Türık tektes halyqtardyŋ on ekı januarly ejelgı küntızbesı boiynşa 2014 jyl – jylqy jyly. Ol 2002 jyly ǧana kelgen edı, sodan berı de bır müşel (12 jyl) öte şyǧypty.
Būryndary köşpelı oǧyz türıkterı jyl basyn 21 nauryzdan sanaǧan. Qazır de tereŋ syrlarǧa toly Anadoly dalasynyŋ alys tükpır auyldarynda köneköz qariialardyŋ tanym-tüsınıgı osyndai.
Qysy aiazdy, jazy aptap şyǧys Anadolynyŋ küngei şet-qiyrlarynda tūratyn auyzy dualy qariialardyŋ äŋgımelerıne qaraǧanda, «Djemre» dep atalatyn jäne on ekı kün men taǧy jarty künge sozylatyn uaqyt aralyǧynda aspannan üş ret ot tüsedı. Halqymyzdyŋ «Djemre tüsse, qys pen köktem bır-bırınen airylady», «Djemre – jazdyŋ habarşysy» deuı osydan bolsa kerek.
At qūlaǧy körınbeitın aq tütek borandy aqpan aiynyŋ ekınşı onkündıgınde alǧaşqy Djemre auaǧa tüsedı, iaǧni, aua jyli bastaidy. Osy aidyŋ jiyrma jetınşı jūldyzynda ekınşı Djemre suǧa tüsedı – su jylidy. Jyl aiaǧynda, nauryz aiynyŋ besı künı soŋǧy Djemre jerge tüsedı, sodan keiın jer jylidy. Osy kezde jer asty men üstındegı şybyn-şırkei, qūrt-qūmyrsqa jybyrlai bastaidy!
Ǧasyrdan ǧasyrǧa jalǧasyp kele jatqan ädet-ǧūryp, salt-sana, dästür ızımen ata-analarymyz nauryzdyŋ alǧaşqy aptalarynan bastap üi ışındegı jihaz, mülıktıŋ şaŋyn qaǧyp, juady. Äsırese, qūramynda mysy bar ydys-aiaqtardy qalaiyşyǧa berıp, tazalatady. 20-21 nauryz tünı üidegı barlyq qalaiyly ydys ataulyny, tabaqtardy käusär būlaq suyna toltyrady. Olardy üidıŋ aulasyna jauyn-şaşynsyz, aşyq aspandy künı ai men jūldyz säulesınıŋ nūry tüssın degen nietpen igı tılekter aityp taŋ qylaŋ bergenşe qoiady.
«Jyl boiy aq mol, dän tasqyn, jauyn-şaşyn köp bolsyn» dep osy suǧa bidai, tary, arpa, sūly, jasymyq, nūt syndy dändı daqyldar men mol et salyp, as daiyndaidy. Taza qalaiyly ydys-tabaqtardy aqqa (süt, ioǧūrt, airan, süt, sütlaş t.b.) toltyru dästürı de bar. «Su – jasyŋ, as – ülkenıŋ» degendei, būl dämdı alys-jaqyn aǧaiynǧa, körşı-qolaŋǧa, kelımdı-ketımdı jolauşylarǧa syi-qūrmetpen jıberu ǧūrpy da saqtalǧan.
Nauryz tünı auyl boijetkenderı ülken bölmege üş şam jaǧyp, özderıne «Baqyt qūsyn qondyru» tılegın aitqan.
Küngei-şyǧys Anadoly aŋyzdary men äŋgımelerın egjei-tegjei bıletın közı qaraqty qariialardyŋ aituynşa, este joq eskı zamandardan būl künı jer jüzınde su qozǧalyssyz toqtaidy eken. «Nauryzdyŋ jiyrma bırınde taŋ qylaŋ bergen sätte Ūly Kök Täŋırınıŋ öte qysqa mezette kün sekıldı nūrly jüzı su betınde körınedı» desedı. Su «Jüzıŋdı kördım» degendei, tyna qalady. Osy künnen keiın jaqsylyqty, qasiet jäne qūrmet retınde jaŋbyr, qar jauady, mūhit tolady.
Kışı Aziia dalasynyŋ qūdai ūmytqan taulyq oŋtüstık-şyǧys auyldarynyŋ köneközderı bylai deidı: «Nauryz – ai dese auzy, kün dese közı bar, keŋ maŋdaily, qypşa bel, qos būrym, sary qolaŋ şaşty, oiu-örnekşı bır qyz bolyp, jetı qabat köktıŋ üstınde jatqan. Anadoly şarynyŋ şyǧys bölıgınen tüngı saǧat jetıden bastap, kün säulesı sebezgılep atqan taŋǧy saǧat jetıge deiın batysqa qarai aspan jolymen ketken. Sondyqtan, Anadoly türıkterı Nauryz tünı kökten samal jel esse aspannan nūrdyŋ tögılgenı, yrystyŋ qūiylǧany dep yrymdaidy. Ol eŋ taza jel sanalady. Osy yrymnan bolar, baqytty Anadoly dalasynda Nauryz tünı esık pen terezeler aşyq bolady».
Türık tektes ejelgı jauynger taipalardyŋ arǧy atalarynan qalǧan derekterge süiensek, būl künı ūly babalarymyz atynyŋ tūiaǧy jetken jartasty Ergeneqon taulyq öŋırıne kırıp, sonda tört jüz elu jyldai ösıp-önıp, aqyrynda syimai, temır taulardy örtep qūlatyp şyqqan.
Qasiettı Anadoly jerın qūşaǧyna bölegen Nauryz merekesı türık tıldı memleketterde är şaŋyraqtyŋ yrys-qūty, quanyşyna ainaluda.
Kelgen jaŋa jyl türık tıldı halyqtarǧa bereke ornatyp, bırlıgımızdı odan ärı nyǧaitqai!
Erol GIýNEILİGİL,
zertteuşı- türıktanuşy, säuletşı,Gaziantep qalasy, Türkiia
