Bala zorlauǧa qatysty resmi derekter tym qorqynyşty. Mäselen, Qūqyqtyq statistika jäne arnaiy esepke alu jönındegı komitet soŋǧy 5 jylda kämeletke tolmaǧan 964 balanyŋ zäbır körgenın rastaidy. Būl – beibıt ömır kezınde 964 balanyŋ bolaşaǧyna balta şabyldy degen söz.
Ölım jazasy kerek pe?
Soŋǧy ret Qyzylorda oblysy Şalqiia auylynda bolǧan oqiǧa eldı dürlıktırdı. Bıreudıŋ älpeştep otyrǧan aiauly qyzyn qapiiada zorlap, artynşa öltırıp ketken pedofil ūstaldy. Tura osyǧan ūqsas jaǧdailar elımızdıŋ är öŋırlerınde jiı qaitalanuda. Sondyqtan astanalyq advokat Läzzat Ahatova barşa qazaqstandyqtardyŋ atynan «Pedofilderge ölım jazasy taǧaiyndalsyn» dep QR Prezidentıne aşyq hat jazyp, petisiia jariialady. Onda zaŋger Elbasydan pedofilderge ölım jazasyn taǧaiyndaudy zaŋmen bekıtudı sūrap otyr.
«Qazırgı uaqytta elımızde säbi zorlau deregı künnen-künge köbeiıp barady. Bırer jyl būrynǧy alty jasar qyz balanyŋ ölımı, saryaǧaştyq jetı jasar balanyŋ zorlanuy, Qyzylordadaǧy toǧyz jasar qyzdyŋ anasyn öltırıp, özın zorlauy, Almaty oblysyndaǧy alty jasar qyzdyŋ zorlanuy, taǧy sol siiaqty sūmdyq oqiǧalardy kün saiyn aqparat alaŋynan oqimyz, estimız. Almaty oblysynyŋ özınde bır aptada bes säbi pedofilderdıŋ qūrbany bolǧany jönınde aqparat bar. Qazırgı uaqytta petisiiaǧa üş künnıŋ ışınde 300-den astam adam qol qoidy» deidı zaŋger. Atalǧan petisiiada ūltymyzdyŋ bolaşaǧy – balalarymyzdyŋ taǧdyryna janaşyrlyq tanytyp, atalǧan qylmystardy jasaǧan pedofilderdı qataŋ türde jazalaudy, iaǧni ÖLIM JAZASYNA kesudı zaŋǧa engızu sūralǧan.
Aita keteiık, osydan üş jyl būryn Aqtöbede bolǧan bala zorlyǧyna qatysty qaiǧyly jaǧdaidan keiın on myŋǧa juyq adam pedofilderge ölım jazasyn sūrap, Prezidentke aşyq hat jazǧan edı. Nätijesınde, pedofilderdı himiialyq jolmen kastrasiialau turaly zaŋ küşıne endı. Bala zorlyǧyna bailanysty auyr qylmystar qaitalanyp jatqan tūsta, halyqtyŋ talaby da sol, qaitadan ölım jazasyn engızu bolyp otyr.
126 pedofil bostandyqqa şyqqan
Qazaqstanda 4 jas pen 13 jas aralyǧyndaǧy balalarǧa zäbır körsetken 126 pedofil sottalyp, jazasyn ötegen soŋ bostandyqqa şyqqan eken. Qūqyqtyq statistika jäne arnaiy esep jönındegı komitettıŋ portalynda olardyŋ elektrondy kartasy jasaqtalǧan. Onda pedofilderdıŋ aty-jönı, türı (fotosy), qai öŋırde tūratynyn bärın köruge bolady. Taŋqalarlyǧy, pedofilderdıŋ köbı merzımınen būryn bosatylǧan. Al türmeden şyqqannan keiın olardyŋ taǧy da bala zorlamaitynyna kım kepıl?
Mamandardyŋ aituynşa, 2018 jyldyŋ 1 qaŋtarynda qabyldanǧan jaŋa zaŋǧa säikes, pedofilderdı himiialyq jolmen kastrasiialau qolǧa alyndy. Osyǧan bailanysty medisinalyq ūiymdarǧa biyl 9 million teŋgeden asa qarjy qarastyrylǧan. Eŋ qomaqty soma Qaraǧandy oblysyna bölıngen – 1,936 million teŋge. Jaŋa zaŋ boiynşa bır pedofildı himiialyq jolmen kastrasiialau üşın biudjetten 127 myŋ teŋge ketetın körınedı.
«Özderıŋızge belgılı, biyldan bastap pedofilderge himiialyq kastrasiia jasalynady. Olarǧa arnaiy därı egıledı. Nätijesınde, belgılı bır uaqyt aralyǧynda pedofilderdıŋ jynystyq qatynasqa degen belsendılıgın aitarlyqtai tömendeidı. Būl – jasöspırımderge qarsy zorlyq sanyn azaitu maqsatynda qolǧa alynǧan şara. Jalpy, kastrasiia qajet nemese qajet emestıgı turaly soŋǧy şeşımdı sot qabyldaidy» deidı astanalyq zaŋger Gülmaral Beisenbaeva. Onyŋ aituynşa, sot qajet dep tapqan jaǧdaida pedofilge siproteron preparaty mäjbürlı türde salynady eken.
Auyr jūmysqa jekken jön
Jalpy, soŋǧy uaqytta äleumettık jelılerde elımızde köp balaly otbasyǧa nebärı ai saiyn 10 005 teŋge bölınetını turaly köp jazyluda. Esesıne, memleket tarapynan sottaluşylardy asyrauǧa bölınetın qarjy qomaqty. Qazırgı taŋda bas bostandyǧynan aiyru oryndarynda 27 myŋ adam jazasyn öteude. Onyŋ 6 myŋy uaqytşa ūstau izoliatorynda eken. QR IIM Qylmystyq atqaru komitetı taratqan mälımette sottalǧan jäne tergeuge bailanysty qamalǧan adamdy asyrau üşın bır künge – 2,4 myŋ teŋge, jylyna 876,9 myŋ teŋge jūmsalady.
Ärine, eşkım türmede jetıskennen otyrǧan joq. Degenmen, aiaq-qoly balǧadai pedofilder qosymşa qarjynyŋ sory ekenı aqiqat. Belgılı bolǧandai, sottaluşy pedofilge jyl boiy 26 ukol salynady eken. Al bır preparattyŋ baǧasy 4000 teŋgedei tūrsa, balalarymyzdyŋ bolaşaǧyn taptaǧan bır adamǧa jylyna 127 myŋ teŋge ketedı.
Kezınde Bala qūqyqtary jönındegı uäkıl bolǧan Zaǧipa Balieva da balalarǧa zäbır körsetkender äuelı zaŋ aiasynda jazalanatynyn, dese de, zaŋ älsız ekenın moiyndaǧan edı. Onyŋ «Zaŋdy qataŋdatu kerek. Sebebı qazır onnan on bes jylǧa deiın türmege jıberedı. Menıŋşe, bükıl ömırge türmege jabu kerek» degenı esımızde.
«Ölım jazasy qoldanylmai pedofilderden qoǧamǧa tönetın qauıp seiılmeidı. Jazasyn ötep şyqqandardyŋ qaitadan qylmys jasaityny talai ret däleldengen. Elımızde ölım jazasyna moratorii jariialanǧany belgılı. Endeşe pedofilderdı ömır boiy auyr jūmys oryndaryna jekken jön. Olardy memlekettıŋ aqşasyna qanşa jyl asyraǧanşa, öndırıs oryndarynda jūmys küşı retınde paidalanǧan abzal» deidı sarapşy Sanduǧaş Aqmyrzaeva. Qūqyq qorǧau salasynda bıraz jyl täjıribe jinaqtaǧan mamannyŋ pıkırınşe, qoǧamdaǧy qylmys sanyn azaitu üşın olarǧa älemdık täjıribedegıdei «oqşaulau» saiasatyn ūstanǧan jön.
Älem qalai jazalaidy?
İndoneziia, Qytai, İran, Soltüstık Koreia, Mysyr, Ündıstan, Saud Arabiia, Latyn Amerika, Afrika elderınde pedofilderge ölım jazasy qoldanylady. Al Fransiia, Belgiia, Daniia, Ūlybritaniia, Chehiia, Polşa elderınde bızdegı jaza, iaǧni himiialyq kastrasiia qarastyrylǧan. Al AQŞ-ta jazasyn ötep şyqqan pedofilderge mektep, balabaqşa, balalar alaŋy, mektep aialdamalarynda, jalpy balalar jüretın oryndarǧa jaqyndauǧa qataŋ tyiym salynǧan eken. Tıptı, tölqūjattaryna deiın bala zorlaǧany turaly aqparat jazylady.
Marat AHMETJANOV,
Bas prokurordyŋ orynbasary:
– Qazırgı zaŋnamada pedofilderdı baqylau şaralary küşeitılıp otyr. Bız olardy ünemı baqylaityn bolamyz. Därıgerler ondai adamdardyŋ jynystyq özgerısterın jıtı qadaǧalaidy. Mysaly, ony türmeden bosatty deiık. Eger odan qandai da bır qauıp bolsa, onda ximiialyq kastrasiiany taǧy jasaityn bolady.
Mariia ABDRAMANOVA,
ata-ana:
Körşım Lauranyŋ qyzy osyndai azǧyndyqtyŋ qūrbany boldy. Mektepte oqityn oquşyny üiınde eşkım joq ekenın paidalanyp, körşı jıgıt zorlap, artynşa adam tanymastai etıp öltırıp kettı. Bärımızdıŋ jüregımız auyrdy. Qylmysker tük bolmaǧandai körşı üide şäi ışıp otyrǧan jerınen ūstaldy. Onyŋ būǧan deiın de qyz zorlap, jazasyn ötep şyqqany turaly aitylyp jatyr. Anyq-qanyǧyn qūqyq qorǧau organdary anyqtar. Eger rastalsa, onda pedofilderdı ömır boiy türmeden şyqpaityndai etu kerek. Aidyn-künnıŋ amanynda balamyzdy qorǧai almau – sūmdyq.
