Auyz ädebietınde ejelden qalyptasqan poeziialyq janr, top aldynda qolma-qol suyryp salyp aitylatyn söz saiysy, jyr jarysy, sinkrettık janr – aitys. Tūrmys-salt jyrlarynan bastau alyp, kele-kele aqyndar aitysyna ūlasqan. Osy bır poeziialyq janrdyŋ alǧaşqy nūsqasyn jinap, baspaǧa bergen – Iliias Jansügırov pen Fatima Ǧabitova.
Bırınşı ret körkem jäne ǧylymi basylymdarda jaryqqa şyqqan. Qyzylordadaǧy «Qazaqstan körkem ädebiet» baspasynan 1935 jyly qazaq tılınde latyn grafikasymen jaryq körgen. Kıtapqa Süiınbai aqynnyŋ ömırderekterınen bastap, Tezek törege aitqany, qyrǧyz aqyny Qataǧanmen, Dulat aqyny Qaŋtar baimen, Batyrbek datqanyŋ aqyny Mailyqojamen aitystary, taǧy basqa sözder – jalpy 23 aitysy engen.
Süiınbaidyŋ öleŋ aityp jürgen kezı – Jetısudy patşa ükımetı jaulap alyp, ornyqqan HIH ǧasyrdyŋ ekınşı jartysy. Būl kezde ūly jüzdı patşa ükımetı jaulap aluyna mūryndyq bolǧan Ädıl törenıŋ nemeresı, Nūraly balasy – Tezek töre. Būl törenı qazaq «qan Tezek» dep atap ketken. Tezek töre – Şoqan Uälihanovtyŋ qaiyn atasy, Ile özenınıŋ oŋ jaǧyndaǧy Altyn-Emel tauyn mekendedı (Şoqannyŋ beiıtı de sonda). Onyŋ aldyna adam şyqpaǧan, auylyna rūqsatsyz at pen adam baspaǧan. Süiınbai osy Tezekten tılın tartpai, mınep salady. Tezektıŋ ūrlyq, zorlyǧyn aitady, arasynda maqtaidy da. Tezek Süiınbaidy qyrǧyz aqyny Qataǧanmen aitystyrady. Söitıp Süiınbai bırde qaranyŋ tılı bolsa, bırde törenıŋ tılı bolady.
Süiınbaidyŋ Jetısuda şarlamaǧan elı joq. Ony Jetısudyŋ qazaq, qyrǧyzy bıledı. Äsırese, Qataǧanmen aitysy jalpaq elge tym köp tarady. Būl aitys 1873 jyly Orman Manaptyŋ asynda öttı.
Qazır būl eŋbek elordadaǧy Ūlttyq akademiialyq kıtaphanada saqtauly tūr.
Möldır BAIMAHANBETOVA,
QR Ūlttyq akademiialyq kıtaphanasy
«Kıtap» mūrajaiynyŋ meŋgeruşısı
