Bala kütuşınıŋ bäsı artyp tūr

Elordada memlekettık mekemeler bala üş jasqa tolǧanda ǧana baqşaǧa qabyldaidy. Būryndary üşke deiıngı näres­telerge «iasli-sad» bolatyn. Al sonşama jyl boiyna qyzmetın tastap, qarap otyra almaityn äielder bala kütuşısın ızdeuge mäjbür. Būl ürdıs aqşasy tasyp, ne adam jūmsap asqandyqtyŋ emes, qajettılıktıŋ belgısı bolyp bara jatyr. Osylaişa, bala kütuşınıŋ bäsı artyp, oǧan qoiar talaby da özgerdı.

Äzırge oǧan auyldaǧy aǧaiynnyŋ jūmyssyz jür­gen qyzy kelıspese, ta­nys-bılısterden sūrastyryp, odan da qaiyr bolmasa bala kütuşısın ūsynatyn agent­tıkterge jügınedı. Osy qyzmet tūrǧysynda el­or­dada qanşa adam bala kütu­şılıkpen ainalysady, sūra­nys qandai, olardyŋ eŋbek qatynastary qalai ret­teledı degendei arnaiy statistika jürgızılıp, eŋbek zaŋdylyǧynda da märtebesı qarastyrylmaǧan. Degenmen, qalamyzda üi qyz­metşılerımen qosa bala kütuşısın de jūmysqa tūr­ǧyzatyn agenttıkter jetıp artylady. Ärqaisysynyŋ aşylǧandaryna 20-15 jyldyŋ belesı bolyp qalǧan. Denı käsıpterın döŋgeletıp, sūranysqa sai tūraqty biznes közıne ainalypty.
Agenttıkter sızdıŋ qalauyŋyzǧa qarai, alǧaşynda bes «super-niania» ūsynady. Olardyŋ jalaqysy 120-150 myŋ aralyǧynda belgılengen. Sol aqşaŋyzdyŋ 50 paiyzyn agenttıkke töleu­ge mındettısız. Üş aidyŋ ışınde taŋdaǧan adamyŋyz köŋılıŋızden şyǧa qoimasa, onda taǧy basqasyn talap ete alasyz. Eger aptanyŋ bes künınde taŋǧy 9-dan keşkı 6-ǧa deiın jūmys künı belgıseŋız, 200 myŋǧa deiın jalaqy sūraityndar bar. Būl, ärine, qaltalylardyŋ qatal talabyna sai keletınderdıŋ täuekeldık bäsı. Bylaiǧy jūrt bala kütuşısın 100 myŋnyŋ ışınde de, 60 myŋnyŋ ainalasynda da ızdeidı. Oǧan da tabylyp jatady. Balany belgılı bır mezgılde saǧattap qarauǧa da kelısuge bolady. Būl qyz­met saǧatyna 500 teŋgeden bastalady.
Degenmen, jaqsy qyzmetşı tabu qiyn dep jas analar bezekteidı. Bıletınder jaqsy «nianiany» da tärbie­leu kerek, är otbasynyŋ qalyptasqan ädetterıne qarai ikemdeu kerektıgın aitady. Rasynda da eşqandai täjıribesı joq jas qyz­dan köp närse kütu qiyn, sondai-aq ata-babasy «jalşy» ūstap körmegen bügıngılerdıŋ de üiındegı «bötenmen» jūmysy ısteu daǧdysy kemşın soǧyp jatady. Mūndaida asqan bılımı bolmasa da, öz ısıne pysyq, şaruasyna myǧym elgezek qyzdar – taptyr­maityn kandidatura. Jūmys beruşı men qyzmet­şınıŋ arasynda senım, özara qūrmettıŋ nätijesınde balanyŋ ainalasynda qalypty jaǧdai bolyp jatsa, onda bala tärbiesınıŋ bolaşaq ömırınıŋ negızı myqty deuge bolady.
Bala kütuşısın qyzmetke alǧanda atqaratyn mındetın tüsındıru kerek. Negızınde oǧan, balany suǧa şomyldyryp, tamaǧyn daiyndap, taza auada seruendetuı tiıs. Balanyŋ kiımın juyp-tazalap, onyŋ öi-örısın da­myta­tyn oiyndardy oinatyp, oiynşyqtaryn jinap, bölmesın taza ūstau da – bala kütuşısınıŋ mındetı. Onyŋ jalaqysy osy mäselelerdı şeşuı tiıs. Eskerte ketu kerek, sabyrly, meiırımdı, täjıribelı bala kütuşısın qoldy-­aiaqqa tūrǧyzbai, bır bala ösıp baqşaǧa bergende kelesı näres­tenı baǧuǧa basqa otbasy şaqyryp jatady. Mūndailardyŋ agent­tıktegılerge de künı tüspeidı.
Balasyna kütuşı ızdegenderdıŋ keibırı pedagogikalyq nemese medisinalyq bılımı men sauaty, bırneşe tılde taza söileitınderdı de attai qalap jatady.
Alaida bala kütuşı­le­rı­nıŋ basym köpşılıgı būl talaptarǧa sai kelmeitını anyq. Olardy qysqa kurs­tar­ǧa oqytyp, bala tärbie­leu negızderın üiretıp jat­­­qan eşkım joq. Bız bır agent­tıkpen habarlasqanymyzda bır aptadai baǧyt berıp qana jönıne jıberedı eken. Būl jetkılıktı me?

Möldır SYZDYQOVA, «Qasiet» psihologiia ortalyǧynyŋ mamany:

– Bala kütuşısın ızdegende, balany mezgılımen tamaqtandyryp, asty qūrǧaq, üstı taza bolsa boldy dep oilaityn analar qatelesedı. Säbiıŋızdıŋ ömırındegı maŋyzdy orny bar adamnyŋ jeke qasietıne män beru kerek. Bala nenı tüsınuşı edı degenmen, ainalasyndaǧy adamdardyŋ jan jyluymen qūnarlanyp, solardyŋ aialy alaqanynyn sezınuı qajet. Bala kütuşısı säbige anasynan da artyq uaqytyn böledı, sonyŋ yqpalynda ösedı. Keide ösıp kele jatqan säbi tärbieşısınıŋ söileu mänerıne salyp, ädetterın qaitalaidy. Būl da ızsız ketpeidı. Böten adamdy üige kırgızıp tūryp, balaŋyzdyŋ psiho-emosionaldy jaǧynan da zardaby bolmaitynyna köz jetkızıŋız. Balaŋyzdyŋ janynda meiırımdı, oŋ-solyn tanyǧan, jaqsy men jamandy bıletın adamnyŋ bolǧany dūrys. Sosyn bala kütuşısın jūmysqa alarda köp oilanyŋyz, ony qaita-qaita auystyrsaŋyz da, balanyŋ böten adamǧa üirenısu oŋai emes.

Ainūr, täjıribelı bala tärbieşısı:

«Men köp jyldar köpbalaly ananyŋ balalaryn baǧuǧa kömektestım. Jalaqymdy mezgılınde tölep tūrdy. Osy otbasynda üirenıskenım sonşalyqty bır tuǧandai bolyp kettım. Eger baǧatyn balanyŋ äke-şeşesı parasatty adamdar bolsa, sızge de qiianat jasamaidy. Al eger tek aqşa sanap qalǧan jandar bolsa, jeke basyŋyz­dan da kemşılık tauyp otyrady. Arasynda menıŋ mındetıme kırmeitın üi şarualaryn da jükteidı. Menıŋ tüsıngenım, öz jūmysyŋdy bılıp, artyq närsenı jasamau kerek. Ūnamasa, kete berıŋız. Naryq ülken, bala kütuşısın qajet etetınder az emes. Taǧy da bala kütuşısınıŋ märtebesı boluy tiıs, sonda otbasy müşelerı de qūrmetpen qaraidy, eresekter syilap tūrǧan soŋ bala üşın de be­deldı. Kerısınşe bolǧanda tärbienıŋ de mänı ketedı».
Baiyptap qarasaq, būl tek qana jas analardyŋ mäselesı emes. Bügınde ürdıske ainalyp bara jatqan äielderdıŋ jūmysbastylyǧynyŋ, säbiı üşke tolǧanǧa deiın üiınde qarap otyra almaityn sebepterı köp. Onyŋ bastysy – qarajat­tyŋ azdyǧy. Memleket tarapynan kömek bala bırge tolǧanǧa deiın berıledı. Odan keiın ana qosymşa qarajat ızdep jūmysqa tūruǧa mäjbür. Eger osy kömek ekı jasqa deiın be­rı­lıp, ekıden bastap büldırşınderdı balabaqşaǧa qabyldai bastasa, onda köptegen analar közderınıŋ qaraşyǧyndai säbilerın kım körıngenge tapsyr­mas edı.