Ūly Şoqannyŋ bız kezderı aitqan «…qaimaǧy būzylmaǧan qazaqtarda tarihi oqiǧalarmen bailanysty adam attary, jer-su ataulary, taǧy basqalary este saqtalyp, atadan balaǧa jalǧasyp jatady» degen sözınıŋ tüp törkınıne älı de tereŋ boilai almai kelemız… Al qaimaǧy būzylǧan qazaq jerıne otarlyq kezeŋde jat toponimderdıŋ de topyrlap keluı jergılıktı jer ataularyn jer jastandyrǧan edı. Onyŋ saldary – zerdemızdegı zardaby.
Eldı meken ataulary täuelsızdık talaptaryna sai kelmei otyr. Jūmekennıŋ «Män bermeppın jer atyna būryn men, kezderım köp män bermeuden sürıngen…» degen jyr joldarynda qanşama şyndyq jatyr. Belgılı bır mekennıŋ qai halyqqa, qai ūlysqa tän ekenın sol jerlerge qoiylǧan ataularyna da qarap topşylauǧa bolady deitınımız sol. Osyny jaqsy tüsıngen otarlauşylar öz maqsatyn bıldı.
Keşegı qamyttyŋ qara taŋbasy bügınge deiın moinymyzdy qajap keledı. Jūlyp tastauǧa jüreksınemız be, belgısız. Azattyq taŋy atty dep börkımızdı aspanǧa atqanymyzǧa otyz jyl boldy äitpese. Alaida Nūr-Sūltannyŋ ainalasy älı qalyŋ orysşa ataularǧa tolyp tūr! Tıptı Aqmola oblysynda täuelsızdık taŋy atpaǧan siiaqty.
Nūr-Sūltannyŋ töŋıregındegı eldı mekender – Oktiabrskoe, Volgadonskoe, Nikolaevka, Novoişimka, Karamyşevka, Pervomaika, Voznesenka, Partizanka, Novobratskoe, Kamyşenka, Juravlevka, Lugovoe, Nikolskoe, Maksimovka, Semenovka, Kamenka, Makeevka, Stepnogorsk, Poltavka, Pokrovka, Prirechnoe, Borisovka, Novoaleksandrovka, Novocherkasskoe, Sergeevka, Timaşevka dep kete beredı. Bälkım, jergılıktı tūrǧyndar tılegımen būl ataulardyŋ keibırı özgergen de bolar, bıraq onlain-kartada bäz baiaǧy qalpynda.
Aqmola oblysyndaǧy patşa zamanynan berı kele jatqan otarşyldyq ruhtaǧy toponimnıŋ bırı Balkaşin selosynyŋ atyn özgertuge eşkımnıŋ de qūdıretı jetpei otyr. Būl atau 1888 jyly qoiylǧan. Balkaşin audany Sandyqtau bolyp özgergenmen, audan ortalyǧy älı de Balkaşin. Balkaşin degen basbūzar 1878-1880 jyldar ışınde Aqmola oblysyn äskermen aralap jürıp, eŋ şūraily degen jerlerden qazaqtardy qorqytyp-ürkıtıp, ūryp-soǧyp tyqsyrta quyp şyqqan. Balkaşinnıŋ kım jäne qandai adam bolǧanyna G.Potaninnıŋ «N.Balkaşin slujil chinovnikom osobyh poruchenii pri general-gubernatore, a ranşe byl konsulom v Chaucheke. K prostomu narodu Balkaşin otnosilsia s nekotoroi gadlivostiu i ochen byl zarajen dvorianskim chvanstvom. Slovom, eto byl tipichnyi şovinist. Kirgizy byli dlia nego ordoi, s kotorymi nechego bylo seremonitsia. Zemli, kotorye oni zanimaiut, dlia gosudarstva vygodnee otdat russkim krestianam, a kirgizy pust ubiraiutsia kuda hotiat» degen sözı dälel.
Kezınde jergılıktı halyqpen sanaspastan qoiylǧan totalitarlyq toponimderden arylatyn kez jettı. Ökınıştısı sol, tolyq aryla almai kele jatqanymyz – dekolonizasiialyq saiasattyŋ sylbyrlyǧy. Ūlttyq arymyzǧa türpıdei tietın osyndai ruhtaǧy ataulardan arylmai tūryp, ūlttyq ruhani jaŋǧyru turaly äŋgıme aitudyŋ özı ersıleu siiaqty…
Bauyrjan SEGIZBAEV
