Būl qylmys 1995 jyly qyrküiek aiynda Aqmola qalasynda jasalypty. Tarih döŋgelegı toqtausyz ainalyp, şirek ǧasyrdan asa uaqytty jasyrǧanmen, sol kezdegı üş aǧaiyndy jıgıttıŋ salǧan laŋynan jürekke tüsken jara jazyla qoimaǧan şyǧar? Könergen mūraǧat paraqtaryn aqtara otyryp, estıgen jannyŋ töbe şaşyn tık tūrǧyzar qylmysqa jastary älı otyzǧa da tolmaǧan jıgıtter qalai bardy? Olardy osyndai adamzatqa jat närsege itermelegen ne degen saualdarǧa jauap ızdep oilandyq.
asty rölde Leonid Filatov oinaityn Konstantin Erşovtyŋ «Grachi» filmın köpşılıgımız jaqsy bıletın şyǧarmyz. Būl oqiǧa da soǧan ūqsaidy. Tek Kökşetaudyŋ Ruzaevka audanynda ösken jıgıtter keŋes mektebınde tärbielenıp, basqalardan eş artyqşylyǧy bolmai jetılgen. Alaida jasaǧan qatygezdıkterıne qarap olardy tolyq otbasynda tälım aldy deu öte qiyn.
Senımge kıru
Aleksandr Eremin şaruaǧa jastaiynan ikemı bar, qoly eptı jıgıt edı. El basyna almaǧaiyp kün tuyp, halyqtyŋ tūrmys-tırşılıgıne naryq kelgende, bırden bazar jaǧalap kettı. Ärı onysynan ziian körgen joq. Avtomobilderdıŋ qosalqy bölşekterın körşı elden äkelıp satyp, bır-ekı jylda tasyn örge domalatyp şyǧa keldı. Jūrt alypsatarlyqpen ainalysady degenımen, Aleksandrdyŋ şaruasy tügel edı. Özıne ekı qabatty kottedj salyp alyp, aǧaiyn-tuystyŋ közın bır qyzyqtyrdy. Odan qala berdı at şaptyrym aumaǧy bar iesız tūrǧan eskı üidı satyp alyp, jihaz jasaityn seh aşty. Qalaǧa jaqyn maŋnan şarua qojalyǧyn ūiymdastyryp, mal ūstady. Söitıp, endı bır-ekı jylda aimaqtaǧy aty dyrdai biznesmen bolyp şyǧa keldı.
Şaruany jürgızu üşın adam küşı kerek. Aleksandr da boiynda küş-quaty tasyǧan, tepse temır üzetın jıgıtterdı öz janyna tarta bıldı. Şyny kerek, olardy qarjy jaǧynan köp renjıtpeitın. Tıptı keibıreuler onyŋ qolynyŋ aşyqtyǧyn aityp, ataǧyn aspandatyp jürdı.
Mıne, osynyŋ äserı me, Aqmolaǧa kelgen saparynda Andrei Ştaimestıŋ de osy Aleksandrǧa jūmys ızdep jolyǧuynyŋ sätı tüstı. Otyzǧa endı tolǧan, tehnikadan habary bar jıgıt biznesmenge bırden ūnady. Ol ony bırden özınıŋ şaruaşylyq jönındegı kömekşısı etıp taǧaiyndady. Arada bır ai ötkende, A.Ştaimes ınılerı Viktor men Sergeidı ertıp keldı. Oǧan da jūmys tabyla kettı. Söitıp körşı audannan kelgen aǧaiyndy ekı jıgıt bırte-bırte Aleksandr Ereminnıŋ senımıne kıre bastady. Äsırese, olar Saşanyŋ äielı Tatiananyŋ sözın ekı etpeitın boldy. Bırde Almatydan bır maŋyzdy jük keletın bolyp, demalysqa auylyna keteiın dep tūrǧan Andreige Tatiana ötınış jasap edı. Ol «bügın dosymnyŋ tuǧan künı edı. Sızdıŋ bır auyz sözıŋızdı jerge tastai almaǧandyqtan, oǧan barmai-aq qoiatyn boldym» dep üi iesı äieldıŋ qūrmetıne bölendı de qaldy.
Sol sätten bastap aǧaiyndylarǧa Ereminder üiınıŋ esıgı aiqara aşylyp, emın-erkın kırıp şyǧatyndai därejege jettı. Mıne, osy senım olardyŋ bolaşaq qylmystyq josparlaryna da jol aşty.
Aşközdık
Ereminderdıŋ otbasynda ekı jylǧa taiau uaqyt jaldamaly jūmys ıstegen kezde Andreidı de, Viktordy da Aleksandr men Tatiana renjıtpeuge tyrysty. Aiyna ärqaisysy 50 myŋ teŋgege deiın jalaqy alǧan kezderı boldy. Būl sol kezdegı aqşamen qomaqty qarajat edı. Degenmen olar būl tabysty asa mıse tūta qoimady. Äsırese, Andrei Ştaimes özıne su jaŋa maşina aludy armandaityn. Bıraq armandau bar da, naqty düniege qol jetkızu bar ǧoi. Mıne, osy tūsta qiialşyl jıgıttıŋ tün ūiqysy tört bölınetın.
«Aleksandr aqşasyn seifte saqtaidy. Onyŋ onda milliondaǧan dollary jatyr. Oǧan qalai qol jetkızuge bolady?» degen oilar künı-tünı miynan bır şyqpai qoidy.
Bırde ol Aleksandrdyŋ jūmys bölmesıne ädeiı rūqsatsyz kırıp bardy. Jaŋa ǧana serıktesımen mämıle jasap, buma-buma aqşany seifıne salyp jatqan üi iesı yŋǧaisyzdanyp qalsa da bıldırmegensıp: «Jai ma?» dedı. Būl öp-ötırık qysylǧan tür tanytyp: «Bır şūǧyl şarua şyǧyp qalyp, sızben aqyldasaiyn dep edım. Sondyqtan keş te bolsa kırıp tūrmyn» dep özı aldyn ala oilap tapqan äŋgımesın qozdatty.
Basqa bıreu bolsa aiqaiǧa basyp, bölmesınen quyp şyǧar ma edı? Al ol qaita-qaita keşırım sūraǧan Andreige läm dep artyq söz aitqan joq. Seifınıŋ esıgın japty da, «eşteŋe etpes» dei saldy.
Seiftegı tızılıp tūrǧan buma-buma dollar men qatar-qatar eurony körgende bölmege ädeiı rūqsatsyz kırgen jıgıttıŋ közı qarauytyp, basy ainalǧandai boldy. «Mūndai aqşa mende nege joq, qalai ony aluǧa bolady?» degen aşy oi keudesın qara mysyq bolyp tyrnalady.
Osydan keiın odan mülde maza kettı. Qalaida osy aqşany qolyna tüsırıp, qaltasyna baspai jany jai tappaityndai körındı. Işkenı ırıŋ, jegenı jelım boldy. Ekı kün auyrdym dep tösek tartyp jatyp ta qaldy. Aqyry zūlymdyq josparynyŋ jobasyn oişa syzdy.
Arada alty kün ötkende, biznesmen taǧy bır ärıptesımen mämıle jasady. Tap sol künı būǧan qomaqty aqşa tüsuı kerek. Ärı sol aqşany ol tek qana seifınde saqtaidy. Andreidıŋ esebı boiynşa üi iesınde mūnyŋ barlyq arman-qiialyn jüzege asyratyn qarajat boluy qajet. Osy üş million dollar kök qaǧazdy qolyna tüsırse, ol bırden şetel asar edı. Osy oiyn oŋaşa şaqyryp alyp ekı ınısıne aitty.
Viktor ündemedı. Ündemegenı ülken aǧasyna qarsy kelmei kelısken syŋaiy edı. Al ekınşı ınısı Sergei azar da bezer boldy. Qatty qorqatynyn aşyq aitty. «Sen tük te ıstemeisıŋ. Bızdı maşinamen alyp baryp, syrtta kütıp tūrsaŋ boldy. Qalǧanyn bız özımız retteimız. Üide eşkım bolmaidy. Bız ony anyqtaǧanbyz. Sol künı üi iesı taily-tūiaǧymen qonaqqa ketedı. Bolsa, aula sypyruşy bolatyn şyǧar, bıraq onyŋ bızge qatysy bolmaidy» dep mūnyŋ josparynan üreiı ūşqan jiyrma ekı jasar bauyryn sabasyna tüsırdı.
Bıraq ol ötırık aitqan edı. Būlar kelgende, Aleksandrdyŋ otbasy tügelımen üilerınde şyrt ūiqyda jatqan bolatyn.
Aldynda ǧana ekeuı «Almatydaǧy jien qaryndasymyz tūrmysqa şyǧady, sonyŋ toiyna baramyz» dep eŋbek demalysyn alǧan bolatyn. Sondaǧy oiy jasalatyn qylmystarynyŋ aldyn ala ızın jasyru edı. Ras, būl maqsattary bıraz uaqytqa deiın olarǧa qorǧan bolyp ta jürdı.
Taŋǧy 3-te adamdar qalyŋ ūiqyda jatatyny belgılı. Äsırese, bırdı ekı etpekşı bolyp tırlıktıŋ qyzyǧyna tüsıp ketken adamdar kündızgı şaruadan qatty şarşaidy. Osyny jaqsy tüsınetın Andrei özınıŋ qanqūily ısıne ädeiı osy uaqytty taŋdady.
Aldyn ala kelısılgendei, Sergei syrtta maşinada qaldy da, ekeuı arnaiy alyp kelgen saty arqyly dualdan qarǧyp, ışke endı. Künde körıp jürgen adamdar bolǧan soŋ ba, üi iesınıŋ itı de bır-ekı ret arpyldaǧan dauys şyǧardy da, köp ürmedı. Ol ekınşı qabattaǧy mansardynyŋ terezesı ünemı aşyq bolatynyn jaqsy bıletın. Sol arqyly eş kedergısız tör bölmege sekırıp tüstı.
Betterıne maska kiıp, balǧa, kendır jıp, montirovkamen mūzdai qarulanǧan ekeuı üi iesınıŋ jatyn bölmesıne taiap kelgenı sol edı, kez kelgen sybyrǧa eleŋdep, saq jatatyn biznesmen aldarynan şyǧa qaldy. Andrei ony qas pen közdıŋ arasynda basynan balǧamen ūryp, jerge sūlatyp tüsırdı. Sosyn bölmege kırıp, äielın tūnşyqtyryp öltırdı.
Kelesı bölmede qannen qapersız ūiyqtap jatqan qonaq jıgıt pen üi iesınıŋ aǧasyn da bastarynan temır balǧamen ūryp, jer jastandyrdy.
Sodan keiın aqşa men altyn būiymdar ızdep üidıŋ astan-kestenın şyǧardy. Andreidıŋ aşuǧa bulyǧatyn sebebı de bar edı. Qanşa tyraştanǧanmen, ol arnaiy kody bar qabyrǧaǧa ornatylǧan seiftı aşa almady. Osy jerde Viktor ekeuı edäuır sözge de kelıp qaldy.
«Seiftıŋ kodyn bılıp almai nege öltırdıŋ ony?» dep aiǧailady Viktor oǧan. Basy mylja-mylja bolyp jatqan Aleksandrdy ärı-berı süirep.
«Men öltırmesem, ol bızdıŋ janymyzdy jahannamǧa jıberer edı. Körmedıŋ be qolyndaǧy tapanşany?» dep esırdı ol ınısıne.
Söitıp milliondaǧan dollar men euroǧa qaryq bolamyz dep kelgen qanışerler üidegı äieldıŋ altyn būiymdary men qūndyz tonynan basqa eşteŋe ala almai qandary qaraiyp qaitty.
Sezıktı sekırer
Olar sol boiy taŋerteŋ Almatyǧa ūşyp kettı. Aldyn ala oilastyrylǧan jospar boiynşa Qapşaǧaidaǧy tuystarynyŋ üiınde emın-erkın demalyp, qydyrystap, Aqmolaǧa alty künnen keiın oraldy. Būl kezde bırneşe adamdy qasaqana öltıru baby boiynşa ıs qozǧalyp, tergeu jürıp jatqan bolatyn. Ekı jıgıt te jūmys oryndaryna kelıp, bolǧan jaiǧa jandary qaiǧyrǧandai keiıp tanytty. Tıptı Andrei Aleksandr men äielınıŋ ziratynyŋ basyna baryp ta qaitty. Qūjat boiynşa ekeuı de üi iesınen sūranyp, bır jūma eŋbek demalysynda bolǧandyǧyn däleldeitın uäjderın ūsyndy.
Degenmen tergeuşı Qazi Janzaqovty üige bölmelerdı jaqsy bıletın, üi iesın jaqsy tanityn adamdardyŋ tüskendıgı oilandyrdy. Öitkenı tastai qaraŋǧyda mansardy arqyly kırıp, osynşama aumaqta üi iesınıŋ jatyn bölmesıne bırden tap bolu üşın bölmelerdıŋ ornalasuyn jaqsy bılu kerek edı.
Söitıp ol biznesmende jūmys ısteitın adamdardyŋ barlyǧyn da tügel tekserıp şyǧuǧa bel budy. Kuälardan bırneşe ret tüsınıkteme aldy. Andrei men Viktordyŋ da tūrǧylyqty jerın, jürıs-tūrystaryn qaita bır süzgıden ötkızdı.
Mıne, osy jerde Sergeidıŋ sözınen şi şyqty. Ol aǧalaryn sol künı Almatyǧa maşinammen şyǧaryp saldym dep tūryp, keşte üide bolmaǧanyn aityp qoidy. Täjıribelı tergeuşı sūraǧyn bırneşe ret türlendırıp qoiyp edı. Ol mülde şatasty. Aqyr soŋynda özın de, aǧalaryn da ūstap berdı…
Aqyl-esın aqşa alyp, eş jazyǧy joq jandardyŋ qanyn jüktegen zūlymdar tiıstı jazasyn alǧanmen, sol künı qala maŋynda tūratyn äjesıne ketıp, jandary qalǧan üi iesınıŋ sol kezde segız, on jasta bolǧan qyzy men ūlynyŋ jüregınen aǧaiyndylar laŋynan tüsken jara ömır boiy jazylmasy anyq.
