Auditorlyq zaŋdaǧy jaŋalyq ne?

2018 jyldyŋ qaŋtar aiynda «Memlekettık audit jäne qarjylyq baqylau turaly» Qazaqstan Respu­b­likasynyŋ Zaŋyna özgerıs­ter men tolyqtyrular engızu turaly» zaŋ küşıne endı. Būl zaŋ auditorlyq qyzmetke qatysty jaŋa instituttar men ūǧymdardy engızudı, sondai-aq qoldanystaǧy normalardy tolyqtyrudy qarastyrady.

Halyqaralyq audit standarttaryna (HAS, 330, 1006) säikes jäne halyq­aralyq täjıribege jügınetın bolsaq, memlekettık auditorlardyŋ özderınen bölek, memlekettık audittı ötkızuge assistentter de qatysady. Bıraq olarǧa auditorlyq qorytyndy jasauǧa ökılettık berılmegen.
Bügıngı taŋda merzımı jetken mäselenıŋ bırı – memlekettık audit pen qarjylyq baqylau organdaryn tolyqtyru. Osy oraida atalǧan zaŋda «auditordyŋ assis­tentı» degen jaŋa ūǧym engızılıp otyr. Mūndai özgerıster memlekettık auditorlar pulyn qalyptastyruǧa mümkındık tuǧyzady.
Mäselen, memlekettık auditordyŋ assistentıne memlekettık audit jürgızuge, tauarlyq-material­dyq qorlardy jäne basqa da aktivterdı tügendeu­ge qūqyq berıledı. Sol qū­qyqqa säikes, tiıstı ja­uapkerşılık jükteledı. Jaŋa zaŋda «dau-­damailardy apelliasiialyq jolmen retteu» institutyn engızu qaras­tyrylǧan. Mūndai instituttyŋ engızıluı qarsylyq bıldırılgen audit nysandaryna qatysty şaǧymdardy jan-jaqty jäne obektivtı qarauǧa, aşyqtyqty qamtamasyz etuge jol aşady.
Işkı memlekettık audit boiynşa uä­kılettı organnyŋ qūzyretıne qatysty mynadai tolyqtyrular engızıldı: ışkı memleket­tık audit boiynşa uäkılettı organnyŋ jäne onyŋ lauazymdy tūlǧalarynyŋ äreketsızdıgıne şaǧym jasalǧan jaǧdaida, dau-­damailardy apelliasiia­lyq jolmen retteu tärtıbı jasalyp, zaŋmen bekıtıldı. Būǧan qosa, zaŋda tömendegıdei jaŋa baptar paida boldy: bırınşıden, ışkı memlekettık audit boiynşa uäkılettı organnyŋ kameraldyq baqylauynyŋ qorytyndylary boiynşa anyqtalǧan zaŋ būzuşylyqtardy joiu jönındegı habarlamalar men memlekettık audit nätijelerı boiynşa qabyldanatyn qūjattarǧa şaǧym tüsıru jaǧdaiynda dau-damailardy apelliasiialyq jolmen retteudıŋ tärtıbı men merzımı belgılenedı. Ekınşıden, audit nysany şaǧymynyŋ formasy men mazmūny retteletın bap qosylady. Üşınşıden, şaǧymdy qarastyrudan bas tartu tärtıbı engızıledı. Törtınşıden, ışkı memlekettık audit boiynşa uäkılettı organǧa jıberılgen şaǧymdy qarau tärtıbı jeŋıldetıledı. Sondai-aq, şaǧymdy qarau nätijesınde şeşım şyǧarylady. Şaǧymdy qaraudy toqtatu jäne onyŋ merzımın ūzartu erejesı bekıtıledı.
Qarjy ministrlıgınıŋ Işkı memlekettık audit komitetı ışkı audit qyzmetterınıŋ jūmysyn üilestırıp, ädıstemelık jäne konsultasiialyq kömek körsetedı. Osyǧan orai, jaŋa zaŋda ışkı memlekettık audit boiynşa uäkılettı organǧa memlekettık audit jäne qarjylyq baqylau boiynşa uäkılettı organnyŋ jūmysyn üilestırude qūqyqtyq aktıler qabyldauǧa qūzyret berıledı.
Memlekettık auditordyŋ erekşe märtebesı men oǧan qoiylatyn talaptardy eskere otyryp, jaŋa zaŋ memlekettık auditordyŋ sertifikatyn qaitaryp aludy qarastyratyn normamen tolyqtyryldy. Mūndai qadam memlekettık auditorlardyŋ jauapkerşılıgın küşeituge jäne käsıbi mamandardyŋ sapaly qūramyn qamtamasyz etuge septıgın tigızedı.

Ädıl QONYSBEKOV