Adam bolaşaǧy – qalada, bıraq jer betındegı qalalar barlyq adamdardy qabyldauǧa daiyn emes. Aldaǧy 20 jylda 2 mlrd adam qalalarǧa köşedı degen boljam bar. Al qala ösuge äzır emes: sebebı kölık jüiesı köp jüktemege tötep bere almaidy, şetkı aimaqtar aitarlyqtai ösedı, būl jappai küireuge äkelıp soǧady. Jaŋa tehnologiialar osy mäselelerdıŋ şeşımın qalai tappaq? Jalpy, bolaşaqtaǧy qalalardyŋ evoliusiiasyn qalai közge elestetemız? XI Astana ekonomikalyq forumy şeŋberınde ötken «Qalalar qalai «aqyldy» bolady? jaŋadan salynǧan jäne qalyptasqan qalalardaǧy urbantehnologiialar» dep atalatyn döŋgelek üstelge qatysuşylar osyndai saualdarǧa jauap ızdedı. Bız bırqatar spikerlerdıŋ oramdy oilary men ornyqty pıkırlerın jazyp alyp, jariialaudy jön kördık.
Avtomattandyru – «aqyldy» qalanyŋ jüregı
«Negızınen alǧanda, qala salu mälımet jinaudan bastalady. Ejelgı Rim imperiiasynda osy täsıldı qoldanǧan. Joǧaryǧa satymen şyǧatyn adamdar jyldar öte kele jedelsatyny oilap tapty. Sol kezde avtomattandyru däuırı bastaldy. 21 ǧasyrda avtomattandyru degenımız – «aqyldy» qalanyŋ jüregı. Özımnıŋ kıtabymda tehnologiialar zamanynda jaŋaşa keiıpke engen qalalardyŋ özgeruın sipattadym. «Aqyldy» qala qalai salynady? Mäselen, memlekettık qyzmet türlerın äkımşılıktendıru de osyǧan jatady. Öitkenı būl jerde sandyq tehnologiia qoldanylady. Qazırgı taŋda tehnologiialyq kompaniialar qala qūrylysyna belsene aralasady. Google jobasyndaǧy Torontony mysalǧa alaiyq. Kanadalyqtar trotuardaǧy zerthanany ıske qospaq. Būl – «aqyldy» qalanyŋ bır audany. Demek qala saludyŋ jaŋa strategiiasy paida boldy. Qūrylys sandyq josparmen jürgızıledı. Anyǧyryq aitsaq, kez kelgen qala jūmys josparyn ünemı özgertıp, jetıldırıp otyrady. London özınıŋ 2020 jylǧa deiın damu josparyn jariialady.
Aita keterlıgı, Astanaǧa alǧaş ret keldım. Būl jerdegı adamdardyŋ örkeniettı qala saluǧa tyrysyp jatqanyn kördım. Öte quanyştymyn».
Astanaǧa jyl saiyn 50 myŋ adam qonystanady
«Astanada 1 millionnan astam halyq bar. Jyl saiyn 50 myŋ adam qonys audaryp, elordalyqqa ainalady. Halyq sanynyŋ kürt ösuı ömır süru sapasyna äser etedı. Mäsele köbeiedı. Ony jalǧyz tas joldaǧy qozǧalysty retteumen, poliseilerdıŋ sanyn köbeitumen şeşe almaitynymyz anyq. Sol sebepten «aqyldy» tehnologiialarǧa jügındık. Osydan 5 jyl būryn bızde qoǧamdyq kölıkke qatysty problema köp edı. Ony şeşu üşın äleumettık qyzmetterdı jetıldırdık. Qazır OPEN DATE aşyq aqparat platformasyn paidalanyp, qoǧamdyq kölıkke qatysty barlyq saualdarǧa jauap alasyz. Tıptı kölık boiynşa jeke qosymşaŋyzdy aşyp, öz qyzmetıŋızdı naryqqa şyǧaryp, jarnamalai alasyz. Ekınşı mysal: jūmys ızdegen adam būrynǧydai eŋbekke ornalastyru bölımıne, ükımet organdaryna sabylyp jürmeidı. Onlain tärtıppen ötınış berıp, memlekettık organ beretın kez kelgen qūjatyn aluǧa mümkındıgı bar. Tūrǧyndar jönınde mol aqparat jinauǧa da küş salamyz. Halyq sany ösken saiyn, jeke adamǧa qatysty mälımetterdı retteu mäselesı tudy. Būryn bız jinaǧan mälımetter köşı-qon jüiesındegı derekterge kırıktırılmegen edı. Adamdardy ızdeu qiynǧa soǧatyn-dy. Al BIG DATE jüiesınıŋ kömegımen mūny şeştık. Mysaly, qalada jalǧa berılgen, bıraq salyq tölemeitın päterler bar. Ol päterlerdı tabu üşın bırneşe derekközderden (jarnamalyq habarlandyru, ǧalamtordaǧy saittar jäne t.b) aqparat jinaimyz. Tüptep kelgende, osy aqparat belgılı bır şeşım şyǧaruǧa kömektesedı. Qala köşelerındegı bırneşe beinekamerany qauıpsızdık jüiesıne bırıktırdık. Söitıp intellektualdy kölık qyzmetı baǧytyndaǧy jobamyzdy ıske asyryp kelemız. Salystyryp qarasaq, elordadaǧy qylmys deŋgeiı 2017 jylǧydan 37 paiyzǧa, jol-kölık oqiǧalary 40 paiyzǧa tömendegenın köremız. Eger sız Qazaqstannyŋ basqa qalalarynda bolsaŋyz, köşedegı qozǧalystyŋ Astanadan bölek ekenın ūǧynasyz. Būl adamnyŋ azdyǧynan nemese kölık sanynyŋ kemdıgınen emes. Bız qauıpsızdık jüiesındegı barlyq aqparatty qaita öŋdep, salystyryp otyramyz. Bügınge deiıngı ıstegen ısımız ümıtımızdı aqtap, senımdılıgımızdı arttyrdy. Endeşe, osy jūmysty odan ärı jalǧastyramyz».
Bastysy – tehnologiiany paidalanu
«Aqyldy» qala salu oŋai. Eŋ bastysy, qalanyŋ qūrylysy emes. Būl jerde qala tūrǧyzǧannan keiın «aqyldy» tehnologiialardy adamdar qalai paidalanatynyn degendı jaqsylap oilastyru qajet. Kez kelgen tehnologiia sol qalanyŋ ärbır tūrǧynyna qyzmet etse, ol damyǧan qala degen söz. Menıŋ tüsınıgımdegı «aqyldy» qala – nölden bastalǧan tehnologiiamen bırge boi kötergen qala. Bırın būryn, ekınşısın keiın äkelmeu kerek. Ekeuınıŋ arasynda tyǧyz bailanys boluy tiıs. Jasyratyny joq, köp qalalar äuelı salynyp, artynan ol jerge tehnologiia äkeldı. Sol tehnologiiany tolyq paidalanyp, barlyq tūrǧyndarynyŋ köŋılınen şyǧyp otyrǧan qalalar da joq emes. Amsterdam men Barselona osyǧan mysal. «Aqyldy» qala degende bır-ekı «aqyldy» ǧimarat salumen şektelıp qalatyn elder de bar. Europadaǧy qos äue qaqpasy atanǧan qalalar – Amsterdam men Maindaǧy Frankfurtta bolǧandaryŋyz bar ma? Qanşama mln halqy bolǧanynan qaramastan, qandai typ-tynyş, janǧa jaily, äsem meken. Tıptı milliondaǧan adamdar tūratyny da sezılmeidı. «Aqyldy» tehnologiialardyŋ baryn da körmeisız. Tarihi ǧimarattyŋ ışıne kırseŋız, barlyq jaǧdai oilastyrylǧan. Qala bilıgı de örkeniettı joldy ūstanǧan. Menıŋ oiymşa, «aqyldy» qalanyŋ bır kriteriiı – bilıgınıŋ aşyq, ädıl, örkeniettı boluy. Tūrǧyndardyŋ tarapynan aitylǧan synǧa qūrmetpen qaraityn bilık köp närseden alǧa ozady. Taǧy bır mäselenı aitaiyn, «aqyldy» qalany tūrǧyzuǧa jergılıktı bilık nemese ükımetter ǧana bas qatyrmauy kerek. Sol qalada qanşa universitet bolsa, bärın osy ıske jūmyldyrǧan jön. Ärbır universitet özınıŋ ǧylymi jobasyn daiyndap, qala basşylyǧyna ūsynyp, synaqtan ötkızse, qūba-qūp. «Aqyldy» qalanyŋ qatyp qalǧan bır tūjyrymdamasy joq. Är qala bilıgı özıne yŋǧaily, jaily, sapaly qala salady».
