«Aldymen ekonomika, sodan keiın saiasat» ūstanymyn äu bastan eŋ basty qaǧida etıp alǧan elmız, būl öte dūrys baǧyt bolǧanyna talai märte köz jetkızdı. Ekonomika örkendemei, mädeniet pen tūrmys ta alǧa baspaidy, äleumettıŋ ahualy jaqsarmaidy. Osy oraida elımızdıŋ jüregı sanalatyn Astananyŋ ekonomikalyq-äleumettık damu körsetkışı qandai? Közdegen mejege qol jetkızıp, negızgı josparlardy oryndai aldyq pa? Osy sūraqtarǧa jauap alu üşın Astana qalasy Ekonomika jäne biudjettık josparlau basqarmasy ūsynǧan körsetkışterdı saralap körgen edık.
Bügıngı tabys keşegı eŋbek jemısı
Halyqta «Adal eŋbek aidalaǧa ketpeidı» degen söz bar. Şynynda da, ızgı maqsat, jalpy igılık üşın tökken ter erte me, keş pe, tübı aqtalady ǧoi. Sol siiaqty elordadaǧy önerkäsıp oryndarynyŋ ötken jylǧy eŋbegı, jetken jetıstıgı biyl aqtaldy. Byltyr jyl ışınde būl salada öndırılgen önım kölemı 389 131,6 mln teŋgege jetıp edı. Al biylǧy alty aidaǧy önım kölemı
173 781,5 mln teŋge şamasynan körındı. Būl öndırıste toqtau joq ekenın bıldırse kerek. Sonyŋ ışınde tamaq önımderın öndeude byltyrǧy jylmen salystyrǧanda bırşama ılgerıleu bary anyq baiqalady. Mäselen, 2015 jyldyŋ alǧaşqy jarty jyldyǧynda öŋdelgen makaron önımderı 8784 tonna kölemınde bolsa, biylǧy osy kezeŋde onyŋ mölşerı 9349 tonnaǧa deiın artqan. Süt pen kılegei önımderı ötken jyldyŋ alǧaşqy jartysynda 55 tonnaǧa juyqtasa, biylǧy jyldyŋ alǧaşqy bes aiynda-aq önım mölşerı 70 tonnaǧa jetıp jyǧylǧan. Jalpy halyq bırınşı kezekte tūtynatyn ūn önımderın öŋdeu de osyndai örleu üstınde. 2015 jyldyŋ bırınşı jarty jyldyǧynda 6759 tonna ūn öŋdelse, biylǧy osyndai merzımde 7279 tonna öŋdelıp, sauda sörelerıne ūsynylǧan. Mūnyŋ bärı, ärine, keşegı eŋbektıŋ jemısı ekenı sözsız. Ötken jyly öndırıske jaŋa tehnologiialar engızılmese, öndırıs sehtary jaŋartylyp, keŋeitılmese, byltyrǧy körsetkışten joǧary nätijege qol jetkızu oŋaiǧa tüspes edı.
İnvestisiiaǧa tartymdy qala
Elordanyŋ eŋselı damuynda investisiianyŋ alar orny da erekşe. İnvestisiiaǧa tartymdy, qolaily bolu da kez kelgen qalanyŋ maŋdaiyna būiyra bermeitın baqyt. Şeteldık investorlar bırınşı kezekte qalanyŋ damu körsetkışıne, saiasi tūraqtylyǧyna jäne basqa jaǧdailarǧa basa nazar audarady, sarapqa salady.
Osy tūrǧydan kelgende, Astananyŋ baǧy joǧary. Älemde investisiiaǧa tartymdy sanauly qalalardyŋ bırı bolǧandyqtan, elordaǧa jylda qomaqty investisiia qūiylyp otyrady. Biylǧy jyldyŋ şılde aiyna deiın Astanaǧa negızgı kapitalǧa qūiylǧan barlyq investisiialar 211 936,3 mln teŋgege jetken. Ärine, mūnyŋ ışınde memlekettık biudjet, bankterdıŋ nesie qaryzdary da bar. Osyndai mölşerdegı qarjyny elorda eseptı merzımde maqsatty igere bılgen.
Biylǧy jyldyŋ şılde aiyna deiın Astanada 1 134, 3 myŋ şarşy metr tūrǧyn üi tūrǧyzylǧan eken. Būl ötken jyldyŋ osy merzımımen salystyrǧanda 120,5 paiyzǧa köp. Osynyŋ ışınde 44,7 myŋ şarşy metrı memleket menşıgıne tiesılı bolsa, 975,7 myŋ şarşy metrı jeke menşık, 113,9 myŋ şarşy metrı şeteldık menşık bolyp sanalady. Jalpy alǧanda, käsıporyndardyŋ, ūiymdardyŋ jäne halyqtyŋ jeke qarajaty esebınen biylǧy alty aida 10 202 päter paidalanuǧa berılıp otyr.
Elordanyŋ sauda salasynda da ösım bar. Sauda qyzsa, sauda jaqsy jürse, onyŋ qyzmetıne qatysqandardyŋ bärı tabysqa keneletının ömır körsetıp jür. Tıptı anau öndırıs toqtap, jalpy ekonomika tūralap qalǧan toqsanynşy jyldarda da el tūrǧyndary tek saudamen jan baǧyp, saudamen şarualaryn tüzep edı. Astananyŋ biylǧy jarty jyldyqtaǧy
sauda tırlıgıne köz salsaq, bölşek tauar ainalymynyŋ kölemı ötken jylǧy osy merzımnen 98,9 paiyzǧa, sauda käsıporyndarynyŋ tauar ainalymy 96,3 paiyzǧa, naryqtardaǧy tauar ainalymy 104,9 paiyzǧa artqanyn köremız. Al TMD elderıne eksporttalǧan önım kölemı 149,8 mln dollarǧa jetse, şetelge şyǧarylǧany 1 237,9 mln dollar şamasynda eken. İmport kölemı eksporttan bırşama tömen. Şetelden importtalǧan tauar 853,2 mln dollar şamasynda. Būdan Astananyŋ ışkı jäne syrtqy saudada aitarlyqtai ılgerılep kele jatqanyn baiqauǧa bolady.
Äleumettık salanyŋ äleuetı
Qalanyŋ ekonomikalyq körsetkışı şynaiy bolsa, halyqtyŋ äleumettık jaǧdaiy da jaqsy bolary sözsız. Äleumettık nysandar tūraqty jūmys ıstep, halyqtyŋ densaulyǧyn qorǧau baǧytynda jüielı jūmys jürgızıledı, bılım beru, balalardy tiıstı bazalyq bılımmen qamtu oidaǧydai ıske asyrylady.
Elordada qazırgı uaqytta därıgerlık ambulatorlyq-emhanalyq mekemeler (auruhanalar men dispanserlerdıŋ emhanalyq bölımşelerın qosa alǧanda) retınde 15 nysan jūmys ısteidı. Būǧan qosa, tört myŋ orynǧa juyqtaityn 14 auruhana tūrǧyndardyŋ dertıne şipa boluǧa tyrysuda. Emdeu-sauyqtyru mekemelerınıŋ materialdyq-tehnikalyq bazasy joǧary deŋgeide. Bärınde derlık jaŋa zamannyŋ qūral-jabdyqtary ornatylǧan. Sondai-aq, medisinalyq qondyrǧylardy ünemı jaŋartyp otyruǧa, soŋǧy ülgıdegı qūrylǧylardy aluǧa basa köŋıl bölınedı. Osy tūrǧydan kelgende, elordanyŋ äleuetı zor. Halyqqa medisinalyq qyzmet körsetu sapasy bırtındep joǧarylap keledı.
Oraiy kelgende aita keteiık, elordada bazalyq bılım beretın orta mektepter jetkılıktı. Qazırgı uaqytta jalpy bılım beretın 92 orta mektep jūmys ısteidı. Olarda 2015-2016 oqu jylynda 117 097 bala bılım alǧan. Al mektepke deiıngı bılımmen qamtu baǧytynda 166 balabaqşa jūmys ısteidı. Būǧan qosa, 25 şaǧyn ortalyq ta büldırşınderge mektepke deiıngı bılım beruge tyrysady. Elordada bolaşaqta taǧy bırneşe orta mektep, balabaqşa, densaulyq saqtau nysandaryn salynatynyn qaperge alsaq, äleumettık
salada ılgerıleu jalǧasa beretınıne senuge bolady.
– Astanada 70 myŋǧa juyq adam zeinetaqymen qamtamasyz etılse, 22 myŋnan astam adam memlekettık äleumettık järdemaqy alady, arnaiy äleumettık järdemaqy 38 501 adamǧa berıledı. Memlekettık arnaiy järdemaqyny 352 adam tūraqty türde alyp otyr. Mūnyŋ syrtynda bala tuuyna bailanysty jäne balanyŋ bır jasqa tolǧanǧa deiıngı kütımıne orai memlekettık järdemaqy alatyndar da bar, – deidı Ekonomika jäne biudjettık josparlau basqarmasynyŋ bastyǧy Älıbi Jūmaev.
Al ekonomikalyq belsendı halyqpen salystyrǧanda tırkelgen jūmyssyzdardyŋ ülesı 0,5 paiyz ǧana ekenın eskersek, eŋbek naryǧyndaǧy ahual äjeptäuır jaqsaryp kele jatyr dep batyl aituǧa bolady.
Meŋdolla ŞAMŪRATOV
