AQŞ asqan Daiananyŋ kinodaǧy qadamy

Bügıngı keiıpkerımız – Qazaq ūlttyq öner universitetın avtorlyq televiziia rejissurasy mamandyǧy boiynşa bıtırıp, kino älemınıŋ jüregı – Gollivudqa oquǧa attanǧan qazaq qyzy Daiana İbraeva. Ol bızge jas mamandarǧa qanşalyqty qoldau körsetıletını jaily, arnaiy bılım aludyŋ maŋyz­dylyǧyturaly aityp, köptegen kino­larymyz­ǧa arqau bolǧan toi taqyrybynan nege alşaqtauymyz kerektıgın baiandap berdı.

Daiana elorda törındegı Qazaq ūlttyq öner universitetınde Gülbanu Üketaiqyzynyŋ şeberlık synybynda tälım aldy. Oqu oqi otyryp, derektı film­der, äleumettık rolikter men baǧdarlamalardy tüsırdı. Jūmystary qoǧamdaǧy äleumettık mäselelerdıŋ töŋıregınde edı. Oqu barysynda ekı derektı film tüsırıp, Resei, Bolgariia, Chehiia kino fes­tivalderınde marapatqa ie boldy. 2017 jyly «Bolaşaq» baǧdarlamasymen Los-Andjeles­tegı New York Film Academy-ǧa kinorejisser mamandyǧyna tüstı. Alǧaşqyda rejisser-dokumentalist boludy maqsat tūtqan tülek körkem kinematografiiaǧa qyzyǧa bastaidy. Būl turaly Daiananyŋ özı:
– Gülbanu Üketaiqyzy otbasylyq jaǧdaiymen şetelge qonys audardy. Onyŋ ornyn Änuar Raibaev basty. Osylaişa bes qyzdan qūralǧan şaǧyn topqa körkem kinonyŋ ökılı jetekşılık ete bastady. Onyŋ aitqan aqyl-keŋesterı, «kör» dep ūsynǧan filmderıne qyzyqtym. Şynaiy keiıpkerlerdı söilete otyryp, kino tüsıru – bır basqa, al rejisser retınde öz älemıŋdı jasap şyǧaru – müldem basqa. Derektı filmde ke­iıpkerdıŋ emosiiasyn körsetu üşın onyŋ janyn tebırentetın sūraqtar qoiuyŋ qajet. Al körkem film­de oidan qū­ras­tyrylǧan oqiǧa jelısı arqyly aitaryŋdy jetkıze alasyŋ. Osyndai tolǧanystardan keiın öz küşımdı Gollivudte baiqap köruge tyrystym, – deidı.
Amerikalyq bılım beru jüie­sınıŋ bız bıle bermeitın tūstary köp bolyp şyqty. Mūnda student üz­dıksız kino tüsırıp, maşyqtanady.
– Taŋǧy saǧat 9-dan keşkı 7-ge deiın sabaq oqimyz. Leksiialardan keiın qalyp, körgen filmderdı talqylaimyz. Är demalys künderı tüsırılım alaŋynda jüremız. Ūstazdarymyz «oqyǧandy köŋılge toqy, täjıribede qoldan» deidı. Al eger bır pändı tapsyra almai, emtihannan sürınseŋ, 1000 dollar töleisıŋ. Ony qaita tapsyryp qana qoimai, ötken kursty qaitalap oquǧa mındettısıŋ, – deidı Daiana oqu baǧdarlamasyn baiandai otyryp.

Jas mamannyŋ pıkırınşe, ekı mekteptı salystyrmas būryn Qazaq ūlttyq öner universitetınde rejissuranyŋ jaŋadan qalanyp jatqanyn eskeru qajet. Universitet şeteldegı akademiialarǧa baryp, olardyŋ bılım beru täsılderın meŋgerıp jatyr. Ūstazdarymyz studentter üşın baryn salyp, qaşanda jaqsy bılım beruge ūmtylady.
– Alaida AQŞ-qa kelıp, amerikalyq oqu jüiesı degenımız qalyptasqan jüie ekendıgıne közım jettı. Professorlar sabaqqa daiyndyqpen keledı. Bügın ötetın sabaqtyŋ transkriptın şyǧaryp, studentterge taratyp beredı. Kerek bolsa taqtada prezentasiia jasap, kinodaǧy qūbylystardy är minutyn toqtatyp tüsındıredı. Keide qiyn terminderdı ūǧynudyŋ eŋ oŋai täsılı – osy. Bızde balanyŋ talabyna qaraidy, önerge be­iımdılıgın tekseredı. Al Niu-Iork akademiiasy kez kelgen adamdy qabyldap, oǧan üiretuden jalyqpaidy. Sebebı qalyptasqan amerikalyq oqu jüiesı jaqsy nätijege jeteleitınıne kämıl senedı, – dep tüsındırdı Daiana.
Şetel kinofestivalınde bızdıŋ rejisserler äleumettıŋ äleuetın körsetetın kartinalardy jaryqqa şyǧarǧanda qazaq kinosynyŋ jūldyzy jarqyraidy dep senemın. Aitalyq, qazaq toi jasauǧa äues bolsa, ondaǧy janymyzǧa batatyn äleumettık mäselelerdı alǧa tartuǧa bolady. Kartinalarda alyp qaşu, äiel adamnyŋ qūqyǧy taptalǧany, toidy kreditke jasap, artynşa ajyrasyp jatqan jas otbasylardyŋ taǧdyry talqylansa, bızdıŋ kino jeŋıske jetedı degen pıkırde.
Kino älemıne endı qadam bas­qan mamannyŋ özı qandai tuyn­dylar­dy köretının sūradyq:
– Men qazaq kinosyn süiıp köremın. Jylt etken jaŋa film­dı qalt jıbermei köruge tyrysamyn. Şetelde jü­rıp, tuǧan je­rıŋdı aŋsaisyŋ. Qazaq kinosynyŋ negızın qalau­şy­lardyŋ bırı Şäken Aimanov pen Mäjit Begalinnıŋ tuyndylary täntı etedı. 1964 jyly jaryqqa şyqqan Mäjit Begalinnıŋ «Tūlpardyŋ ızı» filmı, Şäken Aimanovtyŋ «Aldar kösesı» – menıŋ süiıktı filmderım. Al Serık Aprymov, Raşid Nūǧmanovtardyŋ jūmysyn körıp, ärdaiym bırnärsenı köŋılge toqimyn. Aqan Sataevtyŋ talmai eŋbek etıp jatqany – bızge ülgı.
Diplomdyq jūmysyn Amerikada tüsırıp jürgen Daiana elımızde kino tüsıru öte oŋai degen qorytyndyǧa kelıptı: – Bızde AQŞ-taǧy siiaqty zaŋ aiasynda qataŋ şekteu qoiylmaidy. Gollivud – temırdei tärtıptıŋ mekenı, tügel saǧattyŋ jüregındei jūmys ısteitın mehanizmge ba­ǧynady. Degenmen saǧan jüktelgen jūmysty abyroimen atqaryp şyǧuǧa barlyq jaǧdai jasalǧan.
Daiana rejisser retınde tü­sırılım alaŋyna ärtısterden bastap, qoiuşy-suretşı, dybys qoiuşy, bet ärleuşı, operator syndy mamandardyŋ bärın jinady. Bır qyzyǧy, aty atalǧan mamandardyŋ kem degende 2-3 assistentı boluy şart. Olardyŋ barlyǧyna mındettı türde gonorar tölep, uaqytyly tamaqtandyryp tūrady. Aita ketu kerek, Niu-Iork kino akademiia­synda öz qarajatymen oquǧa tüskender de, «Bolaşaq» stipendiaty atanǧan qandastarymyz da bar. Qyz-jıgıtter ärdaiym bır-bırıne qoldau körsetıp, tüsıretın film­derıne qolǧabys körsetuge tyrysady.

Ait­paqşy, film Fame (aǧylş. «ataqqūmarlyq») dep atalady. Jas rejisserdıŋ maqsaty – äleu­mettık jelıde beleŋ alyp bara jatqan daŋǧazalyq, ataqqūmarlyqtyŋ da şegı baryn körsetu. Daiana qaŋtardan bastap tamyzǧa deiın daiyndyq jūmys­tarymen jürdı. Prodiusermen bırge tüsırılım alaŋyn taŋdau üşın bırneşe ai kettı. Al filmdı 2 kün boiy 12 saǧattan tüsırdı. Barlyǧyna şamamen 12 myŋ dollar şamasynda qarjysy kettı. «Film tüsıru näzık jandylardyŋ qolynan kele me?» dep sū­raǧanymyzda: «Būl – maǧan eŋ jiı qoiylatyn sūraq! Bızde äiel adamnyŋ qolynan kele me, kelmei me dep kümändanatyndar bar. Al Amerikada, tıptı tüsırılım alaŋynda er adam men äiel adamnyŋ sany para-par boluy tiıs. Jūmys­tyŋ qiyndyǧyna qaramastan, barlyǧy teŋ därejede jūmys ısteuı qajet. Mäselen, auyr-­auyr apparaturalar, kameralar, ştativtı köteruge tura kelgen kezder boldy. Rejisser bolu üşın mınezdı boluyŋ şart, sebebı barlyq jūmys tıkelei rejisserge bailanysty. Degenmen qyzǧa tän näzıktıktı jo­ǧaltyp almauǧa tyrysamyn» dep aiaqtady sözın.