Jūrt arasynda «Reformator ministrlık» atanyp ketken densaulyq salasy tauyq jylyn taǧy bır ülken nauqanmen bastaǧaly otyr. Ol – el tūrǧyndaryna tabysynyŋ belgılı bır bölıgın audarudy mındetteitın «Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jüiesı».
Bekıtılgen erejelerge säikes, jūmys beruşı mekemeler 2017 jyldyŋ 1 şıldesınen bastap är qyzmetkerınıŋ ai saiynǧy kırısınıŋ 2 paiyzyn arnaiy qorǧa audara bastaidy. Ärı būl körsetkış kölemı jyl saiyn bır paiyzǧa artyp, 2020 jyly 5 paiyzǧa jetetın bolady. Mūndai audarymdar 2019 jyldan bastap tūraqty tabysy bar kez kelgen tūrǧynǧa mındetteledı. Olar alǧaşqy jyly jalpy kırısınıŋ bır paiyzyn audarsa, 2020 jyldan bastap būl körsetkış 2 paiyzdy qūraidy. Özın-özı jūmyspen qamtyp otyrǧan azamattardyŋ mındettık medisinalyq jarna kölemı 2017 jyly – 2, 2018 jyly – 3, 2019 jyly – 5, 2020 jyldan bastap 7 paiyzǧa jetetın bolady.
Joba nege keşıktırıldı?
Negızınen, būl joba belgılengen uaqyttan jarty jyl būryn iaǧni 2017 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap jüzege asa bastauy tiıs bolatyn. Alaida belgılı sebeptermen jarty jylǧa şegerılıp otyr. Qoǧamda qyzu talqylanǧan būl joba bırneşe märte mamandar men deputattar tarapynan synǧa ūşyrady. «Älı de pysyqtaudy qajet etedı» degen pıkırler aityldy. Mäselen Parlament Mäjılısınıŋ «Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru mäselelerı boiynşa keibır zaŋnamalyq aktılerge özgerıster men tüzetuler engızu turaly» zaŋ jobasyn talqylau boiynşa jūmys tobynyŋ otyrysynda deputat Vladislav Kosarev mındettı medisinalyq äleumettık saqtandyrudy 2 jylǧa şegere tūru turaly ūsynys bıldırgen bolatyn. «Bız ülken ıstı qolǧa alyp jatyrmyz. Soǧan säikes daiyndyq jūmystary baiypty boluy tiıs. Däl qazırgı daǧdarys uaqytynda jarna töleu mäselesı jūmys beruşılerge äjeptäuır salmaq saluy yqtimal. Iаǧni, onsyz da ülken qiyndyqtarǧa tap bolǧan biznes üşın auyr soqqy boluy äbden mümkın. Onyŋ üstıne medisinalyq qyzmetterdı äkımşılendıru mäselelerı tübegeilı şeşımın tapqan joq» degen bolatyn.
Keiın mūndai ūsynystar eskerılıp, özgerısterge säikes bekıtılgen merzımdı jarty jylǧa şegeru turaly «Qazaqstan Respublikasynyŋ keibır zaŋnamalyq aktılerıne mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru mäselelerı boiynşa özgerıster men tolyqtyrular engızu turaly» zaŋ jobasy qabyldandy. Zaŋǧa säikes jūmys beruşıler men jeke käsıpkerler, jeke notariustardyŋ, jeke sot oryndauşylar, advokattar jäne jeke tūlǧalardyŋ audarymdary men jarnalaryn töleu merzımı şıldenıŋ bırıne deiın şegerıldı.
Jüienıŋ tiımdı tūstary
Jaŋa jüie üş paketten tūrady: Tūraqty jarna audaratyn tūrǧyndar memleket tarapynan tegın medisinalyq kömek alady. Al ekınşısı jüiege qatysuşy azamattarǧa jinalǧan qarjynyŋ esebınen kömek berıledı. Soŋǧysy boiynşa medisinalyq saqtandyru jüiesıne azamattar qalauyna qarai müşe bola alady. Sondai-aq, 15 türlı kategoriiaǧa jatatyn halyqtyŋ äljuaz tobyna memlekettıŋ özı tölem jasaidy. Būl tölemder 2018 jyldyŋ 1 qaŋtarynan bastap tölene bastaidy.
Mamandardyŋ aituynşa, medisina salasyndaǧy būl reforma halyqtyŋ densaulyǧyn jaqsartuǧa baǧyttalǧan. Bırınşıden, el aumaǧyndaǧy özıŋız qalaǧan kez kelgen emhanadan medisinalyq kömek alasyz. Ekınşıden, mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jüiesınıŋ erejesıne säikes tūrǧyndar qosymşa barlyq aqyly qyzmetten bosatylady. Tiımdı tūstary būl ǧana emes: Mysaly, saqtandyru jarnalaryn azamattarǧa jūmys beruşı mekemeler töleidı. Al jūmyssyzdar men eŋbekke jaramsyz azamattar üşın jarna töleudı memlekettıŋ özı moinyna alyp otyr. «Mındettı medisinalyq saqtandyru jüiesınıŋ tiımdı tūstary öte köp. Eŋ bastysy, medisinalyq qyzmet sapasy artyp, halyqtyŋ densaulyǧy jaqsarady dep kütılıp otyr. Öitkenı arnaiy qorǧa jūmysşylar ǧana emes, jūmys beruşıler de qarjy salady. El ükımetınıŋ audaratyn qarjysy taǧy bar. Taǧy bır aita keterlıgı, būl mındetterden äleumettık qorǧalmaǧan älsız toptar bosatylady. Qor qūryltaişysy memleket bolǧandyqtan, jūmsalǧan är tiynnyŋ esebı jasalady. Sondai-aq, jedel järdem qyzmetı, sanitarlyq aviasiia, ekpe egu tärızdı qyzmetter būrynǧyşa Ükımet tarapynan qarjylandyrylatyn bolady» deidı Ūlttyq ǧylymi medisinalyq ortalyǧy basqarmasynyŋ basşysy Abai Baigenjin.
KOMMERSİIаLYQ MAQSATTY KÖZDEMEIDI
Taǧy bır aita keterlıgı, medisinalyq qyzmet sapasy men jūmsalatyn qarjy kölemı artady. Jalpy elımız boiynşa medisinalyq kömek körsetu maqsatynda jyl saiyn 700 mlrd teŋge jūmsalady eken. Al eger mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jüiesı ıske qosylsa, būl – qarjynyŋ kölemı kemınde taǧy 350 mlrd teŋgege artyp, halyq densaulyǧyna jūmsalatyn qarjynyŋ kölemı trillion teŋgeden asyp jyǧylady degen söz.
Iаǧni joba kommersiialyq maqsatty közdemeidı, ärı tolyqtai memleket baqylauynda bolady. «Būl jarnalar nätijesınde otandastarymyzǧa medisinalyq qyzmettıŋ ekı paketı ūsynylmaq. Alǧaşqysyna jedel-järdem, sanitarlyq aviasiia, äleumettık maŋyzdy aurular, ekpe jäne şūǧyl jaǧdailarda körsetıletın qyzmetter kıredı. Al kelesı paket boiynşa stasionarlyq em, reabilitasiia, emdık şaralar jäne joǧarǧy tehnologiialyq kömekter qarastyrylady. Sondai-aq, būl jüie Qazaqstan azamattarynyŋ eŋbekaqysyna qosymşa auyrtpalyq jüktemeidı. Qorǧa bölınetın jarnalar halyqtyŋ tabys salyǧy esebınen tölenedı. Mäselen, 100 myŋ teŋge jalaqy alatyn qyzmetkerdıŋ 10 myŋ teŋgesı, iaǧni 10 paiyzy tabys salyǧyna ūstalsa, endı ol üşın tek 8 myŋ alynady. Al qalǧan 2 myŋ teŋge mındettı saqtandyru qoryna audarylatyn bolady» deidı Densaulyq saqtau jäne äleumettık damu ministrı Tamara Düisenova.
Eskeretın taǧy bır jait, azamat qaitys bolsa, jinalǧan jarnalar tuystaryna berılmeidı. Al şetelge köşem degen azamattar saqtandyru jinaǧyn bır tiynyn da qaldyrmastan sol eldıŋ qoryna audaryp alyp kete alady.
Ötken qatelıkter qaitalanbaidy
Rasy kerek, būl – osymen elımızde ekınşı ret engızılıp otyrǧan mındettı medisinalyq saqtandyru (MMS) jüiesı. Alǧaşqy saqtandyru jüiesı 1996 jyldyŋ bırınşı qaŋtarynan bastap engızılgen bolatyn. Alaida bolaşaǧynan ülken ümıt küttırgen qanatqaqty joba köp ūzamai qaŋtarylyp qaldy. Medisinalyq saqtandyru qorynyŋ basşysy Talapker İmanbaev qorǧa jinalǧan qarajatty qaltasyna basqan küiı şetel asyp kete bardy. Nätijesınde memleket esebınen saqtandyrylǧan 13 mln-ǧa juyq adamnyŋ qarjysy jelge ūşty (naqty qanşa audarylǧany älı belgısız). Al İmanbaevtyŋ özı 2001 jyly «ūiymdasqan qylmystyq top qūrdy, memleket qarjysyn talan-tarajǧa saldy» degen jeŋıl-jelpı aiyppen nebary 9 jylǧa syrttai sottaldy. Bügınde onyŋ qaida jürgenı belgısız.
Sol sebepten bolar, eskı de jaŋa Mındettı äleumettık medisinalyq saqtandyru jüiesınıŋ bolaşaǧyna, rasy kerek, ümıtten görı küdıkpen qarap otyrǧandar bar. Alaida Densaulyq saqtau jäne äleumettık damu ministrı Tamara Düisenovanyŋ aituynşa, jaŋa jobadan küdıktenudıŋ eş jönı joq. «Germaniialyq saqtandyru jüiesı negızınde daiyndalǧan būl qūjat Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen äzırlendı. Iаǧni, bes institusionaldyq reformasyna säikes qolǧa alynǧan «100 naqty qadam» Ūlt jospary aiasynda qolǧa alynyp otyr. Jobanyŋ basty maqsaty – 2050 jylǧa deiın damyǧan 30 eldıŋ qataryna kırıp, halyq densaulyǧyn jaqsartu» deidı ol.
Bürkıt NŪRASYL
