Ata Zaŋ – tūraqtylyq kepılı

Kez kelgen memlekettıŋ täuelsızdıgın jäne onyŋ demokratiialyq qūndylyǧyn aiqyndaityn basty qūjat – Konstitusiia. Ol boiynşa memleket qūrylymdarynyŋ, jeke azamattardyŋ jäne barlyq ūlttardyŋ mındetterı men qūqyqtary körsetılıp, jauapkerşılıktı oryndau jolynda bärı aiqyn basymdyqqa ie bolady. 

Eŋ üzdık elu Konstitusiianyŋ bırı

Osydan 21 jyl būryn bü­kıl­­halyqtyq referendum ne­gızınde Konstitusiia qabyl­danyp, jasampaz jaŋa däuırge qadam basqan edık. Al osy uaqyt aralyǧynda Ata Zaŋ memleket pen qoǧamda oryn alyp otyrǧan barlyq saiasi-ekonomikalyq, äleumettık reformalardyŋ ılgerı basuyna mümkındık jasady. Tarih auqymymen alyp qaraǧanda, būl – azǧantai ǧana merzım. Degenmen, älemdık sarapşylardyŋ pıkırınşe, Qazaqstannyŋ Kons­titusiiasy jalpyadamzattyq qūndylyqtardy därıptegen eŋ üzdık elu Konstitusiianyŋ bırı retınde sanalady.
Bügınde köp auyzǧa alynyp jürgen elımızdıŋ 1995 jylǧy Konstitusiiasyn tal­qylauǧa bızdegı bedeldı zaŋgerlerden bölek, Fransiia­nyŋ Konstitusiialyq keŋe­sınıŋ ökılderı, osy eldıŋ Mem­lekettık Keŋesınıŋ mü­şelerı, Resei zertteu orta­lyǧynyŋ eŋ bılıktı degen zaŋgerlerı jobalyq jūmys­tyŋ talqylauyna atsalysyp, halyqtyŋ pıkırlerıne basymdyq bere otyra, oŋ şeşım qabyldaǧan. Qazırgı keltırılıp jürgen resmi mälımetterge nazar audarar bolsaq, osy qūjatty tal­qylauǧa 3 mln 345 myŋ adam qatysqan eken. Naqty ait­qanda, Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ 1995 jylǧy 22 mamyrdaǧy Qaulysymen arnaiy qūrylǧan Saraptyq-konsultativtık keŋes Konstitusiianyŋ jobasyn daiyndau barysynda azamattardyŋ 1100 ūsynysyn eskerıp, būǧan orai Konstitusiia jobasyndaǧy 99-baptyŋ 55-ıne eleulı özgerıster engızgen. Osynyŋ özınen Konstitusiia jobasynyŋ jar­tysynan köbı halyqtyŋ ūsynysy negızınde jazylǧanyn aŋǧaramyz.

Irgelı özgerısterge baǧdar bergen

Tarihqa säl şegınıs jasasaq, täuelsız Qazaqstannyŋ eŋ basty qadamy Konstitusiia­ny qabyldauymen ırgelı öz­gerısterge baǧyt alǧan. Būl turaly Elbasy «Qazaqstan joly» atty kıtabynda bylai dep jazady: «Täuelsızdıgımızdı alǧannan keiın bızge bügıngı ömır şyndyǧymen jäne aldaǧy uaqytpen bırge qadam basyp, ötken ūrpaqtyŋ ıs-täjıribesı men jarqyn bolaşaqqa degen senımdı jinaqtaǧan negızgı Zaŋ qajet boldy. Täuelsız Qazaqstannyŋ Konstitusiiasy aşyq jäne demokratiialyq qoǧam ornatudyŋ negızgı prin­sipterın baiandy etuge tiıs bolatyn». İä, el egemendıgınen keiıngı 1993 jyly qabyldanǧan alǧaşqy Konstitusiia bızdıŋ tarihymyzdaǧy eŋ demokratiiaşyl qūjat bolyp tabylǧan edı. Mūnyŋ mänı men maŋyzyna kelsek, negızgı qūjat Prezidenttıŋ körsetken maqsaty boiynşa tört basty mäselege jauap beruı jäne soǧan jaǧdai jasauy tiıs bolatyn. Onyŋ bırınşısı – memlekettık bilıktı basqarudyŋ barlyq jüiesın nyǧaitu, ekınşısı – ekonomikalyq reformany jürgıze otyryp, eldı sol kezdegı tereŋ daǧdarystan şyǧaru, üşınşısı – jas mem­lekettıŋ syrtqy saiasatyn qalyptastyru, törtınşısı – ışkı saiasi tūraqtylyqty qam­tamasyz etetın zaŋdyq negız­derdı Ata Zaŋda körsetu. Elbasy eŋbekterındegı joldarǧa süiensek, joǧaryda qamtylǧan tört maqsatty şeşıp beretın baptar äuelgı Konstitusiianyŋ jobasynda barynşa qamtyl­maǧan. Prezident būl rette tūŋǧyş Konstitusiia jobasy äuelden-aq elımızdegı saiasi,
äleumettık-ekonomikalyq üderısten alşaq qalǧanyn jazady. Söitıp, uaqyt öte kele zaman aǧymy men sūranysyna qarai bas Zaŋymyzdyŋ keibır tūstary naryqtyq qoǧam­daǧy özgerısterge säikes bol­­mai şyqqany baiqaldy. Son­dyqtan, araǧa ekı jyl salyp, 1995 jyly qazırgı Konstitusiia qabyldandy. Osylaişa, täuelsızdık jyldary Qazaq­stannyŋ memlekettıgın aiqyn­daǧan Ata Zaŋ ekı qai­tara tüledı. Öitkenı, toq­sa­nynşy jyldardyŋ basynda Qazaqstannyŋ saiasi-eko­no­mikalyq jaǧdaiy müldem bas­qaşa bolatyn.

Basty qaǧidat är azamattyŋ qūqyn qorǧau

Jaŋa Konstitusiiada je­kemenşık, mūragerlık mäse­lelerı, zaŋmen belgılengen kez kelgen menşıkke ie bolu qūqyqtary bekıtıldı, jaŋa demokratiialyq instituttar men erejelerdı engızdı. Olar – Parlamenttıŋ ekı palatalyq qūrylymy, Konstitusiialyq Keŋes, sot bilıgı tarmaǧynyŋ täuelsızdıgın qamtamasyz ete­tın sot jüiesın qūru tärtıbı bolatyn. Osynyŋ negızınde adamnyŋ qūqyqtary men bos­tandyqtaryn qorǧau Ata Zaŋy­myzdyŋ basty qaǧidasyna ainaldy. Memlekettık bilıktıŋ bır tarmaǧy – sot bilıgı ar­qyly ärkımnıŋ öz qūqyqtary men bostandyqtarynyŋ qor­ǧaluyna haqy bar ekenı, zaŋ men sot aldynda jūrttyŋ bärı teŋ ekendıgı jariialandy. Onyŋ bas­ty jetıstıgı de qoǧamdaǧy
saiasi tūraqtylyq pen köp­ūltty memleketımızdegı adam qūqyq­tarynyŋ teŋ därejede qor­ǧaluy der edım. Jalpy, Assambleia jūmysy boiynşa elımızdegı tūraqtylyq mäselesı basty orynda tūrǧandyqtan, halyqtyŋ qūqyqtyq mäse­lesıne airyqşa nazar audaramyz. Osy maqsatta biyl­ǧy jyldyŋ qaŋtar aiyn­da Astana qalasy äkımdıgı ja­nyn­daǧy «Qoǧamdyq kelı­sım» kommunaldyq mem­le­ket­tık mekemesınen mediasiia kabinetı aşylyp, bırneşe adamdarǧa konsultativtık keŋes berıldı. Sonymen bırge, osy uaqyt aralyǧyna deiın elımızdıŋ Konstitusiiasyna jäne onyŋ basym tarmaqtary bolyp sanalatyn zaŋdarǧa säikes seminar-treningter ötkızılıp, ol boiynşa bır­qatar jetıstıkterge qol jet­kızdık. Aǧymdaǧy jyldyŋ 30 mausymynda Qazaqstan Res­publikasynyŋ Joǧarǧy Soty men Qazaqstan halqy Assambleiasy özara yntymaqtastyq turaly Memorandumǧa qol qoiyp, onyŋ barysy boiynşa Jospar äzırlendı. Atalǧan Jospardyŋ 6-tarmaǧyndaǧy «Mediasiia turaly» Zaŋǧa säikes, qoǧamdyq kelısım keŋesı müşelerı arasynan tūrǧylyqty jerdegı bedeldı adamdardan jinaqtalǧan QHA käsıbi emes mediatorlar puly qūryldy. Al bız osy uaqyt aralyǧyna deiın azamattardyŋ teŋ qūqyǧyn saqtau jäne dau-janjaldardyŋ aldyn alu maqsatynda Astana
qalalyq sotymen, Astana qalasy Sudialary odaǧymen, Astana qalasynyŋ Sottar äkımşısımen, Astana qalalyq «Nūr Otan» partiiasynyŋ keŋesımen, Astana qalasy Bılım basqarmasymen, «Mediasiiany damytu ortalyǧy» respublikalyq qoǧamdyq bırlestıgı men «Kelısu» käsıbi mediatorlar odaǧy» respub­likalyq qoǧamdyq bırles­tı­gımen özara yntymaqtastyq turaly memorandumǧa qol qoidyq. Tüptep kelgende, bız osy igı ıs arqyly elımızdegı barlyq azamattardyŋ konsti­tusiialyq qūqyǧynyŋ öz dä­rejesınde qorǧaluyn maqsat tūtyp otyrmyz.
Söz soŋyn Elbasy sözımen qorytyndylasaq, «Damudyŋ syry – bırlıkte, tabystyŋ syry – tırlıkte» ekenın bar­şaŋyz bılesızder. Mūratqa jolyn tapqan jetedı. Eŋbe­gımızdıŋ janbaǧy bızdıŋ ortaq üiımızdı beibıtşılıktıŋ besıgı etıp, bardy baǧalai bıluımızge bailanysty. Qazaqty qasiettı qara şaŋyraqqa balasaq, elımızdegı barşa etnostar – sol şaŋyraqqa şanşylǧan uyqtar». Endeşe, sol bar­şamyzdyŋ beibıt jaǧdaida ömır süruımız, tynyştyǧymyz bız üşın öte maŋyzdy.