Aty aŋyzǧa ainalǧan ūltymyzdyŋ daŋqty perzentı Bauyrjan Momyşūlynyŋ tuǧanyna osy jeltoqsan aiynda 110 jyl bolyp otyr. Közı tırısınde-aq halqymyz ony batyr dep moiyndady. Ūly Otan soǧysyndaǧy erlıgımen ǧana emes, beibıt künde de örşıl ruhymen, qaisar mınezımen aty şyqqan tūlǧanyŋ «Otan üşın otqa tüs – küimeisıŋ», «Tärtıpke baǧynǧan qūl bolmaidy» sekıldı qanatty sözderı qazır el auzynda. Batyrdyŋ atyna elımızdıŋ är aimaǧynda köşeler, eldı mekender, oqu oryndary berılıp, eskertkışter boi köterdı. Elordamyz – Nūr-Sūltan qalasyndaǧy bır daŋǧyl onyŋ esımımen atalady. Sonyŋ boiynda eskertkışı qasqaiyp tūr.
DİVİZİIа KOMANDİRINIŊ DAŊǦYLY
Bas qaladaǧy Bauyrjan Momyşūly daŋǧyly Saraişyq köşesınen bastalyp, Abylai han daŋǧylynda aiaqtalady. Būrynǧy atauy – 13-magistraldy avtojoly. M.Jūmabaev, Täuelsızdık daŋǧyldaryn jäne Qyzylarai, Syrymbet, Qordai, M.Tölebaev köşelerın qiyp ötedı. Ūzyndyǧy – 3958,7 m.
Al eskertkıştı astanaǧa batyrdyŋ kındıgın kesken jūrty – Jambyl oblysy tartu ettı. Osydan on ekı jyl būryn jazdyŋ jaima-şuaq künınde qoiylǧan onyŋ avtorlary – säuletşı Baqytjan Syzdyqov pen müsınşı Temırhan Qoljıgıt. Qyzyl granitten qūiylyp, tūǧyrǧa qondyrylǧan müsınnıŋ biıktıgı tört metrden asady.
Ūltymyzdyŋ asyl azamattaryn qanşa ardaqtap, qūrmettesek te artyq etpeidı. Momyşūlynyŋ mereitoiyna arnalǧan şaralar legı künı keşe ǧana tuǧan jerı Jualy audanynan bastaldy. Belgılı tūlǧalar äleumettık jelıler arqyly da onyŋ ruhyn asqaqtatyp jatyr. Mäselen, Parlament Senatynyŋ töraǧasy Mäulen Äşımbaev Feisbuktegı paraqşasynda jazba qaldyrdy.
«Bäukeŋnıŋ esımı halqymyz üşın qaşanda batyrlyqtyŋ, qaisarlyqtyŋ jäne erjürektıktıŋ simvoly bolyp sanalady. Onyŋ soǧys jyldaryndaǧy erlıgı men ataq-daŋqy bırqatar elderge tarady. Sol kezde batyr atamyz daryndy qolbasşy, äskeri strateg, şeber ūiymdastyruşy retınde moiyndaldy.
Bauyrjan Momyşūlynyŋ soǧystan keiın äskeri-ǧylymi qyzmetpen jäne ädebietpen ainalysqany barşamyzǧa belgılı. Onyŋ qalamynan maidan dalasyn şynaiy surettegen kesektı şyǧarmalar tudy. Sol dünieler qazaq ädebietındegı äskeri taqyryptyŋ negızın qalauǧa ülken üles bolyp qosyldy…» dep jazdy Senat töraǧasy.
KÖRKEM ÄDEBİET PEN KİNODAǦY BEINESI
«Mäskeudı qazaqtar qorǧap qaldy» degen aqiqat bar. Şyntuaitynda Ekınşı düniejüzılık soǧys kezınde qazaq jauyngerlerı ata-babalarymyzdyŋ HIH ǧasyrdaǧy erlıgın qaitalap, Resei astanasyn ekınşı märte alyp qaldy desek te bolady. 1812 jyly Napoleon äskerı Mäskeu tübıne jetkende, orys patşasy I Aleksandr qazaqtardan kömek sūraǧan. Üş jüzden qūralǧan qazaqtyŋ qalyŋ qoly jaudy Mäskeuden quyp şyqty.
Al Ūly Otan soǧysy jyldary general-maior İvan Panfilov basqarǧan 316-atqyştar diviziiasy qūramynda faşistermen şaiqasqa tüsken Bauyrjan Momyşūly aldymen batalon komandirı, keiınnen polk jäne diviziia komandirı boldy. Jalpy alǧanda Mäskeu üşın 207 ūrysqa qatysty.
1941 jyldyŋ 16-18 qaraşa künderı vermahtyŋ Mäskeu baǧytynda ekınşı märte jasaǧan joryǧy kezınde aǧa leitenant Momyşūly bastaǧan batalon Matronino derevniasynyŋ janynda Volokolamsk tas jolynda asqan erlık körsettı. Bılıktı kombattyŋ arqasynda üş kün boiy faşister şabuylyn toitaryp, batalon ülken şyǧynsyz, ūrysqa qabılettı jaǧdaida qorşaudy būzyp şyqty.
Batyrdyŋ maidandaǧy osyndai erlıkterı turaly talai jazyldy. Aldymen orys qalamgerı Aleksandr Bek keiıpkerımen sūhbattasyp otyryp, «Volokolamsk tas joly» romanyn düniege äkeldı. Taiauda būl tuyndyny belgılı jazuşy-publisist Qūltöleu Mūqaş ekınşı märte ana tılımızge tärjımalady. Onyŋ aldynda būl eŋbektı «Arpalys» atauymen Qūrmanbek Saǧyndyqov qazaqşalady. Osy kıtap aǧylşyn, fransuz, nemıs, italian, ispan, grek, portugal, fin, arab, ivrit tılderıne de audarylyp, älemnıŋ tükpır-tükpırıne tarady. Qazaqstannyŋ halyq jazuşysy Äzılhan Nūrşaiyqovtyŋ «Aqiqat pen aŋyz» kıtabyn da jūrt oqyǧan bolar. Batyrdyŋ ūly Baqytjan Momyşūly men kelını Zeinep Ahmetova da äkelerı turaly bırneşe kıtap jazyp şyǧardy.
Soǧystan keiın qaruyn qalamǧa aiyrbastaǧan Bauyrjan Momyşūlynyŋ özı de qalamgerlık qyryn tanytyp, «Ūşqan ūia», «Mäskeu üşın şaiqas», «Jauyngerdıŋ tūlǧasy», «Soǧys psihologiiasy», t.b. kıtaptardy jazdy.
Asyl azamattyŋ tūlǧasy kino tılınde de kestelendı. 1967 jyly kinorejisser Mäjit Begalin «Arqamyzda Mäskeu» atty körkem film tüsırdı. Batyrdyŋ 100 jyldyǧy tūsynda Qalila Omarovtyŋ «Qazaqtyŋ Bauyrjany» derektı filmı körermenge jol tartty. Bırneşe jyl būryn otandyq telearnalardan Aqan Sataev tüsırgen «Bauyrjan Momyşūly» telehikaiasy körsetıldı. 
BEISEUOVTIŊ «BATYR BAUYRJANY»
Al daŋqty perzentımızge arnalǧan öleŋder men änderdıŋ sany joq şyǧar. Tıptı, körnektı kompozitor Äset Beiseuov osydan qyryq jyldai būryn «Batyr Bauyrjan» atty opera jazdy. Ökınışke qarai, būl tuyndy arada qanşama uaqyt ötse de, älı sahnalanbady. Būl turaly kompozitordyŋ ökıl balasy, özı de tamaşa sazger Marat Iliiasov üş jyl ılgerı bızge sūhbatynda aitqan edı.
«Būl şyǧarma menıŋ köz aldymda jazyldy. Jazylǧan soŋ Abai atyndaǧy opera jäne balet teatryna tapsyryldy. Äset aǧanyŋ qasynda jürıp, sonyŋ bärın kördım. Äset aǧa Bauyrjan Momyşūlyna arnap aldymen «Batyr Bauyrjan» degen än jazdy. Ony Ǧafiz Esımov oryndady. Än mätını notasymen bırge «Leninşıl jas» qazırgı «Jas Alaş» gazetıne şyqty. Bır künı aǧa «batyrdy tuǧan künımen qūttyqtaiyq» dep taŋ azannan menı oiatty. Jolda ännıŋ sözın, keiınnen operanyŋ librettosyn jazǧan aqyn Aitjan Baiǧojaevpen kezdesıp, gazettıŋ bırneşe danasyn düŋgırşekten satyp alǧan soŋ, üşeumız batyrǧa bardyq. Būl Baukeŋnıŋ özı körgen soŋǧy tuǧan künı edı. Bızden basqa eşkım kelmedı. Taŋerteŋnen keşke deiın keŋ dastarqan basynda özımız ǧana otyrdyq. Keterımızde batyr qatty riza bolyp: «Basqa jūrt elemese, elemesın, bauyrlarym, kelgenderıŋe raqmet!» dep közıne jas aldy. Änge de köŋılı toldy. Äset aǧa sodan qatty äserlenıp, Aitjan Baiǧojaevqa: «Änımızdı batyr ūnatty, nege opera jazbasqa?» dedı. Sodan opera jazylǧan soŋ, şyǧarmany opera jäne balet teatryna baryp tapsyrdyq.
«Batyr Bauyrjan» operasy älı künge deiın jaryq körmedı. Sodan berı arada 30-35 jyl öttı. Endı qoiylatyn jönı bar ǧoi. Bıraq qolǧa alatyn adam bolmai tūr» degen edı kompozitor bızben äŋgımede.
Ras, osy bır süiektı muzykalyq tuyndy Abai atyndaǧy opera jäne balet teatry arhivınen tabylyp jatsa, qoiyluy kerek. Būl öner ūjymy sahnalamasa, «Astana Opera» teatryna tapsyrǧany jön. Qalai degenmen de jūrt estuı tiıs. Biyl, batyrdyŋ mereitoiy kezınde qoiyla ma dep ümıttengen edık, bolmady. Qazır ūlttyq operalar sausaqpen sanarlyq dep aityp jatamyz. «Batyr Bauyrjan» operasy olqylyqtyŋ ornyn toltyrmasa da, opera teatrynyŋ qorjynyn bırşama qampaitar edı.
İä, şyǧarmanyŋ baǧy aşylmai tūr. Bauyrjannyŋ özıne tiıstı ataq ömırden ozǧannan keiın berıldı. Keŋes zamanyndaǧy şovinistık saiasattyŋ kesırınen soǧan laiyq bolyp tūrsa da, Keŋes Odaǧynyŋ batyry ataǧyn ala almady. Osy ataqqa soǧys jyldary-aq ūsynylǧan. 8-gvardiialyq (Panfilov) diviziiasynyŋ komandirı İvan Serebriakov 1944 jyldyŋ 7 şıldesınde KSRO Joǧarǧy keŋesı prezidiumıne Momyşūlynyŋ erlıkterın tızıp tūryp, ūsynys hat jöneltken. Būl qūjat keiınnen KSRO Qorǧanys ministrlıgı arhivınen tabyldy. Alaida Ūly Otan soǧysy 1945 jyly aiaqtalsa, arada 45 jyldan soŋ ǧana Elbasynyŋ aralasuymen Bauyrjan Momyşūlyna batyr ataǧy berıldı. Būǧan qatysty Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ mätelge ainalǧan «Baukeŋ jūldyzdy bolǧan kün – qazaqtyŋ jūldyzy janǧan kün» degen sözı de bar.
Momyşūlynyŋ özı būl ataqqa eşqaşan ūmtylmady. Kerısınşe, Reihstagqa bırınşı bolyp tu tıkken qazaq Raqymjan Qoşqarbaevqa Keŋes Odaǧynyŋ Batyryn alyp beruge tyrysty. Sol maqsatpen jazuşy-publisist Käkımjan Qazybaevqa tapsyrma berdı. Alaida eşteŋe şyqpady. Raqymjanǧa keiınnen Halyq qaharmany ataǧy berıldı. Qazır qos batyrdyŋ eskertkışterı elordada bır-bırıne qarama-qarsy tūr. Erlıktıŋ daŋqy öşpeitını ras…
