǧandardan bır saty tömen tūrǧandai sezınetınmın. ≪Taldyqorǧanda pedagogikalyq institutta MyrzataiJoldasbekov degen rektor bar,ūltjandy ǧajap azamat≫ degendı būryn estitınbız. Sol ǧajap adamnyŋ Bılım ministrı bolyp kelgenıne quanǧandar ädebiet maŋyndaǧy ülken-kışılerdıŋ arasynda köp edı. Solkezdesuden keiın Myrzatai aǧamyzdyŋeŋbekterıne den qoiatyn boldym.
Ol joǧary oqu ornynda oqyp jürgende-aq türkı halqynyŋ, onyŋ ışınde qazaq ūltynyŋ jer betınde ne zamannan ömır sürıp kele jatqanyn däleldeudı maqsat etken eken. Orhon-Enisei jazularyna üŋıluınıŋ sebebı de sondyqtan bolsa kerek.
≪Bärı menıŋ ǧana eŋbegım≫ demei,osy jolǧa tüsken keiıngılerdı qoldap-qorǧaştap, olardy nasihattauǧa aǧamyzdyŋ peiıl keŋdıgı jettı.
Qolyna qalam alǧan qarşadai kezınen eldıŋ bırlıgı, azamattarymyzdyŋ tatulyǧy,ūrpaqtardyŋ bılım men önerge ūmtylysy ūlt ǧūmyryn ūzartatyn negızgı tırek ekenın Myrzatai aǧamyz jazudai jazyp, aitudai aityp keledı.Tarydai şaşylyp, jer şarynyŋ är aimaǧyn meken etuge mäjbürbolǧan ūltymyz ökılderın atameken törıne jiyp, qazaqtardyŋ alǧaşqy qūryltaiyn ötkızu ideiasyn jüzege asyru da el basşylyǧynda jürgen Myrzatai Joldasbekovtyŋ enşısıne tiıp edı. Keiın Elbasynyŋ qoldauşysy bolyp, täuelsızdık tūǧyryn nyǧaituǧa atsalysqan jastardy Myrzekeŋ maŋaiyna toptastyryp, ūlaǧatty ūstaz boldy, kısı tanityn qasietınıŋ arqasynda talai azamattardy tärbieledı.
Elımızdıŋ täuelsızdıgın ūran etıp, ūltymyzdyŋ erkındıgın aŋsaǧan, söitıp, ūlttyq ideianyŋ qūrbandyǧy bolǧan,aqtaŋdaq jyldardaǧy Alaş batyrlarynyŋ esımderın ūrpaqtarǧa tanymal etuge atsalysqan, keiın saiasattyŋ sary ala qylyşy turap tastaǧan salt-dästürlerıne qan jügırtıp, janbıtıruge janyn salǧan azamattardyŋ basynda osy aǧamyz jürgenın būl künde bıreu bılıp, bıreu bılmeuı äbden mümkın. Öitkenı, bız tarihymyzǧa köz salmaityn, kezınde kımnıŋ kım bolǧanyn eskeruge salaq halyqpyz.Tılı bölek, dını bölek bıreu kelse,sürınıp-jyǧylyp olarǧa taǧzym etuge barmyz, ≪auyldaǧynyŋ auzy sasyq≫dep özımızdıŋ danagöi danyşpandarymyzdy ysyryp tastaimyz.
Bızdıŋ taǧy bır qasıretımız, bıreulerdıŋ pıkırımen adam taǧdyryn şeşuge daiyn tūramyz. Mysaly, Joldasbekov Gumilev atyndaǧy Euraziia universitetınıŋ negızın qalap, Arqa men Şyǧystan, Batys pen Tüstıkten ≪osy qalaiy joq≫ ǧylym saŋlaqtaryn el astanasyna jinady. Tıptı, kezınde Qytai asyp ketken qandastarymyzdyŋ közı aşyq degen ürım-būtaǧyna deiın universitetten oryn berdı.
≪Bılım men öner qatar jürse ǧana,eldıŋ mereiın tanytady≫ dep taǧy dajan-jaqtan önerlı jastardy äkeldı. Olardyŋ bas-basyna Astanadan baspana alyp berem dep talai bosaǧany attady.
Ökınışke qarai, bıreulerdıŋ jalasymen Euraziia universitetınen ketkenı kökırek közı aşyq ziialy jas-kärınıŋ köŋılıne mūŋ, qabaǧyna kırbıŋ tüsırdı. Keide adamnyŋ ömır boiǧy adaldyǧy, etken eŋbegı baǧalanbai, köre almaǧandardyŋ bylapyt sözımen taǧdyry talqyǧa tüskende ≪äi, būlaryŋ dūrys emes qoi!≫ deuge jaramaimyz. Osyndaida jalaşyldarǧa qoldanatyn jazanyŋ joqtyǧy ökınıştı.
Ömırde sirek kezdesetın adamdar bolady. Olar qandai saida tūrsa da,halyqqa taudyŋ basynda otyrǧandar men qatar otyrǧandai körınedı. Bızdıŋ Myrzatai aǧamyz – osyndai tūlǧa.
Mūndai adamdardy qoǧam qai jerge laqtyryp tastasa da, olar ärkımge kınä taǧyp, yza men kekke bulyǧyp, örkökırektıktıŋ zärımen ulanbaidy. Kerısınşe, äiteuır özıne jūmys tauyp,jürgen ortasyna adamgerşılıktıŋ şuaǧyn şaşyp jüredı.
Bızdıŋ Myrzatai aǧamyz – däl osyndai adam. Būryn Astanada Prezidenttıŋ mädeniet ortalyǧy degendı syrtynan körgenımız bolmasa, ışınde ne bolyp jatqanyn, nemen ainalysatynyn bılmeitın edık.
Joldasbekov sol ortalyqqa basşy bolyp taǧaiyndalyp kelgesın ol jer şyn mänındegı ruhani ortalyqqa ainaldy: halyq teatrlarǧa emes, sol ortalyqqa jiı jinalatyn boldy.
Jan-jaqtan keremet änşıler men jyraular, termeşıler men küişıler şaqyryldy. Halyq teatry, tarihymyzdyŋ jädıgerlerınen mūrajai aşyldy. Myrzekeŋ, äiteuır, özıne şaruatauyp alatyn ädetımen ortalyqtyŋ janynan eskı qorǧandardan tabylǧanaltyn, kümıs būiymdardy öŋdep qalpyna keltıretın, ūlttyq būiymdar jasaityn labratoriia aşty. Är aimaqqa sūrau salyp jürıp Abylaihan, Qazybek bidıŋ şapandarynyŋ sūlbasyn tauyp, olardy saqtap kelgen qariialarǧa at sabyltyp özı baryp, olarmen mūrajai mūralaryn tolyqtyrdy. Sondai-aq, mädeni ortalyqtyŋ kıtaphanasyn aşty.
Ötken joly bır ärıptesım telefon şalyp, äŋgıme arasynda:
– Myrzekeŋ Memlekettık syilyqty qaşan alyp edı, esıŋde me? dedı.
– Ol kısı «Parasat» ordenınen basqa eşqandai syilyq alǧan joq qoi, dedım.
– Qoi, olai bolmas! Mümkın Elbasynyŋ «Beibıtşılık jäne kelısım» syilyǧyn alǧan bolar?..
Ömırde taŋdanarlyq jaittar köp qoi.Syilyq almasa da, qazaq memleketınıŋ tarihynda Myrzatai Joldasbekov esımı altyn ärıppen jazylatyny şyndyq.
Myrzatai aǧa bılımdarlyǧy, ızdenımpazdyǧy, keiıngılerge qamkorlyǧy, aǧa ūrpaqqa adaldyǧy öz aldyna, änşyǧaratyn äuesqoi kompozitorlyǧy, dombyrany bylai qoiǧanda, baianmen akkardeonda oinaǧanyn körgende halqymyzdyŋ «segız qyrly, bırsyrly» deitını oiyŋa oralady.
Myrzatai aǧamyzdyŋ är jyldary Oralda, Aqtauda, Atyrauda, Jambyl oblysynda ötken kezdesulerın köru märtebesıne ie bolǧan edım. Halyqtyŋ ol kısıge degen yqylasy, önegelı söz, ūlaǧatty oi-pıkırı, jastardyŋda, jasamystardyŋ da köŋılınen şyqqanyn körgenmın.
Ülgılı äulettıŋ ǧana emes, ūltymyzdyŋ aǧasyna ainalǧan Myrzatai Joldasbekov süiıktı jūbaiy Märiia apai ekeuı öz zamandastarynyŋ aldyŋǧy sapynda jürgen perzentter tärbielep,būl künde ata-äje dep erkeleitın nemerelerdıŋ külkısıne quanyp,şükırşılık etude.
Myrzatai aǧamyz 75 jasqa tolyp otyr. Būl ǧalamdyq ölşemmen qaraǧanda onşa ülken jas emes. Özınıŋ qoǧamdyq belsendılıgı, tynym körmeitın eŋbekqorlyǧy, adamǧa degen tıleuqorlyǧy jäne halqynyŋ oǧan degen mahabbaty aǧamyzǧa jastyq quat berıp, soŋynda kele jatqan ını-qaryndastary, qalyŋ elı qazaǧy süinetın tau tūlǧa küiınde aman jürgei!
Aǧanyŋ 70 jasqa tolǧan toiy üstındeTaraz qalasynda oqyǧan öleŋımmen ol kısıge degen tıleules köŋılımnıŋ qarasözın aiaqtaimyn.
Ua, Taraz!
Sen berdıŋ elge – önege, jasqa – sana,
Söz jetpes senı qalai maqtasa da.
Qazaqqa Myrza-aǧadai ūl syilaǧan
Armysyŋ, qasiettı aqbosaǧa!
Tarazym, atyŋ ülgı el ışıne,
Süisınıp közıŋdı sal jemısıŋe:
Baiaǧy arman quǧan bır qūlynyŋ
Oraldy Tarlonboz bop jelısıne!
Aǧajan, ömırıŋız-jatqan aŋyz,
Aŋyzdan ǧasyrlarǧa saqtalady ız.
Qadırın qaryndastyŋ bıletūǧyn
asqartau aǧa bar dep maqtanamyz.
Būl ǧasyr qasietımdı taramdady,
Keŋdık te tartylǧandai adamdaǧy.
Sız ǧana aty Myrza, zaty myrza,
äitpese, äkımderdıŋ saraŋ bärı.
Tarazym – talbesıgı qazaǧymnyŋ,
tartsaŋ da zamandardyŋ azabyn myŋ,
tarihta qalar mäŋgı ǧajap ülgıŋ.
Qūnaryn qūrǧatpaǧai dep tıledım
kielı topyraǧy Tarazymnyŋ!
Fariza OŊǦARSYNOVA,
aqyn, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty
