Jaqynda aşylǧan «Nūr Otan» partiiasynyŋ XVIII sezınde eldıŋ äl-auqatyn köteruge qatysty jaǧymdy jaŋalyqtar köp boldy. Atap aitqanda, partiianyŋ 2030 jylǧa deiıngı «Baquatty qoǧam: on jyldyqtyŋ 10 maqsaty» atty jaŋa baǧdarlamanyŋ qabyldanuymen erekşelendı. Äsırese, öŋırlerdı keşendı damytu jobasy boiynşa auyldardyŋ jaǧdaiyn jaqsartu mäselesınıŋ kün tärtıbıne qoiyluy elımızdegı ekı myŋnan asa auylǧa jaŋa lep, tyŋ tynys äkeletını anyq. Būl kezı kelgende Astanaǧa aǧylǧan auyl tūrǧyndaryn azaityp, bas qalaǧa köşı-qonnan tüsetın salmaqty da jeŋıldetuı mümkın.
Astana halqy nege tez köbeidı?
1997 jyly elordamyz Aqmolaǧa köşkende qazırgı Astananyŋ jan sany üş jüz myŋǧa jetpeitın, qalanyŋ aumaǧy da şaǧyn bolatyn. Al qazır Arqanyŋ aru qalasyna ainalǧan Astananyŋ jan sany bır millionnan asyp tüstı. Būl körsetkış Astana qalasynyŋ bas josparyn jasaǧan japondyq säuletşı Kise Kurokava jetekşılık etetın agenttıktıŋ «Elorda tūrǧyndarynyŋ sany 2010 jyly 490 myŋ adamǧa, 2030 jylǧa qarai 800 myŋǧa jetedı» degen mejesın de şaŋ qaptyryp kettı.
Astana – elımızdegı eŋ damyǧan qala. Äsemdıgımen qosa, äleumettık-ekonomikalyq jaǧdaiy da basqa qalalardan köş ılgerı ekenı aitpasa da tüsınıktı. Ärine, Esılden basqa erekşelıgı joq, sary jazyqtyŋ tösınen, köne qalanyŋ qasynan qysqa ǧana uaqyt ışınde älem taŋdai qaǧatyndai aibyndy Astana salu, eŋ äuelı, Elbasynyŋ eren eŋbegı bolsa, ekınşıden, egemen elımızdıŋ qoǧamy tynyş, halqy jūdyryqtai jūmylǧan bereke-bırlıgınıŋ arqasy.
Astanany köşıru strategiialyq jobasy atqarylǧannan keiın jaŋa elordanyŋ barlyq salasyn damytuǧa saiasi, ekonomikalyq jaǧynan basymdyq berıldı. Är salany damytuǧa qyruar qarjy bölındı. Būl Astana tūrǧyndarynyŋ tūrmys sapasyn jaqsartyp, qalany örkendetıp qana qoimai, elımızdegı daryndylardyŋ, käsıpkerlerdıŋ, käsıpke ūmtylǧan jastardyŋ Astanany betke aluyna basty sebep boldy. Halyq basa nazar audaratyn oqu-aǧartu, densaulyq saqtau salalarynyŋ damuy da keleşegın oilaityn jastardy, densaulyǧyna alaŋdaityn qarttardy da elordaǧa keluge itermeledı. Taǧany jaŋadan qalanǧan qalanyŋ qūrylysyn saluǧa şetel kompaniialary atsalysqanymen, negızgı eŋbek küşı Qazaqstan azamattary bolǧandyqtan, elımızdıŋ basqa öŋırlerındegı aǧaiynnyŋ Astanaǧa aǧyluyna mūryndyq boldy. «Taldyqorǧan, Almaty qalalarynda qara jūmys ısteitınmın. Ol jaqta eŋbek küşı köp, eŋbekaqy az, jūmys ta oŋai tabyla bermeidı. Al Astanada jūmys köp, men siiaqty qūrylysqa kelıp, astanalyq bop ketken jıgıtter jeterlık» dedı Baqtiiar Näbi esımdı qūrylysşy.
Jaŋadan körkeigen qalada käsıp te köp bolatyny belgılı. Äsırese, jan sanynyŋ qysqa uaqyt ışınde qauyrt ösuı Astanadaǧy sauda sarailary, ashana, oiyn-sauyq oryndary siiaqty salalardyŋ keregesın keŋeitıp, tynysyn aşa tüstı. Sonymen auylda jūmyssyz jürgen jastar «Taksi bolyp, eden jusaq ta astanada jaqsy aqşa tabuǧa bolady» degen ışkı eseppen Astanany jaǧalaudy jön sanady. «Taksişı bolǧanyma 4-5 jyl boldy. Künıne joq degende 2-3 myŋ teŋge qalady. Astanada 500 teŋge töleitın jerge bızdıŋ audanda ūzasa 200 teŋge töleidı. Janarmai baǧasy – bırdei. Mūnda bärı qymbat bolǧanymen, aqşany jaqsy tabuǧa mümkındık mol» dedı Zaisan audanynan kelgen Bolat Qūsymanūly.
Kelgen jannyŋ bärın bauyryna basyp, jarylqai beretın Astana jūmaq mekenı emes. Üi baǧasy aspandap tūrǧan qalada azyq-tülık pen tūrmystyq zattardyŋ baǧasy da arzan emes. Alty ai qys bolatyn arqanyŋ tabiǧaty da tūrmysqa tiımsızdeu. «Aryq atqa qamşy auyr» degendei, qala maŋyndaǧy laşyqtardy panalap, kündık ıstep kün köretınderge qysta kömırdıŋ özı äjeptäuır salmaq. Basqa qalada 30-40 myŋ teŋgege jaldauǧa bolatyn bır bölmelı päter Astanada 80-90 myŋnan joǧary. Qala maŋyndaǧy üilerdıŋ ailyq jalǧa beru aqysynyŋ özı – respublikanyŋ basqa öŋırlerınen joǧary. Bıraq osyǧan säikes eŋbektengen jannyŋ tabatyn tiyn-tebenı de basqa qalalardan, pyşaq syrty bolsa da, moldau. Ekınşı tūrǧydan alǧanda, Astananyŋ qoǧamdyq tärtıbınıŋ jaqsylyǧy, tonauşylyq, kısı öltıru siiaqty qylmystyq äreketterdıŋ azdyǧy da tynyş ortada ömır sürgısı keletın otandastarymyzdy özıne tartpai qoimaidy.
Jalpy Qazaqstanda öŋırlerdıŋ damuy ärqalai. Auyldardy damytu jobasy der kezınde atqarylmaǧannan keiın, būryn öndırısı örkendep, şaruaşylyǧy şalqyǧan audan, auyldardyŋ jaǧdaiy kürt naşarlap, jūmyssyzdyq jailady, mektepter, emhanalar jabyldy. Auyl tūrǧyndarynyŋ tūrmys sapasy tömendep, künkörıs qiyndaǧan soŋ, jūrt jyly ornynan köşuge mäjbür boldy. Är oblystyŋ halyq tūrmysyn jaqsartuǧa, jūmyssyzdyqty azaituǧa baǧyttalǧan şaralarynyŋ köbınıŋ basy bar, aiaǧy joq bolǧandyqtan, tūrǧyndardyŋ özı tūratyn öŋırdıŋ damu bolaşaǧyna közı jetpeidı. Auyl, audandardan salynǧan zauyt, ırı käsıporyndar joqtyŋ qasy, bar bolsa da jūmysşy sany – şektı. Jastardyŋ auylda jūmysqa ornalasuyna mümkındık az. Jūmys tapsa da, alatyn jalaqysy – mardymsyz. Sondyqtan da jastardyŋ köbı auylǧa qaitqysy kelmeidı.
Tūrǧyn da, tüitkıldı mäsele de eselendı
Qazır qaisy elde bolsyn, jahandanu ürdısınıŋ üdeuıne sai, auyl-qystaq, eldı mekender ien qalyp, qalaǧa qarai aǧylu prosesı üzılmeidı. Oǧan mūryndyq bolǧan basty närse de adamdardyŋ osy zamanǧy tūrmys qolailylyǧynan igılıktenu qajetınıŋ artqandyǧy dep aituǧa bolady.
Astana Qazaqstannyŋ damuynyŋ basty körsetkışı ıspettı. El eŋsesı elordadan bastap köterıletını de köpke mälım. Alaida tūrǧyndar sanynyŋ kürt köbeiuı qalanyŋ infraqūrylymdaryna tüsetın salmaqty arttyrdy.
QR Ūlttyq ekonomika ministrlıgı Statistika komitetınıŋ deregıne süiensek, 2018 jyly Astanaǧa 114354 adam köşıp kelgen, būdan köşıp ketken 91649 adamdy şegersek, bır jyl ışındegı köşı-qon aiyrmasy 22705 adamdy qūraidy. Būǧan jyl saiyn bas qalamyzda düniege keletın 30 myŋǧa juyq säbidı qossaq, tek ötken jyldyŋ özınde Astana tūrǧyndary 50 myŋ adamǧa köbeigen. Būl – damu üstındegı jas qala üşın ülken salmaq. Mäselen, qala äkımdıgınıŋ deregı boiynşa, soŋǧy 7 jylda elordada oquşy sany 2 esege köbeiıp, jyl saiyn mektepke baratyn oquşylar sany ortaşa eseppen 15-18 myŋnan asqan. Qazır astanada 100-ge juyq balabaqşa, memlekettık jalpy orta bılım beru jäne derbes bılım beru ūiymdaryn, jeke menşık mektepterın qosa eseptegende 100-den asa mektep bar. Qala basşylyǧy bılım beru, densaulyq saqtau salasyna basymdyq berıp, mektep, balabaqşa, emhanalardy jyl saiyn köbeitkenımen (2018 jyly 4 mektep salynǧan), älı de jetıspei jatyr. Jaŋa oqu mausymy bastalǧan kezde, mektepke bala syimai, ūstazdar äbıgerge tüsse, ata-analardyŋ balasyn mektepke kırgıze almai dal boluy – sonyŋ dälelı. Adam köbeigen saiyn jazataiym tuatyn ıster de molaiyp, qauıpsızdık mäselesı de alǧa şyqty desek, oǧan da jaqynda bolǧan 5 balanyŋ tragediiasy aiǧaq. Jan basy artyp, tütın sany köbeigennen keiın qala auasynyŋ tazalyǧyna da öz äserın körsetıp jatyr. Qala töŋıregındegı jer üilerde jaǧylatyn kömırdıŋ tütını men avtokölıkter yǧystyrǧan jaryqsyz gaz da qala bylǧanyşynyŋ bır qainaryna ainalǧany şyn.
Jaŋa joba auylǧa tyŋ tynys syilaidy
Keŋ-baitaq Qazaqstan üşın jan basynyŋ öskenı, qalalarynyŋ ırgesı keŋeie bergenı jaqsy. Alaida ırı qalalardaǧy jan sanynyŋ qauyrt ösuı joǧarydaǧydai mäselelerdı de tuyndatyp jatyr. Oǧan da basty sebep, audan, auyldardy damytuǧa, eldı mekenderdı örkendetuge köŋıl bölınbedı. Jūmyssyzdyq mäselesın şeşuge, jas mamandardyŋ kentterge, auyldarǧa baryp qyzmet ısteuıne jaǧdai jasalmauy da auyl äl-auqatynyŋ artqa şegınuıne mūryndyq bolyp otyr. «Nūr Otan» partiiasynyŋ sezınde būl mäselelerge de basa nazar audarylyp, auyl jaǧdaiyn jaqsartudyŋ jaŋa jobasy jasaldy.
Atap aitqanda, Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen, 7,5 mln auyl halqynyŋ äl-auqatyn jaqsartu maqsatynda bolaşaǧy bar auyldardyŋ äleumettık salasyn damytuǧa den qoiylyp, internattar qūrylmaq. «Bız auyldarymyzdy ösım men ornyqty damudyŋ oşaǧyna ainaldyruymyz qajet» degen Elbasy auylda halyq tūtynatyn tauarlar öndırısı boiynşa biznestı damytu, auyl şaruaşylyǧy önımderın qaita öŋdeuge küş salyp, auyldarda tūrǧyn üiler, joldar salyp, kommunikasiialar jürgızuge, äleumettık nysandar tūrǧyzuǧa, şaǧyn jäne orta biznestı damytuǧa tapsyrma berdı. Osyǧan orai, ükımetke «Auyl – el besıgı» arnaiy jobasyn jüzege asyru boiynşa ūsynys äzırlep, ony 2019-2021 jyldary 90 mlrd teŋge kölemınde qarjylandyrudy basa aitty.
Elbasynyŋ būl tapsyrmasy otandastarymyzǧa ülken ümıt syilady. Äsırese, keteuı ketken auyl tūrǧyndary būl tapsyrmany eldı mekenderge jaŋa tynys, ülken özgerıs äkeletın igı bastama dep baǧalasa, «Auyl – el besıgı» jobasy jastardyŋ auylda ornyǧyp qaluyna kömektesetın kelelı şeşım dep bıledı.
Sonymen qatar sezde auyldardan köşken tūrǧyndardyŋ ülken qalalar töŋıregıne toptasyp, beibereket qūrylys salyp, qalanyŋ töŋıregın yǧy-jyǧy üilermen toltyryp tastaityn jaǧdaidy da oŋtailandyru jobasy jasaldy. Naqtyraq aitqanda, Elbasynyŋ tapsyrmasymen Astana, Almaty jäne Şymkent siiaqty ırı qalalardyŋ şet aumaqtarynda qalyptasqan mäselelerdı şeşu üşın 2019-2021 jyldary qosymşa 90 mlrd teŋge bölınetın boldy. Būl joba atalǧan qalalar ırgesınde üzdıksız keŋeiıp bara jatqan «laşyqtar» şoǧyryn azaityp, qala töŋıregındegı tüitkıldı tüiınderdıŋ üilesımdı şeşıluıne oŋ serpın beredı. Astana töŋıregındegı tūrǧyndar tūraǧynda kezdeisoq bolatyn ört apaty siiaqty qauıpsızdık mäselesıne saiatyn jaǧdailardyŋ da azaiatyny anyq.
