Qazaqstan Respublikasy Prezidentı Is basqarmasynyŋ Prezidenttık ortalyǧynda Qazaqstan Respublikasynyŋ Otan qorǧauşylar künıne, Ūly Otan soǧysyndaǧy Jeŋıs künıne jäne Raqymjan Qoşqarbaev pen Saǧadat Nūrmaǧambetovtıŋ 100 jyldyǧyna arnalǧan «Atys qaruy: tapanşa tarihy» körmesı aşyldy.
Qazaqstan Respublikasy Prezidentı Is basqarmasy Prezidenttık ortalyǧynyŋ direktory Baqytjan Temırbolat özınıŋ sözınde atap ötkendei, körmenıŋ maqsaty – patriottyq tärbie beru jäne elımızdıŋ tarihyna degen qyzyǧuşylyqty yntalandyru. Ol üşın Prezidenttık ortalyqtyŋ muzei qorynan keluşılerdıŋ nazaryna alǧaş ret äskeri tarih pen äskeri önerdıŋ ajyramas bölıgı bolǧan tarihi jäne zamanaui qarulardyŋ bıregei ülgılerı qoiyldy. 80 eksponattyŋ 30-dan astamy atys qaruyn qūraidy.
«Patriottyq sezımnıŋ, patriottyq tärbienıŋ baǧyty köp. Onyŋ bırı – eldıŋ, halyqtyŋ tarihyn bılu, memlekettıŋ damuyna zor üles qosqan ata-babalar erlıgın bılu jäne qasterleu. Oilap körıŋızşı, būl körmenıŋ keiıpkerı Saǧadat Nūrmaǧambetov 20 jasynda-aq Keŋes Odaǧynyŋ Batyry atanǧan. Mıne, mūndai körnektı tūlǧalarymyzdy jas sarbazdarymyz maqtan tūtyp, olardan ülgı alu kerek. Sonda ǧana bızdıŋ Qaruly Küşterımızdıŋ bolaşaǧy zor bolady» dedı memleket jäne qoǧam qairatkerı, general-leitenant Abai Tasbolatov.
Körmede Ūly Otan soǧysy jyldarynda elımızdı qorǧaǧan batyrlardyŋ erlıgın baiandaityn materialdar, sondai-aq Qazaqstan Respublikasy Qaruly Küşterınıŋ qalyptasuy men damuy turaly materialdar ūsynylǧan. Körmenıŋ negızın Prezidenttık ortalyqtyŋ jinaqtaryndaǧy atys qarularynyŋ jinaǧy qūraidy.
Körmenıŋ alǧaşqy bölımı Ūly Otan soǧysynyŋ batyrlaryna arnalǧan. Onda soǧys jyldaryndaǧy qazaqstandyq jauyngerlerdıŋ erlıgı turaly materialdar körsetılgen.
Qazaqstandyqtar maidan dalasynda erlıkpen şaiqasty, olardyŋ 500-den astamy Keŋes Odaǧynyŋ Batyry atandy, al törteuı – T.Bigeldinov, S.Luganskii, L.Beda jäne İ.Pavlov ekı märte Batyr atandy.
Qazaq qyzdary Ä.Moldaǧūlova, M.Mämetova, H.Dospanovanyŋ erlıgı – Otanǧa degen adaldyq pen batyldyqtyŋ jarqyn ülgısı. Gvardiiaşy-panfilovşy Saǧynai Adamūlynyŋ jeke arhivınen alynǧan materialdar da körmege ūsynyldy.
Körermenderdıŋ köŋılın audaratyny – tapanşalar toptamasy. Būl bölımde Prezidenttık ortalyqtyŋ qorynan alynǧan atys qaruy toptamasynyŋ ülgısı negızınde tapanşanyŋ damu evoliusiiasy – revolverlerden qazırgı zamanǧy atys qarularyna deiın körsetıledı.
Ekspozisiia Lefoşe, Kolt, Brauning, Federle, Stechkin jäne basqalar siiaqty körnektı qaru-jaraq qūrastyruşylardyŋ tuyndylarymen tanysuǧa mümkındık beredı. Europa, AQŞ, Resei jäne Türkiiadaǧy jahandyq qaru öndıruşılerdıŋ tapanşalary men revolverlerı körsetıledı. Eksponattar arasynda antikvarlyq ülgıler bar – Bundel revolverı, Lefoşe revolverı jäne dueldık tapanşalar. Tapanşalar tarihyna üŋılsek, ol tek suyq qaru emes, öner tuyndysy retınde de şeberlerge şabyt bergen eken. Sonyŋ bırı – kalibrı 9 mm bolatyn şveisariialyq kompaniia jasaǧan Miuller Murgental qaruy. Ol bolattan qūiylyp, kümıspen küptelıp, altynmen aptalyp, gauhar tastarmen bezendırılgen. Tapanşanyŋ ön boiy altyn tüstı güldı örnektermen bezendırılgen. Tūtqasyndaǧy ärıpterdı altyn tüspen körkemdese, kelesı betınde jaly küdıreigen altyn basty arystandy altynnan somdaǧan. Ekı közın şekıgen qymbat tas älı de möldırep tūr. Miuller Murgental tektı asylzadalar men memleket basşylaryna arnalǧan ekskliuzivtı jäne sändı qaru-jaraqty tapsyryspen jasaidy. Kompaniianyŋ negızın qalauşy – Şveisariianyŋ Murgental qalasynan kelgen suretşı, kümıs jäne qaru-jaraq şeberı Vivian Miuller. Osy kompaniianyŋ tört tapanşasy körmege qoiyldy.
Tarihta oq-qarudyŋ paida bolǧan däuırın ūly şaiqastarmen, jaŋa jerlerdı jaulap alumen bailanystyrady. Alǧaş ret IH ǧasyrda Qytaida oilap tabylǧan qaru «Qaharly ottyŋ naizasy» dep atalǧan. Europada alǧaşqy tapanşalar HV ǧasyrda paida boldy. Taǧy bır nazar audaratyn närse – Türkiiada jasalǧan qarular toptamasy. Türkiianyŋ qaruly käsıporyndary alǧaşqy kezderı europalyq qarulardyŋ ülgısın alsa, qazırgı künde özderınıŋ jeke qaruyn şyǧaruda. Körmege 7,65 mm kalibrlı Kırıkkale Gun, 9 mm Chanik, Kanuni tapanşalary qoiylǧan. Kanuni-16 tapanşasyn Türkiianyŋ TISAS Trabzon Arms Industry Corp qaru-jaraq kompaniiasy 1998 jyly şyǧarǧan. Būl seriiamen jasalǧan qarular eldıŋ äskeri qūramalarynda, küzet jäne qauıpsızdık qūrylymdarynda qoldanylady.
«Qazaqstan Respublikasynyŋ Qaruly Küşterı» bölımı elımızdıŋ Qaruly Küşterınıŋ qalyptasu tarihymen tanystyrady. 1992 jylǧy 7 mamyrda Qazaqstan Respublikasynyŋ Memlekettık qorǧanys komitetın Qazaqstan Respublikasynyŋ Qorǧanys ministrlıgı etıp qaita qūru turaly jäne Qazaqstan Respublikasynyŋ Qaruly Küşterın qūru turaly Jarlyqtarǧa qol qoiyldy. Qazaqstan armiiasy 30 jyldan astam uaqyt ışınde özınıŋ damu tarihyn ıs jüzınde «taza paraqtan» bastap, kürdelı joldan öttı.
Prezidenttık ortalyqtyŋ jinaǧynan alynǧan materialdar äskeri qauıpsızdık salasyndaǧy tarihi mūrany, sondai-aq qazırgı Qaruly Küşterdı qūru prizmasy arqyly qazaq memleketınıŋ qalyptasuyn körsetedı.
Körme 30 mamyrǧa deiın jalǧasady.
Foto. Sūltan Seiıtov
