Ǧasyrlar boiy eldıktıŋ tuyn jyqpaǧan babalar joryǧynyŋ jylnamasy, aituly kezeŋderdıŋ sanauly jädıgerlerı, keşe men bügınnıŋ sabaqtastyǧy – qazırgı ūrpaqqa ruhani azyq. Osyndai airyqşa sipaty bar mädeni oşaq – Qazaqstan Respublikasy Qaruly Küşterınıŋ Memlekettık äskeri-tarihi muzeiıne arnaiy barǧan edık.
Bas qala kelbetıne körık berıp, elorda ortalyǧynda oryn tepken kök kümbezdı ǧimarat är kez özınşe menmūndalap tūrady. Jan-jaǧy äskeri tehnikanyŋ tür-türımen qorşalyp, oǧan kez kelgennıŋ qyzyǧa qaraityny sözsız. Muzei 2015 jyldyŋ 1 jeltoqsanynda aşyldy. Araǧa uaqyt salyp, bügınde eldık pen erlıktıŋ şejıresı jinaqtalǧan, Ūly dalany amanatqa qaldyrǧan babalardyŋ jauyngerlık dästürın jalǧauǧa jol aşatyn bıregei ortalyqqa ainalyp otyr. Kıreberısten-aq tarihqa tereŋ boilatatyn muzeide bızdı ekskursiia jürgızuşısı Ūlmeken Kabduşeva jyly qarsy aldy.
Qazaqtyŋ paida boluynan bastap, qazırgı quatty memleket atanǧan elımızdıŋ jyldar boiǧy jemısı körınıs tauyp, biıktıgı jetı metrlık kıreberıstıŋ qos qaptal qabyrǧasy kartinalarmen kömkerılgen. Mūndaǧy körınıs ekı bölımge bölınedı. Bırı ejelgı däuırden syr şertıp, sonau saq-ǧūn taipalarynan bastau alyp, Türık qaǧanatyna jalǧasyp, Qazaq handyǧyna ūlassa, ekınşısı Ūly Otan soǧysynyŋ batyrlary men bügıngı beibıt künnıŋ tynyştyǧyn qorǧaǧan aibyndy äsker beinesımen ruhty. Odan ärı ışke ötıp, auqymy alyp «Mäŋgılık el» atriumyn tamaşaladyq. Atrium ainalasy 14 batyrmen qorşalǧan, köne zamannan bügınge satylap ötuge arnalǧandai. Märmärmen kömkerılgen atrium – muzeidıŋ barlyq bölıgıne jol bastaityn negızgı dıŋgek. Odan ärı bırınşı qabattaǧy «Qazaqstan Respublikasy Qaruly Küşterınıŋ zaly» töl äskerımızge, täuelsız Qazaqstan äskerınıŋ tarihyna, jetıstıkterıne, qazırgı äleuetı men qorǧanys salasyn basqarǧan tūlǧalarymyzdyŋ ömırıne arnalypty. Mūnda «Qara maior» atanǧan Auǧan soǧysynyŋ ardagerı Boris Kerımbaev pen qazaqtan şyqqan tūŋǧyş general Jansen Kereevke arnalǧan būryştarda olardyŋ jeke zattary tūr. Sondai-aq zaldan Qūrlyq äskerı, Äskeri-teŋız küşterı, Äue qorǧanys küşterı, Qaruly küşterdıŋ küş-quaty turaly keŋırek habardar bolasyz.
Mūrajaidyŋ ekınşı bölımı – «Köne zaman: XIX ǧasyr» qazaq elın meken etken taipalardyŋ alǧaşqy qauymdyq qūrylys kezeŋınen bastap, orta ǧasyr jäne Qazaq handyǧyna deiıngı keŋıstıktı qamtidy. Būl zaldaǧy tüpnūsqa jädıgerlerdıŋ basym bölıgı – arheologiia ısınıŋ bılgırı, professor Zeinolla Samaşevtıŋ eŋbegı. Mūnda köne däuır kümbırın elestetetın Türık qaǧanatynan qalǧan at üzeŋgılerı, bes qaruy sailanǧan ejelgı jauyngerler müsını, qanjyǧaly Bögenbai batyr dulyǧasynyŋ tüpnūsqasy tūr. Jädıgerdı muzeige batyr ūrpaqtary tabystaǧan eken. Ekınşı bölım – «XX ǧasyrdaǧy äskeri tarih zalynda» Alaşorda avtonomdy memlekettık qūrylymynyŋ qyzmetı, Ūly Otan soǧysyna qatysty jädıgerler qoiylypty. Bauyrjan Momyşūly, Hiuaz Dospanova, Talǧat Bigeldinov, Raqymjan Qoşqarbaev jäne Saǧadat Nūrmaǧambetovtıŋ jeke ısterınıŋ tüpnūsqalary men Roza Baǧlanova köilegınıŋ de tüpnūsqasyn kördık. Ataqty Keŋes Odaǧy Batyry, general-maior İ.Panfilovtyŋ qalta saǧaty jäne partiia biletınıŋ syrtqy qaby soǧys ekspozisiiasyn tolyqtyryp tūr. El şetıne jau tigende, azamattarmen bırge maidan dalasyna özı sūranyp attanǧan Mädina Ysqaqovanyŋ erlıgı eskerılmei qalmady. Qazaqtyŋ batyr qyzy üş märte Keŋes Odaǧynyŋ Batyry, daŋqty ūşqyş İvan Kojedubtyŋ bortmehanigı bolǧan.
Mädina Ysqaqova Aqmola oblysynyŋ Sandyqtau audanyna qarasty Zverevka eldı mekenınde düniege kelgen. Ekskursiia jürgızuşısı Ūlmeken Kabduşeva erekşe toqtalǧan dünie – batyr qyzdyŋ jasy jetpei 18 jasynda maidan şebıne attana almauy. Keiın ol öz tölqūjatyn 21 jasqa auystyryp, soǧysqa attanǧan körınedı. Sol tölqūjat muzeide saqtauly. Zaldyŋ ortasyna mäŋgılık alau gologrammasy qoiylyp, ortalyq ekrandarda Ekınşı düniejüzılık soǧysta qaza bolǧan jauyngerler jaily qysqaşa maǧlūmat beretın elektrondyq qūrylǧy ornatylypty. Kelesı «XX-XXI ǧasyrdaǧy qaru-jaraq zalynda» Ekınşı düniejüzılık, Auǧan soǧysyndaǧy jäne qazırgı uaqytta qoldanysta jürgen qaru-jaraq türlerı qoiylǧan. Qazaqtyŋ batyr qyzdary qoldanǧan Mosin vintovkasy, Maksim pulemetı, qazırgı qoldanystaǧy aviasiia qarulary, injenerlık oq-därıler, basqarylatyn zenit zymyrandary sekıldı qaru-jaraqtyŋ tür-türın mūrajai körmesınen köresız. 1942 jyly Batys Qazaqstannyŋ Jänıbek beketıne jasalǧan äue şabuyly körınısı äskeri dioramasy erekşe köz tartady. Beket Stalingrad şaiqasynyŋ maidan şebındegı aimaǧy bolǧan, al qaqtyǧys körınısı bırneşe ese kışıreitılgen.
Muzeidıŋ basty qūndylyǧy – jädıger. Bırneşe qabatty qamtityn muzei elımızdıŋ jürıp ötken jolyndaǧy äsker tarihymen jäne qazırgı taŋdaǧy Qaruly Küşterdıŋ äleuetın tanytatyn qūral-jabdyqtar men qaru türlerın körsete alady. Mūndaǧy ärbır zat erekşe qūndylyqqa ie. Eldegı tūŋǧyş äskeri salaǧa mamandandyrylǧan muzei erlık daŋqy öşpeitının, eşkım de, eşteŋe de ūmytylmaitynyn aŋǧartty.
Foto. Sūltan Seiıt
