Osydan on şaqty jyl būryn ülken ekranǧa jol tartqan «Köşpendıler» körkem filmıne köpşılıktıŋ köŋılı tolmaǧan edı. Sol olqylyqtyŋ ornyn mereke künderı Astana men Almaty qalalarynda tūsauy kesılgen «Qazaq elı» serialynyŋ kinonūsqasy – «Almas qylyş» filmı toltyratyn siiaqty.
KEREI men JÄNIBEKTIŊ JASAMPAZDYǦY
Qos kinotuyndynyŋ da negızıne körnektı jazuşy Iliias Esenberlinnıŋ tarihi trilogiiasyna kıretın kıtaptar alynǧan. Alǧaşqysynyŋ jelısı «Jantalas» romany boiynşa tarqatylsa, ekınşı, iaǧni jaŋa film qalamgerdıŋ attas şyǧarmasy negızınde örıledı.
Alaida «Almas qylyş» filmın romannyŋ taza köşırmesı dep aituǧa bolmaidy. Ssenarii avtorlary belgılı qalamger Smaǧūl Elubai, Timur Jaqsylyqov jäne osy film rejisserı Rüstem Äbdıraşev keŋestık zamanda jazylǧan şyǧarmaǧa («Almas qylyş» romany 1971 jyly jaryq kördı) qazırgı zaman tūrǧysynan qarap, özgerısterdı engızdı.
Tarih ǧylymynyŋ doktory, QR ŪǦA korrespondet-müşesı Bereket Kärıbaevtıŋ pıkırınşe, «Almas qylyş» romany – Qazaq handyǧynyŋ qūryluy men küşeiuın suretteitın körkem tuyndy. Filmdı tüsırgen şyǧarmaşylyq toptyŋ da süiener tıregı osy boldy.
Esterıŋızde bolsa, «Köşpendıler» filmınde HVIII ǧasyr oqiǧalaryna, olardyŋ ortasyndaǧy Abylai hannyŋ tūlǧalyq qasietıne basty ekpın berıledı. «Almas qylyş» odan arǧy zamandy jaŋǧyrtyp, Kerei men Jänıbek handardyŋ Äbılqaiyr ūlysynan bölınıp, bügıngı täuelsız Qazaqstan mūragerı bolyp otyrǧan memlekettıŋ düniege kelgen kezeŋderı turaly baiandaidy. Filmnıŋ ideiasyn Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev ūsyndy. Al QR Mädeniet jäne sport ministrlıgı tapsyrys bergennen keiın Ş.Aimanov atyndaǧy «Qazaqfilm» AQ, «CentaurusRustemAbdrashevproduction» JŞS jüzege asyrdy.
AKTERLER ANSAMBLI
Auqymdy jobaǧa jalpy alǧanda 500-den astam adam qatysyp, 100-den asa akter tartyldy. Tüsırılım jūmystary Almaty qalasy men Almaty oblysynda jürgızıldı. Jalpyūlttyq prokatqa aldaǧy jyldyŋ 5 qaŋtarynda şyǧatyn filmnıŋ bas keiıpkerlerınıŋ rölın – Kerei handy Qaraǧandy oblystyq S.Seifullin atyndaǧy qazaq drama teatrynyŋ ärtısı, QR eŋbek sıŋırgen qairatkerı Qairat Kemalov, al Jänıbektı köpşılıkke Bauyrjan Momyşūlynyŋ rölı arqyly tanys Erkebūlan Daiyrov somdady.
Şyŋǧys hannyŋ tūŋǧyş ūly Joşydan taraǧan ūrpaq Qazaq handyǧyn qūrǧandyǧy tarihtan belgılı. Al HIII ǧasyrda Joşy ūlysy Altyn orda atty quatty memlekettı qūrdy. HV ǧasyrda būl memleket ydyrap, jeke-jeke handyqtarǧa ainaldy. Filmde sol kezeŋdegı Äbılqaiyr men Şaibani handar, Moǧolstan bileuşısı Esen-būǧa, oirattardyŋ taişysy Öz-Temır, jelmaiasymen jelıp, jerūiyq ızdegen Asan qaiǧy, Qaztuǧan jyrau syndy köptegen tarihi tūlǧalardyŋ beinesı körınedı. Al basty keiıpkerler, ärine, Kerei han men Jänıbek.
Aita keter jait, filmge käsıbi akterlermen qatar önerı basqa salada örıstegen şyǧarmaşylyq ielerı qatysty. Atap aitsaq, Qaztuǧan jyraudy – Bekbolat Tıleuhan, Kereidıŋ äielın – bişı Şūǧyla Saparǧaliqyzy somdap şyqty. Mūny jaŋalyq dep aituǧa kelmeidı, sebebı, «Taqiialy perışte» filmınde Äubäkır Ysmaiylov, «Qyz Jıbekte» Gülfairus Ysmaiylova syndy belgılı suretşılerdıŋ oinaǧanyn halyq körgen. Al «Almas qylyştaǧy» özge rölderge kelsek, onda joǧaryda attary körsetılgen ärtıstermen bırge Doshan Joljaqsynovtan bastap, İısbek Äbılmäjınov, Aian Ötepbergen, Meiırǧat Amangeldin, Niiazbek Şaisūltanov, Arman Qoja, Madina Esmanova, Qarlyǧaş Mūhamedjanova, Iŋkär Äbdıraş, Dınmūhamed Aqymov, t.b. akterler körındı. Jaidarbek Künǧojinov bastaǧan kaskaderlık top triukterdı jasap şyqty.
TÄUELSIZDIK MEREITOIYNA TAMAŞA TARTU
Filmnıŋ tūsaukeserınde QR Mädeniet jäne sport ministrı Arystanbek Mūhamediūly Elbasynyŋ: «Kerei men Jänıbek 550 jyl būryn Şudyŋ boiynda Qazaq handyǧyn qūrdy. Sonyŋ bärı bızdıŋ jastarǧa, bızdıŋ ūrpaǧymyzǧa tamyrymyzdyŋ tereŋ ekenın körsetedı. «Tamyry tereŋ qara emen, qasqaia küter dauyldy» degen naqyl bar. Tamyryŋ tereŋ bolsa, qandai dauyl bolsa da qasqaia köteresıŋ. Tarihymyzdy zerttep, halqymyzdyŋ tarihymyz turaly bılımın arttyru qajet» degen sözın keltırıp, «Almas qylyşty» tüsırudegı maqsatyn aiqyndap bergendei boldy. Sondai-aq, atalmyş tuyndy el Täuelsızdıgınıŋ 25 jyldyq mereitoiyna tamaşa tartu bolǧanyn atap öttı.
Köpşılıktı, ärine, «Qazaq elı» serialy qaşan körsetıletını qyzyqtyrady. Būl sūraqqa film rejisserı Rüstem Äbdıraşev jauap berdı. Onyŋ aituynşa, qazır«Qazaqstan» ūlttyq arnasy men «31 arnamen» kelıssözder jürgızılude. Būiyrtsa, Jaŋa jyldan keiın serial tolyǧymen teledidar körermenderıne jol tartuy tiıs. Al, film prodiuserı Arman Äsenovtıŋ sözınşe, «Almas qylyş» – «Qazaq elı» serialynyŋ syǧymdalǧan, iaǧni bır filmge jinaqtalǧan nūsqasy.
«Almas qylyş» körkem filmınıŋ, jalpy alǧanda «Qazaq elı» serialynyŋ tüsıru tobynda bolǧan önertanuşy Erlan Töleutaidyŋ eŋbegın de atap ötuge tiıstımız. Tūsaukeserde ol «Bügın men üşın quanyşty kün boldy. Ekı jylǧy beinettı eŋbegımız aqtalyp otyr. Osy filmdı tüsıru jolynda «kündız otyrmady, tünde ūiyqtamady» degen siiaqty küidı bastan keşırdık» dedı.
R.S. Ötken mereke künderı «Habar» telearnasy Satybaldy Narymbetovtıŋ «Amanat» filmın, «KTK» Aqan Sataevtyŋ «Anaǧa aparar jol» tuyndysyn körsettı. Qaptaǧan şou baǧdarlamalar men konsertterden jalyqqan halyq qazaqtyŋ şerlı tarihyn paraqtauǧa mümkındık beretın būl filmderdı qyzyǧa tamaşalady. Şyndyǧyna kelgende, būl tuyndylardyŋ otanşyldyqqa tärbieleitın küşın de baiqadyq. Demek, ūltqa basqa emes, osyndai filmder kerek. Olardyŋ endı köptep tüsırıluın kütemız.
Amanǧali QALJANOV
