Qazır jūrt jappai eŋbek demalysynan oralyp, endı bıreulerı qara küzde enşısı tigenıne quanyp otyrǧan jaiy bar. Osy rette keibır memleketterge qarap şükırşılık etuımızge de bolady. Öitkenı, eŋbek demalysyna az merzımge ǧana jıberetın nemese ony mülde bermeitın de memleketter bar eken. Mäselen…
Özımız qyzyǧa qaraityn europalyq memleketterdıŋ köbınde azamattar mereke künderı jūmys ıstep, keiın ony jyldyq demalysyna qosyp alady. Fillipindık bolsaŋyz, jaǧdaiyŋyz odan da naşar bolar edı, öitkenı, olarǧa jylyna bas-aiaǧy bes-aq kün aqyly demalys tiedı. Qazaqstanda qyzmetkerlerge ūzaqtyǧy 24 küntizbelik bolatyn jyl saiynǧy aqyly eŋbek demalysy tiesılı (Qazaqstan Respublikasy Eŋbek kodeksınıŋ 101-babyna säikes, eger qyzmetkerlerdiŋ jekelegen sanattary üşin köp kün sany közdelmese). Onyŋ syrtynda keibır salada kädımgıdei keŋşılık bar. Mysaly, memlekettık qyzmetşılerge – 30 kün, äskerilerge – 30 künnen 45 künge deiın (qyzmet atqarǧan eŋbek ötılı men eŋbekterıne bailanysty), pedagogterge – 56 kün; mektepke deiıngı jäne qosymşa bılım beru ūiymdarynyŋ pedagog mamandary üşın 42 kün mausymdyq demalys berıledı. Al, 1 jäne 2-toptaǧy mügedek qyzmetkerlerdıŋ mejelı künnen tys kemınde 15 kün qosymşa demalys aluyna qūqyǧy bar.
İzrailde azamattarǧa jūmys ötılıne bailanysty 10 kün men 24 kün arasynda aqyly demalys berıledı (Mys.:1-4 jyl arasynda jūmys ıstegender – 12 kün, 5 jyl jūmys ıstegender – 14 kün. Onyŋ syrtynda keibır mamandyqtar boiynşa sauyqtyruǧa arnalǧan demalysqa – 6 kün, densaulyqqa ziiandy jūmystarǧa 12 künmen qosa 500 dollardai järdemaqy berıledı. Japoniiada da osyǧan ūqsas defferensialdy tärtıp ornaǧan. Iаǧni, ärkımge – eŋbegıne qarai. Bıraq, bır qyzyǧy, japondyqtardyŋ basym bölıgı demalystyŋ jartysyn ǧana paidalanady eken. Öitkenı, ekı qoldy bos qoiyp, emın-erkın jüru būl halyqtyŋ ömır yrǧaǧyna mülde qaişy.
Kerısınşe, keibır europalyq elderde bızge tän jaibaraqattyq bar siiaqty. Mäselen, Reseide 28 küntızbelık eŋbek demalysy berıledı. Oǧan 14 memlekettık resmi mereke künderın qossaq, reseilıkter jylyna baqandai 42 kün tynyǧady eken. Aǧylşyndar da aiǧa juyq aiaq suytady. Oǧan 8 memlekettık resmi mereke künderın qossaq, ūzyn-yrǧasy 36 kün demalady. İtaliialyqtar 11 memlekettık resmi mereke künın esepke alǧanda, 31 kün jūmysqa bas qatyrmai ömır süru baqytyna ie bolady.
Al, älemnıŋ keibır halyqtary jyl on ekı aidy qybyr-qybyr tırşılıkpen ötkıze me degen äserde qalasyŋ. Mysaly, zaŋ boiynşa Singapur men Gonkongta – 7 kün, Oŋtüstık Koreiada – 10 kün, Qytaida – 11 kün, İndiiada 12 kün aqyly demalys berıledı eken. AQŞ-ta arnaiy aqy tölenetın jyldyq demalys zaŋ boiynşa müldem bekıtılmegen. Qyzmetkerın qaşan, qanşa merzımge jıberetınderın är mekeme öz betınşe şeşedı. Soǧan säikes, AQŞ azamattarynyŋ 25 paiyzy bel jazbai jūmys ısteuge daǧdylanǧan.
Qarap otyrsaq, halqyn sirek «erkeletetın» elderdıŋ qai-qaisy da ekonomikalyq jaǧynan quatty. Olar beinebır üzdıksız mehanizm ıspettes, enjarlyqqa ūrynsa, qarqyn alǧan şaruaşylyǧyn qojyratyp aluy kädık. Degenmen, ärkım «körpesıne qarai kösıledı» emes pe? Bızdıŋ halyqqa da sondai eŋbeksüigıştık qasiet tıleimız.
Daiyndaǧan Erlan JŪRYNBAEV
