Köbıne, köpşılık qauym daulardy sotqa jetkızbei şeşudıŋ täsılderınen beihabar. Ortaq kelısımge kelıp, tiımdı tūstaryn belgılep, ekı jaq qol alysyp bekıtetın qūjattardyŋ baryn da bıle bermeidı. Daulasuşy tarap bırden qūjattaryn jinap, sotqa qarai ūmtylady. Ol öz kezegınde uaqyt, qarajat tapşylyǧymen ūştasatyn qiyndyqtarǧa äkep soǧady.
Osy oraida, kez kelgen dauly mäselenı sotqa jetkızbei retteudıŋ mümkındıgın aita ketsek deimız. Azamattyq sot ısın jürgızudıŋ mındetterı azamattardyŋ, memlekettıŋ jäne zaŋdy tūlǧalardyŋ būzylǧan nemese dauly qūqyqtaryn, bostandyqtary men zaŋdy müddelerın qorǧau jäne qalpyna keltıru, daudy beibıt jolmen retteuge järdemdesu, qūqyq būzuşylyqtardyŋ aldyn alu jäne qoǧamda zaŋǧa jäne sotqa qūrmetpen qaraudy qalyptastyru bolyp tanylady. Al daulardy sotqa jetkızbei şeşudıŋ qandai joldary qarastyrylǧan? Daudy sottan tys retteuge üşınşı tūlǧalardyŋ (notarius, mediator, advokat, ombudsmen, törelık) qatysuymen rūqsat etıledı. Daudy sotqa deiın retteu mämılege qatysuşylardyŋ şaǧym keltıru tärtıbımen, sondai-aq zaŋda tıkelei közdelgen jaǧdailarda şeşıledı. Soŋǧy uaqytta bırqatar zaŋnamalarǧa engızılgen jaŋaşyldyqtar dauly mäselenıŋ sotqa deiıngı tärtıppen şeşıluın mındettı türde talap etedı. Daulasuşy tarap sotqa aryz tapsyrmas būryn sotqa deiın jäne sottan tys tärtıptı saqtauy qajet.
Daulardy sotqa deiın retteu – janjaldardy retteudıŋ neǧūrlym örkeniettı jäne tiımdı qūraly bolyp tabylady. Būl täsıl taraptardyŋ özara äreketterı kelıspeuşılıkterdı sot organdarynyŋ aralasuynsyz şeşuge mümkındık beredı. Sottan tys retteudıŋ taǧy bır täsılı retınde eŋbek inspektorynyŋ jūmys beruşıge eŋbekaqyny töleu turaly nūsqamasyn keltıruge bolady. Būl qūjat atqaru qūjaty bolyp tabylady. Dausyz talaptar boiynşa qaryzdy öndıru atqaru jazbasyn räsımdeu arqyly jüzege asyrylady. Ol Notariat turaly zaŋda bekıtılgen. Notariustyŋ atqaru jazbasy notarialdy kuälandyru negızındegı mındetterdı oryndau, jazba şart, naqty qoldanylǧan qyzmet türlerı boiynşa jariia kelısım-şart negızınde qaryzdy öndırıp alu, eŋbekaqyny öndırıp alu jäne taǧy basqa şarttardy oryndau üşın berıledı.
Atqaru jazbasy atqaru qūjaty bolyp tanylady jäne sottan tys tärtıppen şeşıluge jatady. Al endı sottan tys şeşılmegen mäselenı sotta ymyraǧa kelu jolymen şeşu mümkındıgı de zaŋmen qarastyrylǧan. Sudia sotta taraptardy tatulastyru üşın şara qoldanady, sot prosesterınıŋ barlyq satysynda daudy retteuge kömektesedı. Taraptar bolsa daudy özara bıtımgerşılık kelısımmen, daudy mediasiia tärtıbımen retteu arqyly jäne partisipativtı räsımdı qoldanu tärtıbımen şeşe alady. Daudy tatulastyru räsımderın qoldanu arqyly retteu turaly ötınıştı sotqa qatysuşy taraptar talap aryz öndırısınıŋ kez kelgen ısı boiynşa bere alady. Mysaly, biylǧy jylǧy 9 aida astana sottarynda 415 azamattyq ıs bıtımgerşılık kelısımge kelumen, 2 220 ıs mediasiia tärtıbımen, 3 ıs partisipativtı räsımmen qaralyp, aiaqtalǧan. Nūr-Sūltan qalasynda ornalasqan halyqqa tegın qyzmet körsetetın Tatulastyru ortalyǧynyŋ jūmysyn atap ötpeuge bolmas. Sebebı daulardyŋ basym köpşılıgı sotqa jetpei, osy ortalyqta oŋ şeşımderın tauyp jatyr. Jyl basynan 2294 ötınış ortalyqta qaralyp, 695-ı sotqa deiın rettelgen. Tatulasu ortalyǧynyŋ mediatorlarymen jalpy somasy 207 million 640 myŋ 546 teŋgenı qūraityn aqşalai daular rettelıp, taraptar özara tiımdı kelısımge kelgen.
Botagöz BAIаNOVA,
Nūr-Sūltan qalasy soty aqparattyq
qamtamasyz etu bölımınıŋ basşysy
