Düniejüzılık densaulyq saqtau ūiymynyŋ mälımetıne sensek, 5-ten 15 jasqa deiıngı balalardyŋ mügedek bolyp qaluy men ölımıne 90 paiyz jaǧdaida tötenşe oqiǧalar kınälı eken. Jyl saiyn älemde 260 myŋ bala – jol apatynan, 175 myŋ bala – suǧa batudan, 96 myŋ bala – küiık şaludan, 47 myŋ bala – biıkten qūlaudan, 45 myŋ bala tamaqtan ulanudan qaitys bolady.
Saqtyqta qorlyq joq
Bızdıŋ Astananyŋ özınde mūndai jaittar jiı oryn aluda. Äsırese, jazdyŋ künderı balalardyŋ köp qabatty üidıŋ terezesınen qūlap ketu faktılerı köp tırkelıp jatyr.
– Byltyr mūndai sebeppen bölımşemızge 23 bala kelıp tüsken-dı. Biylǧy körsetkış 20-dan asty. Bır jaǧynan, mūndai qūbylystyŋ beleŋ aluyn halyq sanynyŋ ösuımen de tüsındıruge bolady. Onymen qosa, jazda özge öŋırlerdıŋ balalary Astanaǧa qydyryp keledı. Ärine, atalmyş jaittar eŋ äuelı ata-ananyŋ jauapsyzdyǧynan bolatyny belgılı, – deidı qaladaǧy №2 balalar auruhanasynyŋ travmatology Jarylǧasyn Bektasov.
Osy oraida Tötenşe jaǧdai departamentınıŋ mamandary ata-analarǧa mynadai keŋes beredı:
– päterde kışkentai balalar bar bolsa, terezenı aşyq qaldyrmaŋyz;
– balanyŋ tereze aldynda tūruyna rūqsat bermeŋız;
– terezenıŋ janyna eşqandai jihaz qoimaŋyz;
– balalardy qarausyz qaldyrmaŋyz;
– terezedegı torǧa senım artpaŋyz! Kerısınşe, bala özın qauıpsız sezınıp, soǧan süienuı mümkın.
– terezenı belgılı bır santimetrge ǧana aşyq qaldyratyn arnaiy bekıtkıştı ornatyŋyz.
Älbette, eŋ ülken saqtyq – ana-atanyŋ säbilerdı nazardan tys qaldyrmauy ekenın eskeru kerek.
– Mūndai jaittar köbınese marginaldy ömır saltyn ūstanatyn jaisyz otbasylarda bolady. Ondai otbasylarda ata-ana öz basynyŋ qamymen ǧana jürıp, balalaryna köŋıl bölmeidı. Balalaryn körşılerı men tanystaryna tabystai salady, – deidı būl turaly elordalyq psiholog Svetlana Jūbanova.
Sondai-aq, ol keiıngı uaqytta keibır ata-analardyŋ «bala kütuşısı» retınde beinekamera nemese radioqūrylǧylarǧa tym qatty senıp ketkenderın qynjyla jetkızdı. Bylaiǧy künderı qoldy ūzartqanmen, tılı joq tehnika balany qauıpten aman alyp qaluǧa qauqarsyz ekenı anyq.
Jauapsyzdyq qalai jazalanady?
Zaŋǧa süiener bolsaq, ata-ananyŋ bala aldyndaǧy jauapkerşılıgın täptıştep tūryp tüsındırıp beretın bırneşe bap bar. Onyŋ eŋ negızgısı retınde Qazaqstan Respublikasy Konstitusiiasynyŋ 27-babyn aituǧa bolady. Onda «Balalaryna qamqorlyq jasau jäne olardy tärbieleu – ata-ananyŋ etene qūqyǧy äri mindeti» delıngen. Bızdıŋ söz qylyp otyrǧan mäselemız qauıpsızdıkke qatysty bolǧandyqtan, zaŋnamaǧa osy tūrǧydan oiysaiyq.
«Neke (erlı-zaiyptylyq) jäne otbasy turaly» Zaŋnyŋ 70-baby bylai deidı: «Ata-analar öz balalarynyŋ densaulyǧyna qamqorlyq jasauǧa mındettı. Bala tärbieleuşi ata-analar onyŋ dene bıtımı, psihikalyq, adamgerşılık jaǧynan jäne ruhani damuyna qajetti ömir süru jaǧdailaryn qamtamasyz etu üşın jauaptylyqta bolady».
Būl joldar ata-anany bala tärbiesıne beijai qaramai, onyŋ baqytsyzdyqqa ūşyramauyn, oqys oqiǧalarǧa ūrynbauyn qadaǧalauǧa şaqyrady. Osy mındetter tüpkılıktı oryndalmaǧan jaǧdaida, ata-ana Qazaqstan Respublikasynyŋ Qylmystyq kodeksı boiynşa jauapkerşılıkke tartylady. Joǧarydaǧy problema, iaǧni balalardyŋ ömiri men densaulyǧynyŋ qauipsizdigin qamtamasyz etu jönindegi mindetterdi tiısınşe oryndamau turaly atalmyş zaŋnyŋ 141-babynda bylaişa körsetılgen: «1. Jas balanyŋ ömiri men densaulyǧynyŋ qauipsizdigin qamtamasyz etu jönindegi mindetterdi qyzmeti boiynşa osyndai mindetter jüktelgen adamnyŋ ne osy mindetterdi arnaiy tapsyrma boiynşa oryndaityn nemese mūndai mindetterdi özine erikti türde alǧan adamnyŋ tiısınşe oryndamauy, eger būl jas balanyŋ densaulyǧyna abaisyzda auyr nemese auyrlyǧy ortaşa ziian keltiruge äkep soqsa, belgili bir lauazymdardy atqaru nemese belgili bir qyzmetpen ainalysu qūqyǧynan üş jylǧa deiıngı merzımge aiyra otyryp nemese onsyz, ekı myŋ ailyq eseptik körsetkişke deiingi mölşerde aiyppūl saluǧa ne sol mölşerde tüzeu jūmystaryna ne ekı jylǧa deiıngı merzımge bas bostandyǧyn şekteuge ne sol merzımge bas bostandyǧynan aiyruǧa jazalanady. 2. Abaisyzda jas balanyŋ ölımıne äkep soqqan däl sol ıs-äreket belgili bir lauazymdardy atqaru nemese belgili bir qyzmetpen ainalysu qūqyǧynan üş jylǧa deiingi merzimge aiyra otyryp nemese onsyz, bes jylǧa deiingı merzimge bas bostandyǧyn şekteuge ne sol merzimge bas bostandyǧynan aiyruǧa jazalanady».
P.S. Bız mūnymen ata-ananyŋ bala aldyndaǧy jauapkerşılıgın taǧy bır eske sala ketudı jön kördık. Bauyr etıŋ, köz quanyşyŋ bolyp ösıp kele jatqan säbiıŋnıŋ sau jürgenı är adamǧa baqyt emes pe?!
Botagöz MARATQYZY
