«Aqyldy qala»: Auqymdy derekter negızınde damudy qalai josparlauǧa bolady?

Auqymdy mälımetterdıŋ negızınde «aqyldy qalanyŋ» tūraqty damuyn qalai dūrys josparlauǧa bolady? Auqymdy mälımetterdıŋ qauıpsızdıgıne qatysty qandai älemdık jaŋa trendter qalyptasty? «Aqyldy qalanyŋ» üzdık bastamalaryn ıske asyruda ǧalamtor zattar (ǦZT) tehnologiiasyn damytu men auqymdy mälımetterdı keŋeitudıŋ rölı qandai? XII Astana ekonomikalyq forumynyŋ şeŋberındegı «BIG DATA CONFERENCE» atty basqosuda osyndai maŋyzdy mäseleler aşyq talqylandy.

«Aqyldy» qalaǧa qandai derekter qajet?

Halyqaralyq sarapşylardyŋ zertteuı boiynşa, älemdegı 1,3 million (!) adam är apta saiyn auyldyq eldı mekenderden qalaǧa köşedı eken. Boljam boiynşa, 2040 jylǧa qarai Jer şary halqynyŋ 65 paiyzy qalada tūrady. Qala halqy ösımınıŋ 90 paiy­zy Aziia men Afrikada körınıs tabady. Şyny kerek, sarapşylar elektrondyq velosipedterden bastap köşedegı keptelıske aqy töleudı engızuge deiın, qalalardaǧy ömır süru sapasyn jaqsartuǧa ūmtylyp, ondaǧan jyldaryn sarp ettı.
«Aqyldy qala» degenımız – būl qala ömırınıŋ barlyq salasyndaǧy nätijelerdı jaqsartuǧa baǧyttalǧan tehnologiialar jäne ärbır qala öz tūrǧyndaryna ūsynatyn qyzmet türlerınıŋ sapasyn arttyru. «Aqyldy qalaǧa» ainalu üşın, ärbır qalaǧa ūzaqmerzımdık şeşımder qabyldauǧa kömektesetın senımdı derekter qajet. Osy oraida, «aqyldy qalanyŋ» ömırşeŋ bastamalaryn jüzege asyruda auqymdy derekterdı keŋeitu men ǧalamtor zattar tehnologiiasyn damytudyŋ asa maŋyzdy röl atqarǧany mälım. Öitkenı auqymdy derekter qala basşylyǧyna ärtürlı derek közderınen jinalǧan köptegen mälımetterden asa qūndy aqparat aluǧa mümkındık beredı. ǦZT joǧary jelılık qyzmetterdı qoldanu arqyly datchikterdı, radiojiılıktı jäne Bluetooth-dy şynaiy ortaǧa integrasiialauǧa jol aşyp beredı.

Zertteuge türen salynbaǧan sala

Aqiqatyn aitqanda, ǦZT tehnologiialary men auqymdy mälımetter – älı zerttelmegen salanyŋ bırı. Sol sebepten, «BIG DATA CONFERENCE» atty jiynda «Ekonomikalyq zertteuler instituty» AQ, Dünie­jüzılık bank jäne «Qazaqtelekom» AQ sarapşy-mamandary «aqyldy qalalarda» qoldanylatyn zamanaui kommunikasiialyq tehnologiialar men intellektualdy qosymşalardy qarapaiym tılmen jūrtqa tüsındıruge tyrysty. Keibır sarapşylar auqymdy derekter ärtürlı deŋgeidegı qala halqynyŋ ömır süruın müldem özgertıp jıberedı degen ūstanymdaryn jetkızdı. Sonymen qatar «aqyldy qalalarǧa» arnalǧan keleşektegı biznes-modeldıŋ ülgısı ūsynyldy. Osy baǧyttaǧy biznes-zertteulerdıŋ jäne tehnologiia­lyq eŋbekterdıŋ maqsat-mındetterı aiqyndaldy. Sebebı mūndai zertteuler auqymdy derekterdı negızge ala otyryp, «aqyldy» qalalardy damytudaǧy basty baǧdarlardyŋ bırıne ainaluy mümkın.
Mäselen, qalalyq infraqūry­lymǧa datchikter ornatu jäne ärtürlı közderden jaŋa derekter jinau arqyly «Smart City» basqaruşylary auqymdy derekterdı qala ömırıne jaŋa täsılmen boljam jasap, baqylau jürgızuge paidalana alady. Konferensiiada derekter ǧylymynyŋ barlyq aspektılerı, sonyŋ ışınde algoritmderı, baǧdarlamalyq jaǧynan qamtamasyz etıluı, jüie­lerı men qosymşalary turaly aqparattar aitylyp, oitalqyǧa tüstı. «Big Data and Smart Cities» derekter ǧylymymen bailanysty köptegen salalardaǧy zertteuşıler men baǧdarlama jasauşylardy qyzyqtyryp otyr. Atap aitsaq, ol salalarǧa: derekterdı intellektualdyq jaǧynan taldau, kompiutermen esepteuge oqytu, statistika, derekterdı körsetu, adamnyŋ beinesın jäne mälımetterdı oqu, derekterdı saqtau jäne t.b. Basqosuda qalalardyŋ ömırındegı auqymdy derekterdı qoldanu jaiynda tūsaukeserler ötkızıldı. Älemdegı jetekşı kompaniialar «aqyldy qalalardy» basqaruda eŋ tüitkıldı mäselelerdı şeşu täjıribesımen bölıstı.

– Bız älemdegı köptegen kompaniialarmen, qalalarmen jūmys ısteimız. Mysaly, Aziia qūrlyǧynda bır ärıptesımız bar. Ol – tolyqtai sifrlandyrylǧan jüiege köşken qala. Bırqatar reitingterdıŋ köşınıŋ basynda tūr. Bır mysal aita­iyn, osy qalanyŋ tūrǧyndary ärtürlı memlekettık qyz­metterge bır ǧana jelı arqyly ötınış jıberedı. Olar kädımgı e-mail-men bır ǧana mekenjaiǧa elektrondyq hat joldaidy. Odan ärı eşteŋege basyn auyrtpaidy. Älgı hat qandai da bır «aqyldy» jüienıŋ kömegımen qūzyrly mekemelerge tez jetedı. Köp ūzamai mäsele oŋ şeşıledı. Mūndai mysaldar jeterlık. Bır reseilık şaǧyn qalanyŋ jüz myŋnan asa tūrǧyndary bar. Şaǧyn yqşam audandary, köşelerı bylai qaraǧanda eleusız ekenı ras. Alaida osynau şaǧyn qalanyŋ «aqyldylyǧy» sonşalyq, keibır reitingterde Aziiadaǧy ülken astanany artta qaldyrady. Demek, brending degenımız logotip te, qandai da bır jobany nasihattai beru emes. Eŋ aldymen, būl qala tūrǧyndarynyŋ tolyq senımıne kıru. Auqymdy derekter osyndai jaǧdaida öte paidaly.

– Ärine, qazır ǧalamşardaǧy qalalar tez ösıp keledı. «Aqyldy» tehnologiialardyŋ kömegımen olar ärbır adamǧa jaily, tūrmysqa qolaily boluy qajet. Al «aqyldy qala» degendı qalai tüsınemız? Bırınşıden, ol – sifrlyq tehnologiialardy tiımdı paidalana bıletın qūrylym. Ekınşıden, innovasiialyq jaŋalyqtardy der kezınde engızıp otyratyn aumaq. Naǧyz innovasiia­lyq qalaǧa ainalu üşın üş türlı talapty oryndauy şart. Bırınşı talap – auqymdy derekterdı tez jinap, tiımdı paidalanu. Ekınşı talap – integrasiia, iaǧni, barlyq derekterdı bır jerge bırıktıru. Üşınşı talap – auqymdy derekterdı qalany damytuǧa paidalanu. Eŋ aldymen, būl derekter memlekettık organdarǧa dūrys jospar jasauǧa järdemdeskenı jön. Auqymdy derekterı dūrys integrasiialanǧan qala tūraqty türde damidy. Būǧan älemdık täjıribe dälel bolady.

– Auqymdy derekterdı qoldanudyŋ keleşegı zor. Alaida bız būl ıstıŋ paidasy baryna äuelı memlekettı sendıre aluymyz kerek. Mysaly, qaladaǧy kölık qozǧalysyn qalai retteuge bolady, köşedegı keptelıstı boldyrmau­dyŋ aldyn aluǧa bola ma, qylmys­tyq ahualdy jaqsartu üşın qandai qadamdar jasaǧan jön, elektr quatyn ünemdeudıŋ tiımdı täsılı bar ma degen aluan türlı saualdarǧa qala basşylyǧy ünemı jauap ızdeidı. Būl jerde auqymdy derekterdı qalany damytuǧa paidalanatyn üzdık älemdık täjıribenı nege qoldanbaimyz? Ärine, ol – ūzaqqa sozylatyn üderıs. Ükımettı sendırgen soŋ, oǧan qarajat bölınedı. Ol qarajatty tiımdı, ünemdı paidalanu üşın ıstıŋ jönın bıletın käsıbi mamandar kerek. Osylaişa, tehnologiiany jüzege asyru ūzaqqa sozylyp ketedı. Degenmen, qalany damytudy oilaǧan bilık būǧan dūrys közqaraspen qaraidy.