Elorda köşelerınde «Sergek» fotobeine fiksasiialau jüiesı engızılgenıne jylǧa juyq uaqyt bolyp qaldy. Nätijesınde jelmen jarysqan «şumaher» jürgızuşıler bır-ekı aiyppūldan keiın sabalaryna tüsıp, jol erejesıne baǧyna bastady. Jaŋa qūrylǧy ıske qosylǧaly berı bas qalamyzda jol apattar sany da edäuır azaiǧany baiqalady.
Materialymyzdyŋ negızgı bölıgıne ötpes būryn jyldamdyq ölşeitın qūrylǧynyŋ şyǧu tarihyna toqtalyp öteiık. Būl qūrylǧyny alǧaş ret Niderland elınıŋ äigılı avtoşabandozy Moris Getsonides oilap tauypty. Ony jattyǧu barysynda jürgızu jyldamdyǧyn arttyru üşın qoldanǧan eken. Avtokölık jarysynda aitarlyqtai jetıstıkterge jetpegenmen, osy önertabysy arqyly jaŋa käsıptıŋ közın tapqan. Atalǧan apparatty damytu üşın 1958 jyly özınıŋ kompaniiasyn qūrypty. Uaqyt öte kele Moris Getsonides tuyndysy türlı elderde damyp, tek jyldamdyqty ǧana emes, türlı zaŋ būzuşylyqtardy anyqtaityn deŋgeige jettı.
«Sergek» bızdıŋ elde ötken jyldyŋ 15 qyrküiegınde qosylyp, jol tärtıbın būzǧan jürgızuşılerdı jauapkerşılıkke tarta bastady. Eŋ aldymen jyldamdyq rejimın şamadan tys asyryp, qoǧamdyq kölık qozǧalatyn jolaqpen jürgen (Bus Lane avtobus joly) nemese toqtau syzyǧyn kesıp ötken mäselelerdı qarastyrady. Būǧan qosa, ūsaq ereje būzuşylyqtar da nazardan tys qalmaidy.
Ötken jyly elorda aumaǧyndaǧy köşe qiylystarynda, qalanyŋ syzyqtyq aimaqtarynda, sol siiaqty oiyn-sauyq ortalyqtary, teatr, sport alaŋdary, muzei sekıldı jūrt köbırek jinalatyn jerlerde 13000 kamera qoldanysqa enetını belgılı boldy. Al 24 saǧat boiy toqtausyz jūmys ıstep tūrǧan apparattardan tüsken beinematerialdar Tırşılık qyzmetın keşendı qamtamasyz etu jüiesı men Astana qalasy Işkı ıster departamentı Jedel basqaru ortalyǧyna qarasty Ahualdyq ortalyqtyŋ baqylauyna jıberıledı.
Bır aita keterlıgı, atalǧan kameralar ornatylatyn oryndardy Äkımşılık polisiia basqarmasy men Jergılıktı polisiia qyzmetkerlerı bırlese otyryp zerttegen.
Sonymen qatar, qalalyq äkımdık jūmystarynyŋ basym bölıgı balalardyŋ qauıpsızdıgıne arnalǧan. Osyǧan bailanysty oqu mekemelerı men balabaqşalarǧa jaqyn tūstaǧy kölık qozǧalysynyŋ jyldamdyǧy 40 km/saǧ-qa deiın şektelgenın eskere ketken jön. Sebebı būl jer telımderı suret jäne beine jazu jüielerınıŋ nazaryna erekşe alynǧan.
Tärtıp saqşylaryna artylar jük auyr
Bas qalada tärtıp qataŋ. Joǧaryda aty atalǧan «Sergek» pen jyldamdyqty anyqtauǧa arnalǧan türlı fotoapparattar polisei qyzmetkerlerınıŋ jūmysyn jeŋıldetıp otyrǧany anyq. Alaida tärtıp saqşylaryna artylar jüktıŋ de salmaǧy auyr. Jol tärtıbın küşeitu maqsatynda Astanada türlı şaralar ūiymdastyrylyp tūrady. Mäselen, jaqynda, tamyzdyŋ 8-10 künderı jürgızuşıler arasyndaǧy kölık tärtıbın saqtau, jol-kölık apattarynyŋ sanyn azaitu, sondai-aq, jol erejesın būzudyŋ aldyn alu maqsatynda «Qauıpsız jol» atty ıs-şara öttı. Atalǧan ıs-şara barysynda polisiia qyzmetkerlerı jol erejesın öreskel būzudy anyqtauǧa baǧyttalǧan bırqatar reid jürgızdı.
Sonymen qatar, kölık ūiymynyŋ ökılderımen bırlese otyryp, qoǧamdyq avtokölık jürgızuşılerı arasynda jol erejesın anyqtauǧa basymdyq berıldı. Jedel aldyn alu ıs-şarasy barysynda «Sergek» jüiesı 6000 tärtıp būzuşylyqty äşkereledı. Al poliseiler jol jüru erejesın būzǧan 700 kölık iesın anyqtaǧan. Naqtyraq aitqanda, avtomobildı ışımdık ışken küide jürgızgenı, jol qiylysyndaǧy erejenı būzǧany, jyldamdyqty küşeitkenı, basyp ozu erejelerın būzǧany, qarsy jolǧa şyǧyp ketkenı, qauıpsızdık beldıgın taqpaǧany, sondai-aq, telefon qoldanǧany siiaqty sebeptermen şara qoldanylyp, belgılı bır kölemde aiyppūl salyndy.
2018 jyldyŋ alǧaşqy alty aiynda atalǧan ortalyqtyŋ operatorlary beinetırkeuşı kameralar arqyly 2 myŋǧa juyq äkımşılık qūqyq būzuşylyqty anyqtady. Al aiyppūldyŋ jalpy somasy 14 mln teŋgenı qūraǧan.
Jol apaty 21 paiyzǧa azaidy
Jaqynda Astana äkımdıgı qalada ärtürlı salada jüzege asyp jatqan tört jobany tanystyrdy. Olardyŋ arasynda iKomek qalalyq jedel monitoring jäne äreket etu ortalyǧy, sondai-aq, «Sergek» jüiesı erekşe atalyp öttı. Äkımdık ökılderı mälımdegendei, atalǧan jüie engızılgelı berı qalada jol-kölık oqiǧasynyŋ edäuır azaiǧany baiqalǧan.
– Ötken jylmen salystyrǧanda jol-kölık oqiǧasy – 21 paiyzǧa, odan jaraqat alǧandar sany – 20 paiyzǧa, al oqys oqiǧalar sany ekı esege azaidy. Sonymen qatar, Astana äkımdıgı qalany barynşa jaily jäne qolaily etu maqsatynda sifrlandyru boiynşa taǧy bırneşe jobany jüzege asyrudy qolǧa alǧaly otyr. Iаǧni qylmyskerdı anyqtau jäne bet-beinenı prediktivtı taldau, – dedı İnvestisiialar jäne käsıpkerlıktı damytu basqarmasynyŋ basşysy Älışer Äbdıqadyrov.
Qazırgı uaqytta iKomek qalalyq jedel monitoring jäne äreket etu ortalyǧy jüielı mäselelerdı şeşıp qana qoimai, qala tūrǧyndary men qonaqtarynyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etuge maŋyz beredı. Aitpaqşy, «Sergek» tek kölık jürgızuşılerınıŋ jol erejesın būzǧanyn ǧana anyqtaidy degen oida bolsaŋyz, qatelesesız. Ol qoǧamdyq oryndarda ışımdık ışıp, belgılenbegen oryndarda temekı şekkenderdı de nazardan tys qaldyrmaidy.
Mäselen, 2018 jyldyŋ alǧaşqy alty aiynda atalǧan ortalyqtyŋ operatorlary beinetırkeuşı kameralar arqyly 2 myŋǧa juyq äkımşılık qūqyq būzuşylyqty anyqtady. Al aiyppūldyŋ jalpy somasy 14 mln teŋgenı qūraǧan.
Naqtyraq aitqanda, alkogoldı ışımdık ışudıŋ 1830 oqiǧasy, qoǧamdyq oryndarǧa mas küiınde kelu (QR ÄQBtK-nıŋ 441-baby) jäne qoǧamdyq oryndarda temekı şegudıŋ 111 oqiǧasy tırkelgen (QR ÄQBtK-nıŋ 441-baby). Mıne, osyǧan qarap bas qalada kölık jürgızuşılerınıŋ ǧana emes, jaiau jürgınşılerdıŋ de qoǧamdyq oryndarda özın-özı ūstauy erekşe baqylauda bolatynyn aita ketken jön.
Aiyppūl mölşerı
Ötken jyldyŋ 28 jeltoqsanynda Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev Qazaqstan Respublikasynyŋ Äkımşılık qūqyq būzuşylyq turaly kodeksıne özgerıster engızu turaly zaŋyna qol qoidy. Ol zaŋ boiynşa eŋ tömengı ailyq eseptık körsetkış mölşerı (AEK) 2269 teŋgeden 2405 teŋgege köterıldı.
Elımızde eŋ joǧarǧy aiyppūl mölşerı 200 AEK-tı qūraidy. Būl aiyppūl jol jüru erejesıne baǧynbai, avtokölıktı mas küide basqarǧany üşın salynady. Sondai-aq, aiaǧy auyr kelınşek nemese zeinetker sekıldı äkımşılık arest qoldanylmaityn azamattardan özgelerı 3 jyldan 5 jylǧa deiın jürgızuşı kuälıgınen aiyrylady. Al mügedekter tūraǧyna kölıgın qoiǧany üşın – 50 AEK, iaǧni 120250 teŋge töleuge mındettı.
Sonymen qatar, jyldamdyqty qajettı mölşerden 10-20 km/saǧatqa arttyrǧany üşın 5 AEK aiyppūl salynsa, 20-40 km/saǧ üşın – 10 AEK, al 40 km/saǧattan arttyrǧan kölık ielerın 20 AEK kütıp tūr. Eger aiyppūl 7 künnıŋ ışınde tölense, 50 paiyz jeŋıldık jasalady. Sondyqtan mekenjaiyŋyzǧa aiyppūl qaǧazy kelgen bolsa, uaqyt sozbai, tezırek tölegenıŋız abzal.
Aita keter bır mäsele, avtomobildı senımhat boiynşa özge bıreu jürgızıp jürse de, onyŋ jol erejesı üşın salynǧan aiyppūldary kölık iesınıŋ mekenjaiyna tıkelei joldanady.
Astana elımızdıŋ bas qalasyna ainalǧaly 20 jyldan asa uaqyt boldy. Osy uaqyt aralyǧynda halyq sany artyp, bügınde bır millionnan asty. Tiısınşe kölık sany da artyp, «keptelısı joq qala» degen tüsınık joiylyp barady. Kölık köp jerde jol erejesınıŋ jiı saqtalmauy da zaŋdylyq. Al «Sergek» sekıldı türlı qūrylǧylar qala ışınde tärtıp ornatyp qana qoimai, türlı zaŋ būzuşylyqtardyŋ aldyn alady.
Aian ÄBDUÄLİ
