Biyl şeteldegı qandastarymyzdyŋ Qazaqstanǧa köş tüzegenıne 28 jyl tolyp otyr. Bügıngı taŋda osy jaiǧa qatysty barlyq oqiǧalardy zerdelep, saralaityn kez kelgendei. Ötken jolǧa üŋılsek, alǧaşqy oralman köşı 1991 jyly nauryzdyŋ 17-sınde Moŋǧoliiadan şyǧyp, 22-sınde Almaty oblysyna kelıp jettı.
Elımız täuelsızdık alyp, öz aldyna derbes memleket bolǧaly 28 jyl boldy. Kezınde taǧdyr tälkegımen el, jerınen bosyp, bas sauǧalap köşuge mäjbür bolǧan zarly da şerlı qazaq üşın būl täuelsızdıktıŋ qanşalyqty maŋyzdy, qanşalyqty ystyq ekenın tılmen aityp jetkızu, sırä, qiyn bolar. Şette jürgen bızder kezınde älemdegı täuelsız memleketı bar halyqtarǧa qyzyǧuşylyqpen qarap, «Şırkın-ai, bızdıŋ qazaqtyŋ basyna da osyndai baq qonar ma eken?» dep tebırenuşı edık, älem qazaqtarynyŋ qara şaŋyraǧy sanalatyn Qazaqstan basqa eldıŋ qol astynda, bodan bop jürgenın oilaǧan saiyn köŋılge qaiau tüsıp, eŋsemız bır köterılmeuşı edı dep atam aityp otyratyn. Qazaq halqy özınıŋ san myŋ jyldyq tarihynda sonau saqtar men ǧūndar, kök börıler men türkeşter zamanynan berı köptegen memleketterdıŋ negızın qalap, düniejüzılık tarihta öşpes ız qaldyrdy. Sondyqtan Qazaqstannyŋ memlekettıgınıŋ tamyry öte tereŋde ekenın ūmytpauymyz kerek. Qazaqstannyŋ keŋ-baitaq dalasy osy daŋqty tarihymyzdyŋ kuäsı emes pe? Alaida orys patşalyǧynyŋ ekı jarym ǧasyrǧa sozylǧan otarşyl ozbyrlyǧy tūsynda ūlan-baitaq jerımızge köz alartqan dūşpandardyŋ syrttan aidap salyp, ışten oiran saludyŋ saldarynan sonyŋ bärınen jūrdai bolyp, dınımız ben dılımızden, tıptı tılımızden de köz jazyp qala jazdadyq. San ret erekşe janşyludyŋ nätijesınde özge qasietterımızben bırge tılımız, dılımız, dınımız tonaldy. Özımız, jaltaqtyqqa boi ūrdyq. «Qazaǧym!» deseŋ, «halqym» deseŋ, «ūltşyl» degen oqtauly tūrǧan uly oq sart etıp atylatyn edı de, odan arǧy ömırıŋ dūşpandyqqa ainalyp, el bıtkennıŋ eŋ soŋyna baryp, müsäpır ömır süretınsıŋ. Halqymyz sondai halge moiynsūnyp, öz elı, öz jerınde otyryp paiyz jaǧynan 29-ǧa deiın tömendedı. Myŋ ölıp, myŋ tırılgen qazaq sony da kördı, soǧan da tözdı ǧoi. Bıraq qanşa qinalsa da, bolaşaqtan küder üzbei, ümıtın ükıleuden bır taiǧan emes. Söitıp 1991 jyly halqymyzdyŋ armanynyŋ asqarynan täuelsızdıktıŋ aq taŋy atyp, öşkenı janyp, ölgenı tırılgendei qazaq dür sılkınıp, qaita tüledı. Mäŋgürttık etek alyp, es kete bastaǧan şaqta kelıp basymyzǧa ornaǧan egemendı elımız asa zor quanyşqa bölese, bügıngı şyn baqyt osy emes pe? Täuelsızdık belgılerı bekıtılıp, memleketımızdıŋ Änūrany oryndalyp, qasiettı kök bairaǧymyz jelbırep, joǧary köterıle bastaǧanda köz jasymyzǧa ie bola almai qaldyq. Būdan bıraz būryn dünienıŋ köp jerınde qazaq degen halyqty eşkım bılmeitın. Qazaqpyn deseŋ «ol qandai ūlt?» dep taŋyrqai sūraityn. Sondyqtan da Qazaqstan täuelsızdık alyp, qazaq degen halyqty bükıl älem tani bastaǧanda şet eldegı aǧaiyndarymyzdyŋ töbelerı kökke ekı-aq elı jetpei qaldy. Köpşılıgı özderınıŋ ejelgı atamekenderınde otyrsa da, ärtürlı sebeptermen Qazaqstannan syrt qalyp qoiǧan. Bırazy ötken ǧasyrdaǧy quǧyn-sürgınderde özge elderge baryp panalaǧan. Talai-talai bozala taŋdardy elıne degen saǧynyşpen atyryp, alysta qalǧan atamekenıne qarai-qarai köz taldyrǧan myŋdaǧan qandasymyzdyŋ üzıle jazdaǧan künderı qaita jalǧanyp, söne jazdaǧan ümıt oty qaita mazdady. İä, olar üşın būdan asqan quanyş, būdan artyq baqyt joq şyǧar?! Keşege deiın «Elım-ai» dep eŋıregende etegı jasqa tolyp, atajūrtynyŋ bır uys topyraǧyna zar bolyp kelgen bauyrlarymyz täuelsız elınıŋ keŋ qūşaǧyna enıp, atameken tösınde emın-erkın, armansyz küi keşude. Taǧdyrdyŋ teperışın köp körıp, tau asyp, qūm keşıp, köp köşse de, atajūrttan şalǧai jürse de būl aǧaiyndarymyz tügelge juyq qazaqy qalpyn, ädep-ǧūrpyn, salt-dästürın, tıl, dının aman saqtap, bügıngı zamanǧa jetkızgen qaisarlyǧyna, öjettılıgıne, ruhynyŋ biıktıgıne talai jūrt tamsanyp, taŋdai qaqty. Şet eldegı qazaqtar bükıl qazaq halqynyŋ ūlt retınde ösıp-örkendeuıne, Qazaqstan Respublikasynyŋ mädeni-ruhani salada damuyna, ekonomikasynyŋ alǧa basyp, demografiialyq jaǧdaiynyŋ jaqsaruyna ülken üles qosa alady. Bır sözben aitqanda, şet eldegı qazaqtar – Qazaqstan üşın qai jaǧynan bolsa da baǧa jetpes asyl qazyna. 1991 jyly Qazaqstan Prezidentı Türkiiaǧa resmi saparmen barǧanda osy eldegı aǧaiyndarmen kezdesıp otyryp, älem qazaqtarynyŋ basqosuyn ötkızsek degen oiyn tūŋǧyş ret ortaǧa salǧan edı. Bükıl qazaqtar quana qoştap, asyǧa kütken tūŋǧyş qūryltai 1992 jyly qyrküiek aiynda Almaty qalasynda saltanatpen aşyldy. Būl jiyn düniejüzındegı qazaq qauymyn dür sılkındırgen, endı ǧana täuelsızdık alǧan jas Qazaqstan Respublikasynyŋ ömırındegı eŋ eleulı oqiǧalarynyŋ bırı boldy.
Künı keşe ǧana Qazaqstan täuelsız memleket bolady, ony qazaqtan şyqqan öz prezidentı basqarady degendı qol jetpeitın arman siiaqty köretın aǧaiyndarymyz būl armandarynyŋ oryndalǧanyna kuä bolyp, közderıne jas alyp, qūryltai mınbesınen tebırene söilep tūrdy. Älem qazaqtarynyŋ ekınşı qūryltaiy 2002 jyly Türkıstan qalasynda boldy. Mūndai şeşım eldıŋ ötken tarihyn qadırleuden bügıngı jetken biıgımızdı jäne bır baǧdarlap, bolaşaq damu jolymyzdy aiqyndaudan tuǧan edı. Öitkenı qasiettı Türkıstan qalasynyŋ qazaq halqynyŋ tarihyndaǧy alar orny erekşe. Jaudy jasqap jol Düniejüzı qazaqtarynyŋ qauymdastyǧy respublikalyq maŋyzdaǧy eŋ bedeldı ūiym retınde tanylyp, atajūrtpen alystaǧy aǧaiyndardyŋ arasyn altyn köpır bolyp jalǧastyryp keledı. Qazaqstanda qandai ıs qolǧa alynbasyn, bükıl küş-jıger, eŋ aldymen, qazaq elınıŋ erteŋgı örkendeuıne, bükıl halqymyzdyŋ jan-jaqty damyp, özgelermen terezesı teŋ el bolyp alǧa basuyna arnalady. Soǧan orai qauymdastyq ta özınıŋ kündelıktı jūmysyn memleketımızdı damytu men nyǧaituǧa, bükıl qazaqtyŋ basyn qosuǧa arnalǧan osy maqsat-müddege sai jürgızuge küş saldy. Qauymdastyq şet eldegı qazaqtardyŋ mädeni-ruhani oqu-bılım salasyndaǧy jaǧdailarymen tanysu, olardyŋ būl jönındegı mūqtaj mäselelerın Qazaqstannyŋ tiıstı oryndaryna jetkızıp otyru siiaqty mındetterdı jüzege asyrady. Şet elderde qazaq halqynyŋ tarihy men ejelgı mädenietıne, öner men ädebietıne qatysty bai mūralar jetkılıktı. Qauymdastyq osy qazyna bailyqtardyŋ ūmyt qalmai, halyq igılıgıne jarauyna öz ülesın qosuda.
Atam qazaq aitqandai, «Elge el qosylsa – qūt». Qoryta kele aitarymyz, täuelsızdık jyldarynda Qazaqstannyŋ äleumettık-ekonomikalyq, mädeni-ruhani därejesı joǧary deŋgeige köterılıp, sonymen bırge düniejüzınıŋ tükpır-tükpırınde şaşyrap jürgen qazaqtardyŋ basyn qosuǧa bailanysty köp qiyndyqtar kezdesse de, Elbasynyŋ sarabdal saiasatynyŋ arqasynda köp şarua atqaryldy. Ötken ǧasyrlarda qazaq halqynyŋ basyn Abylai han qosqan edı, bügıngı jiyrma bırınşı ǧasyrda älem qazaqtarynyŋ basyn Elbasymyz bırıktırdı. Şet eldegı qazaqtardyŋ ūlt retınde ösıp-örkendei beruıne Qazaqstan tarapynan qolda bar mümkındıkterdıŋ bärın jasalynuda. Memleket basşysy Qasym-Jomart Kemelūly Toqaev ta «Egemen Qazaqstan», «Aiqyn» gazetterıne bergen sūhbatynda «Şeteldegı qandastarymyzdy atamekenge qaitaru ısı eşqaşan nazardan tys qalǧan emes, qalmaidy da. Älemnıŋ tükpır-tükpırındegı qandastarymyzdyŋ basyn tuǧan jerde bırıktıru – bızdıŋ paryzymyz» dep Elbasy bastaǧan ūly köştı toqtatpaitynyn bıldırdı. Demek, şeteldegı aǧaiyndarǧa täuelsız elımızdıŋ qūşaǧy aşyq.
Syrymbek TÖLEUŪLY
