Astanaǧa qaşan gaz tartylady?

Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev Astanany gazben jylytu jüiesıne köşıru kerek degen tapsyrma bergen bolatyn. Būl jönınde qazır qandai jūmystar atqarylyp jatyr? Elorda tabiǧi otynmen qaşan qamtamasyz etıledı? Osy jäne basqa da sūraqtarǧa jauap ızdep kördık.

Älı ekı jyl bar

Resmi derekterge süiensek, Prezident tapsyrmasy boiynşa Qazaqstannyŋ bırqatar qalalaryn gazifikasiialau jūmysy 4 ke­zeŋ­nen tūrady. Bırınşı kezeŋ Qyzylorda – Jezqazǧan – Qara­ǧandy – Astana baǧyty boiynşa 1081 şaqyrymdyq, 820 millimetr diametrlık qūbyr tartylmaq. Onyŋ qūny 267 mlrd teŋgenı qūraidy. Al ekınşı kezeŋ 2020-2023 jyldary jospar boiynşa 48 milliard teŋgege Burabai arqyly Kökşetauǧa deiıngı 276 şaqyrymdyq qaşyqtyqqa diametrı 630 millimetr bolatyn qūbyr qoiylmaq. Üşınşı kezeŋde 2025 jylǧa deiın Petropavlǧa, odan keiıngı 2028-2031 jyldarǧa josparlanǧan soŋǧy kezeŋde Jezqazǧan men Temırtauda ekı ırı kompressorly stansa salynbaq. Būl jylyna üş milliard tekşe metr gazben qamtuǧa mümkındık bermek. Osyndai auqymdy jū­mys­tardyŋ nätijesınde 10 jyl­dan keiın şamamen 2,7 mln qazaq­standyq üilerın gaz otyny­men jylytatyn bolady dep kütılude.
«Astanabasjospar» ǦZJİ» JŞS bas injenerı Bolat Däuletovtıŋ mälımetınşe, qazırgı uaqytta Astanaǧa deiıngı «Saryarqa» gaz qūbyry magistralınıŋ jobasy daiyn. Beineu – Bozoi – Şymkent gaz qūbyrynan bastalatyn magistral Qyzylorda, Jezqazǧan, Qaraǧandy, Temırtau arqyly Astanaǧa ke­lıp, ary qarai Kökşetau men Petro­pavlǧa jalǧanady.
– Tapsyrys beruşılerdıŋ mälı­metınşe, qalaǧa gazdy ekı jyldan keiın äkelu kerek. Bıraq oǧan deiın Astana būl özgerıstı qabyl­dauǧa qauqarly boluy qa­jet. Osyǧan bailanysty qazır basqarmalarda gazdandyrudyŋ tehnikalyq-ekonomikalyq jobasyna saraptama jūmystary jürgızılude. «Saryarqa» magistra­lınen tartylatyn tabiǧi gaz №2 avto­mattandyrylǧan gaz taratu stansasyna, odan keiın basqa­la­ryna qosylady, – deidı bas injener.
Būl tūrǧyda Otyn-energe­tika­lyq keşenı jäne kommunaldyq şaruaşylyq basqarmasynyŋ bas mamany Arsen Qojanovtyŋ aituynşa, gazifikasiia jobasynyŋ qūjaty – «Gosekspertiz» RMK mamandarynyŋ qarauynda.
– Tehnikalyq-ekonomikalyq negızdemege säikes, Astanadaǧy gaz tartu jelısın salu jūmysy üş kezeŋge bölıngen. Qazırgı uaqytta gazifikasiia üderısın jyldamdatu üşın tehnikalyq-ekonomikalyq negızdememen qatar bızdıŋ basqarma 9 keşennen tūratyn bırınşı kezeŋnıŋ jobalyq-smetalyq qūja­tyn äzırlep jatyr. Būl qūjat osy jyldyŋ törtınşı toqsanynda aiaqtaluy kerek. Al keler jyly 114 şaqyrymdy qūraityn bırınşı kezeŋnıŋ 4 keşenınıŋ qūrylysy bas­talyp, 2020 jyly aiaqtaluy tiıs, – deidı ol.

Bes jyldyq jospar jasaldy

Tūrǧyn üi, äleumettık jäne kommersiialyq qūrylystardyŋ injenerlık jäne kölık infra­qūrylymyn damytu siiaqty qala qūrylysy boiynşa besjyldyq keşendı jospar äzırlendı. Atalmyş jospardy äzırlegen kezde «Astanabasjospar» ǦZJİ» JŞS mamandary qala äkımdıgınıŋ aldaǧy barlyq jūmysyna taldau jasaǧan eken.
– Ädette būǧan deiın mūn­dai besjyldyq jospar qarasty­rylmaǧan. Būl täjıribe elordada alǧaş ret qoldanyluda. Bız mūny barlyq mekememen kelısıp, aldaǧy şyǧyndardy eseptedık. Eŋ bastysy, basqarmalar arasynda kelıspeuşılık bolmaidy. Mysaly, deputattar jaŋa mektepterge qol jetkızudıŋ ūzaqqa sozylatynyn jiı aitady. Al keşendı jos­parda būl mäseleler eskerılıp, är mekemenıŋ auqymdy jūmysqa qalai jäne qai uaqytta kırısu kerek ekenı körsetıledı. Sonymen qatar būǧan kez kelgen sätte özgertuler jasalmaidy. Jospar alty ai saiyn jaŋartylyp otyrady. Jüzege aspaǧan jobalar keler jyldyŋ josparyn tolyqtyrady. Iаǧni, qūjat 2030 jylǧa deiıngı Bas jospar negızınde 2023 jylǧa deiın äzırlendı. Oǧan keler jyly taǧy bır jyl qosylady, – deidı «Astanabasjospar» ǦZJİ» JŞS direktory Särsembek Jünısov.
Endı ırı jobalardy jüzege asyruda būl jospardyŋ qalalyq basqarmalardyŋ anyqtamalyq qūjatyna ainalatynyn aitady äzırleuşıler. Olardyŋ esebıne säikes, bes jyldyq jospar boiynşa qūrylys-montaj jūmystary men jobalyq-smetalyq qūjattar­dy jasau qūny 1 trln 798 mlrd teŋgenı qūraidy eken. Sonyŋ ışın­de Otyn-energetikalyq keşenı jäne kommunaldyq şaruaşylyq basqarmasynyŋ joba qūny 489 milliard teŋge bolsa, Kölık jäne jol-kölık infraqūrylymyn damytu basqarmasynyŋ jobasy 626 mlrd teŋge şamasynda körınedı. Būl mekemeler aldynda eŋ auqymdy jobany jüzege asyru mındetı tūr. Ol – qalany gazben qamtamasyz etu.
Jalpy, elordadaǧy salynyp jatqan barlyq nysandardy qosqanda qalany jylytu üşın 2765 gKal qajet bolsa, ekı JEO-nyŋ küşın qosqanda jylu quaty 2500 gKaldan aspaidy. Al qazırgı uaqytta 2334 gKal tūtynyluda. 5 jyldyq josparǧa säikes, 2020 jylǧa qarai Esıl özenıne deiıngı kışı ainalma joldaǧy qūrylys bastalady. Onymen qosa, renovasiia baǧdarlamasy boiynşa qalanyŋ eskı bölıgındegı apatty üiler sürılıp, ornyna zamanaui ǧimarattar salynuda. Sondyqtan qalaǧa qosymşa jylu quaty auadai qajet. Ol üşın qandai jūmystardyŋ jürgızılıp jatqany turaly «Astanabasjospar» ǦZJİ» JŞS bas injenerı Bolat Däuletov bylai deidı:
– Äzırge 100 gKal ǧana jylu quaty artyluda. Al eger jylu jüielerın ary qarai damytpasaq, 2020 jyly 423 gKal, 2025 jyly 1034 gKal, al 2030 jyly 1500 gKal jetıspeitın bolady. Būl defisittı joiu üşın 2019 jyly JEO-1-degı barlyq su ysytqyş qazandyqtardy, al JEO-2-degı keibır qazandyqtardy tabiǧi gazǧa köşıru kerek. 2025 jyly JEO-3-tıŋ №1 su agregaty men qazandyq agregaty paidalanuǧa berılıp, ol gazǧa auystyryluy tiıs. Taǧy 5 jyldan keiın jylu beru ortalyǧynyŋ qūrylys jūmystary tolyq aiaqtaluy qajet.

Kömır kerek bolmaidy

JEO-1 tolyqtai gazǧa köşken kezde 2020 jyly eŋ aldymen Köktal-1 jäne Köktal-2 tūrǧyn üi alaptary men Jeleznodorojnyi, sonymen qatar Oŋtüstık-şyǧys yqşam audany qamtylmaq. Al 2021 jyly qalanyŋ batys jaǧyndaǧy Qorǧaljyn tas jolynyŋ boiy, 2023 jyly elordanyŋ barlyq bölıgı gazben jylytu jüiesımen qamtamasyz etılmek. Sonymen, 2025 jylǧa deiın kömır otynymen jylytylyp otyrǧan barlyq nysandar tabiǧi otynǧa köşırılmek. Şūbar, Köktal-1 tūrǧyn alaptaryndaǧy siiaqty 200-ge juyq avtonomdy qazandyqtar ortalyqtandyrylǧan jylu jüiesıne qosylady dep kütılude. Demek, aldaǧy uaqytta qalany jylytuda qatty otynnyŋ būrynǧydai qajetı bolmaidy degen söz.
Tūrǧyn üilerge gazdyŋ qalai berıletını äzırge belgısız körınedı. «Astanabasjospar» ǧylymi zertteu instituty mamandarynyŋ aituynşa, qūbyrlar jerasty arqyly ötkızıletın tärızdı. Degenmen jaŋa jylu jüiesınıŋ qūrylysyn saluşylarǧa gaz qū­rylǧysyn ornatudyŋ alty nūs­qasy ūsynylypty. Mysaly, jekemenşık sektordaǧy üilerdıŋ ärqaisysyna iaki top­tyq blok türınde nemese tūtas audandy jylumen qamtityndai bır orynǧa ornatu nūsqalary qa­rastyrylǧan. Sol siiaqty būl qū­rylǧylar köp qabatty tūrǧyn üilerdıŋ şatyryna da ornatyluy mümkın.

Sorǧy stansalary daiyn ba?

Būrnaǧy künı Ūlttyq ekonomika ministrlıgı Tabiǧi monopoliialardy retteu, bäsekelestıktı jäne tūtynuşylardyŋ qūqyqtaryn qorǧau komitetınıŋ Astana qala­sy boiynşa departamentınıŋ ūiym­dastyruymen «Astana-Teplotranzit» AQ qūrylys jäne qaita jaŋartu nysandary boiynşa baspasöz tury öttı. «Astana-Teplotranzit» AQ basqarma töraǧasy Vasilii Kurisko bastaǧan jūmys toby jöndeu jürgızılıp jatqan nysandardy aralady. Mamandardyŋ aituynşa, jylytu mausymy aldynda jylu qūbyrlary 100 paiyz tekserısten ötken.
– Bızdıŋ käsıporyn jylu energiiasyn ortalyqtan tūtynu­şyǧa deiın tasymaldaudy qam­tamasyz etedı. Sondai-aq jylu magistralın, sorǧy stansalaryn, elektr qūraldaryn jylytu mausymyna daiyndaidy. Daiyndyq barysynda käsıporyn jürgızetın investisiialyq baǧdar­lamalarǧa 1 mlrd 300 mln teŋge bölındı. Onyŋ 1 mlrd 100 mln teŋ­gesı jylu qūraldaryn jöndeuge jūmsaldy. Bırqatar uchaskelerde qūbyr jelılerı qalpyna keltırıldı. Būl magistral balabaqşany, tūrǧyn üilerdı, şaǧyn jäne orta biznes nysandaryn jylumen qamtidy. Dūrys paidalanǧan jaǧdaida qūbyrlar 30 jylǧa deiın jaraidy. Qazırgı uaqytta jöndeu jūmysy aiaqtaldy. Magistral qūrylysy kezınde jyly sudy öşırmedık, – deidı «Astana-Teplotranzit» AQ basqarma töraǧasy.
Jalpy, Astanadaǧy jylu energiiasyn beru jäne taratu qyzmetterın ūsynu boiynşa tabiǧi monopoliia subektısı bolyp otyrǧan «Astana-Teplotranzit» AQ elordada 7060 km jylu jolyna qyzmet körsetedı. Käsıporynnyŋ 14 sorǧy stansasy jūmys ıstei­dı. Stansalardyŋ köpşılıgı avtomat­tandyrylǧandyqtan, dispetcherlık ortalyqtan qadaǧalanyp, qaşyq­tyqtan basqarylady eken. Vasilii Kuriskonyŋ aituynşa, būl stansalar gazben jylytu jüiesıne de tolyq daiyn.